Wdowa musi zapłacić składki ZUS po zmarłym mężu

Zniesienie wspólności majątkowej pomiędzy małżonkami nie zwalnia spadkobierców z odpowiedzialności za zaległości składkowe zmarłego. W przypadku niezapłaconych składek, obowiązek przechodzi na spadkobierców, a Sąd Najwyższy potwierdza tę zasadę w swoich wyrokach. Sprawa dotyczyła decyzji ZUS w sprawie zaległych składek zmarłego, a spadkobiercy musieli ponieść odpowiedzialność za długi spadku zgodnie z prawem i postanowieniami sądów.

Tematyka: ZUS, składki ZUS, odpowiedzialność spadkobierców, Sąd Najwyższy, długi spadku, obowiązek majątkowy, rozdzielność majątkowa

O ile skutkiem zniesienia wspólności majątkowej pomiędzy małżonkami będzie brak majątku wspólnego,
o tyle odpowiedzialność za zobowiązania publicznoprawne nadal będzie odnosić się do ogółu praw
majątkowych zmarłego. Obciążające zmarłego należności z tytułu niezapłaconych przez niego składek –
według stanu na dzień otwarcia spadku – będą zaś przechodzić, jako obowiązek majątkowy zmarłego, a więc
jako dług spadku, na spadkobierców, którzy przyjęli spadek, w granicach ich odpowiedzialności za ów dług-
orzekł Sąd Najwyższy.
Opis stanu faktycznego
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z 12.12.2016 r., wydaną na podstawie art. 100, art. 97 § 1
i art. 98 § 1 i 2 ustawy z 29.8.1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 900 ze zm.; dalej jako: OrdPU)
oraz art. 31 i art. 32 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 266 ze zm.;
dalej jako: SysUbSpołU) określił wysokość zobowiązania zmarłego w dniu 17.7.2015 r. W.D. (na dzień otwarcia
spadku) na łączną kwotę 73 514,24 zł, a także orzekł, że W.D., M.K. oraz T.D., jako spadkobiercy zmarłego płatnika,
ponoszą solidarną odpowiedzialność za powyższe zobowiązanie oraz stwierdził, że wskazane zobowiązanie należy
wpłacić w terminie 14 dni od dnia doręczenia niniejszej decyzji na wskazany w niej rachunek bankowy.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w B. wyrokiem z 29.8.2017 r. oddalił odwołanie wniesione
przez T.D., W.D. i M.K. od wyżej opisanej decyzji. Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w (…)
wyrokiem z 17.1.2018 r., wydanym na skutek apelacji wniesionej przez odwołujących się od wyroku Sądu I instancji,
oddalił tę apelację.
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku W.D., M.K. oraz T.D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
Oddziałowi w B. o odpowiedzialność następców prawnych za składki na ubezpieczenie społeczne i Fundusz Pracy,
oddalił skargę kasacyjną.
Z uzasadnienia Sądu
Zdaniem Sądu Najwyższego, oczywiście bezzasadny jest z kolei kasacyjny zarzut naruszenia zaskarżonym
wyrokiem art. 29 § 2 pkt 2 OrdPU stosowanego do należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne
w związku z art. 31 SysUbSpołU (a do składek na Fundusz Pracy i inne Fundusze tam wymienione w związku z art.
32 SysUbSpołU). Przy czym wymaga podkreślenia, że wspomniany przepis może znajdować zastosowanie jedynie
w odniesieniu do skarżącej W.D., ale już nie w stosunku do pozostałych skarżących. Przepis ten w § 1 reguluje,
w drodze wyjątku od zasady przedstawionej w art. 26 SysUbSpołU, zagadnienie zakresu odpowiedzialności
podatkowej osób pozostających w związku małżeńskim oraz skutków podatkowych (składkowych) zmiany ustroju
majątkowego małżeńskiego dla odpowiedzialności podatkowej podatnika (małżonka), a pośrednio także małżonka
niebędącego podatnikiem. Ustanawia on dla tych podmiotów, jeżeli pozostają w związku małżeńskim, regułę,
zgodnie z którą ich odpowiedzialność obejmuje majątek osobisty, a także majątek wspólny małżonków. Jest to
konsekwencją bezudziałowego charakteru wspólności tego majątku. W § 2 powołany przepis określa natomiast
skutki prawne między innymi zniesienia wspólności majątkowej dotyczące odpowiedzialności (w tym wypadku za
zaległości składkowe) osób pozostających w związku małżeńskim, stanowiąc, że skutki te nie odnoszą się do
zobowiązań podatkowych (składkowych) powstałych przed dniem zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym
orzeczeniem sądu.
Jak wyjaśnił przy tym Sąd Najwyższy w wyroku z 17.5.2017 r. (V CSK 575/16,
) w art. 29 § 2 OrdPU chodzi
o skutki prawne między innymi zniesienia wspólności majątkowej, czyli zdarzenia likwidującego majątek
wspólny jako szczególny przedmiot wspólności majątkowej, przy czym skutki te nie odnoszą się do
zobowiązań powstałych przed dniem zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu.
Problem jednak w tym, że owe skutki odnoszą się jedynie do majątku wspólnego, natomiast nie obejmują, gdyż
z oczywistych względów nie mogą obejmować, majątku odrębnego osoby odpowiedzialnej za zobowiązania
podatkowe bądź składkowe oraz jej udziału w majątku wspólnym, jeśli zobowiązania te powstały przed dniem
zniesienia wspólności majątkowej. To ten majątek rozumiany jako prawa i obowiązki majątkowe zmarłego (art. 922
KC) jest natomiast przedmiotem dziedziczenia. O ile więc skutkiem zniesienia wspólności majątkowej pomiędzy
małżonkami będzie brak majątku wspólnego, o tyle odpowiedzialność za zobowiązania publicznoprawne nadal
będzie odnosić się do ogółu praw majątkowych zmarłego, o których mowa w art. 922 KC. Obciążające zmarłego
należności z tytułu niezapłaconych przez niego składek – według stanu na dzień otwarcia spadku – będą zaś
przechodzić, jako obowiązek majątkowy zmarłego, a więc jako dług spadku, na spadkobierców, którzy przyjęli

spadek, w granicach ich odpowiedzialności za ów dług. Uwzględniając powyższe rozważania, Sąd Najwyższy stoi
zatem na stanowisku, że nie mają racji skarżący, zarzucając niezastosowanie w okolicznościach niniejszej sprawy
art. 29 § 2 pkt 2 OrdPU. Przepis ten, z przyczyn wcześniej podanych nie znajdował bowiem zastosowania w sprawie,
gdyż wynikająca z zaskarżonej w tej sprawie decyzji organu rentowego odpowiedzialność skarżącej W.D. nie
odnosiła się do tej części majątku, która w następstwie zniesienia wspólności majątkowej stała się majątkiem
odrębnym skarżącej. Trafnie w związku z tym zauważa Sąd II instancji, że w okolicznościach niniejszej sprawy nie
można mówić o odpowiedzialności W.D. jako małżonka zmarłego płatnika. Odpowiedzialność ta wynika wszak
wyłącznie z dziedziczenia potwierdzonego prawomocnym postanowieniem sądu o stwierdzeniu nabycia spadku
i dotyczy tych praw majątkowych zmarłego, które podlegały dziedziczeniu zgodnie z art. 922 KC. Została przy tym
oparta na podstawie art. 97 § 1 i art. 98 § 1 OrdPU w związku z art. 31 i art. 32 SysUbSpołU. Prawidłowość
zastosowania tych przepisów nie została natomiast zakwestionowana w podstawach zaskarżenia powołanych
w rozpatrywanej skardze kasacyjnej, wobec czego uchyla się spod kontroli w niniejszym postępowaniu.
Co do zarzutu naruszenia art. 5 KC, Sąd Najwyższy stwierdza natomiast, że w swoim orzecznictwie wielokrotnie
wyjaśniał, iż do złagodzenia rygorów prawa ubezpieczeń społecznych nie stosuje się ani art. 5 KC. Przepisy
prawa ubezpieczeń społecznych mają bowiem charakter przepisów prawa publicznego. Rygoryzm prawa
publicznego nie może zaś być łagodzony konstrukcją nadużycia prawa podmiotowego przewidzianą w art. 5 KC.
Zarzut ten (nadużycia prawa podmiotowego, albo czynienia ze swego prawa podmiotowego użytku niezgodnego
z zasadami współżycia społecznego lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa) w sprawie z zakresu
ubezpieczeń społecznych musiałby być odniesiony do czynności organu rentowego, który - wydając decyzję - nie
korzysta przecież ze swoich praw podmiotowych, lecz realizuje ustawowe kompetencje organu władzy publicznej.
Z tych przyczyn w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych art. 5 KC nie ma zastosowania, a materialnoprawną
podstawą zobowiązań ubezpieczeniowych mogą być tylko odpowiednie przepisy prawa, a nie zasady współżycia
społecznego.
Kwestia odpowiedzialności spadkobierców za nieopłacone składki na ubezpieczenia społeczne osoby zmarłej jest
bezsporna w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W uchwale SN z 7.8.2008 r. (II UZP 1/08,
) wskazano, że
niezapłacone w terminie składki na Fundusz Pracy i ubezpieczenie zdrowotne (oraz należności z nimi związane)
mogą być pobrane przez organ rentowy od spadkobiercy osoby zobowiązanej do zapłaty takich składek w granicach
odpowiedzialności danego spadkobiercy za długi spadku (art. 922 § 1 i § 3 KC oraz art. 1030 i n. KC w zw. z art. 97 §
1 oraz art. 98 § 1 i § 2 pkt 1-2, 5 i 7 OrdPU w zw. z art. 31 SysUbSpołU.

W analizowanym wyroku SN jednak wskazał, że o ile skutkiem zniesienia wspólności majątkowej pomiędzy
małżonkami będzie brak majątku wspólnego, o tyle odpowiedzialność za zobowiązania publicznoprawne nadal
będzie odnosić się do ogółu praw majątkowych zmarłego. Obciążające zmarłego należności z tytułu niezapłaconych
przez niego składek – według stanu na dzień otwarcia spadku – będą zaś przechodzić, jako obowiązek majątkowy
zmarłego, a więc jako dług spadku, na spadkobierców, którzy przyjęli spadek, w granicach ich odpowiedzialności za
ów dług. Tym samym, wdowa musi zapłacić składki po zmarłym mężu, choć jako małżeństwo mieli rozdzielność
majątkową.

Wyrok Sądu Najwyższego z 16.1.2020 r., II UK 190/18,

Sąd Najwyższy orzekł, że wdowa musi zapłacić składki ZUS po zmarłym mężu, mimo rozdzielności majątkowej. Uchwała SN jednoznacznie określa, że obciążające zmarłego należności przechodzą na spadkobierców, którzy przyjęli spadek. Jest to istotne zagadnienie majątkowe, które Sąd Najwyższy interpretuje bezspornie w swoich decyzjach.