Przejście zakładu pracy dla zatrudnionych na innej podstawie niż umowa o pracę

Konstrukcja przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę regulowana w art. 23 1 KP dotyczy jedynie pracowników, a nie osób zatrudnionych na umowy cywilnoprawne. Sprawa dotyczyła spółki F. Sp. z o.o. i zakwestionowanych umów zlecenia oraz umów o pracę zawartych z R. Sp. z o.o. Sąd Apelacyjny i Sąd Okręgowy oddaliły odwołania, ale Sąd Najwyższy uchylił wyrok, wskazując na konieczność ponownego rozpatrzenia sprawy.

Tematyka: przejście zakładu pracy, pracownik, umowa o pracę, umowa zlecenie, Sąd Najwyższy, art. 231 KP, konstrukcja umów cywilnoprawnych, kontrowersje, status pracowników, konieczność precyzyjnego określenia statusu

Konstrukcja przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę (art. 23 1 KP) ze skutkiem dla
przejęcia pracowników zatrudnionych w tym zakładzie lub jego części przez nowego pracodawcę obejmuje
z mocy prawa tylko pracowników (osoby pozostające w stosunku pracy), a nie osoby zatrudnione
(świadczące pracę) na podstawie umów cywilnoprawnych. Możliwość przekształceń podmiotowych
w stosunkach cywilnoprawnych (np. wynikających z umów) reguluje prawo cywilne (w szczególności Kodeks
cywilny), a nie prawo pracy. Nie można też stosować art. 231 KP per analogiam do stosunków prawnych
wynikających z umów prawa cywilnego – orzekł Sąd Najwyższy (II UK 103/18).
Opis stanu faktycznego
Sprawa dotyczyła wniosku F. Spółki z o.o. w S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O.
z udziałem zainteresowanych: I. P., W. W., P. P. o ustalenie podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom
społecznym, wysokość podstawy wymiaru składek i ustalenie płatnika składek. Spółka F. Sp. z o.o. z siedzibą w S.
postanowiła zoptymalizować organizację przedsiębiorstwa przez outsourcing. W związku z tym zawarła z R. Sp.
z o.o. z siedzibą w W. umowę-porozumienie, na mocy której zgodnie z art. 231 KP R. Sp. z o.o. miała przejąć
wszystkich pracowników według załącznika nr 1 oraz zleceniobiorców według załącznika nr 2 do umowy na
warunkach identycznych, jakie zatrudnieni posiadali. Następnie zawarto umowę o świadczenie usług między
spółkami. Do realizacji usług R. Sp. z o.o. miała oddelegować osoby-wykonawców, czyli pracowników wcześniej
przejętych na podstawie umowy-porozumienia, zatrudnionych w R. Sp. z o.o. na podstawie umowy o pracę, zlecenia
czy umowy o dzieło. Zgodnie z umową F. spółka z o.o. określa szczegółowy zakres obowiązków oraz udziela
merytorycznych wskazówek wykonawcom, jednak wykonawcy (pracownicy) usług mieli podlegać służbowo R. Sp.
z o.o.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją stwierdził, że zainteresowani z tytułu wykonywania pracy w F. Sp. z o.o.
z siedzibą w S. podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym oraz wskazał podstawę wymiaru składek.
Odwołania od decyzji złożyła spółka F. sp. z o.o. z siedzibą w S., w uzasadnieniu wskazując, że ubezpieczeni nie
zawierali żadnych umów zlecenia ani umów o pracę ze skarżącą, a swoje czynności wykonywali zgodnie z treścią
umów zlecenia oraz umów o pracę zawartych ze spółką R. Sp. z o.o.
Stanowisko SR i SO
Sąd Okręgowy oddalił odwołania. Stwierdził, że okoliczności sprawy nie pozwalają na uznanie, by zakwestionowane
przez organ rentowy umowy stanowiły realizację umów cywilnoprawnych. Uznał, że zawarte umowy zlecenia oraz
umowy o pracę były sprzeczne z ustawą, a zatem nieważne, gdyż nie odpowiadały one ex tunc wymogowi
świadczenia usług dla zleceniodawcy oraz świadczenia pracy „na rzecz pracodawcy”.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację F. Spółki z o.o. Uznał, iż nie doszło do transferu pracowników na nowego
pracodawcę, zaś ubezpieczeni nie byli pracownikami bądź zleceniobiorcami, lecz zatrudnionymi w spółce F. i to ten
podmiot jest zobowiązany do opłacania składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania. Nie
sposób bowiem kategorycznie ocenić prawidłowości orzeczenia Sądu drugiej instancji, bo uzasadnienie wyroku
zawiera istotne w kontekście meritum sprawy sprzeczności. Jedną z najbardziej jaskrawych trudność w stwierdzeniu
jak ostatecznie SA określił status zainteresowanych. Poważne wątpliwości budzi także wskazanie przez Sąd
Apelacyjny w ślad za Sądem Okręgowym, że zainteresowani podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom
emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu z tytułu zatrudnienia w spółce F. Określenie zainteresowanych
„zatrudnionymi” jest niejednoznaczne, zwłaszcza w konfrontacji z niejasną argumentacją uzasadnienia zaskarżonego
orzeczenia, z której zdaje się wynikać, że SA przyjął, iż realizacja umów zlecenia zawartych przez zainteresowanych
formalnie ze spółką R. była faktycznie wykonywaniem przez nich obowiązków pracowniczych na rzecz F. Dodatkowo
pewną konfuzję wprowadza kilkukrotne obszerne odwołanie się do konstrukcji przejścia zakładu pracy. SN
wskazał, że ta konstrukcja ma zastosowanie tylko w stosunkach pracy, a nie w przypadku każdego zatrudnienia,
także w reżimie wynikającym z umowy prawa cywilnego. Z drugiej strony stwierdzenie zatrudnienia
zainteresowanych może przemawiać za wnioskiem, że Sąd Apelacyjny uznał, iż podlegali oni w określonych
okresach obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu wiążących ich z odwołującą się spółką jako płatnikiem
składek umów cywilnoprawnych. O takiej kwalifikacji tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym mogłaby

świadczyć również konkluzja Sądu Apelacyjnego, że płatnikiem składek w odniesieniu do zainteresowanych jest F.
Spółka z o.o. Jednocześnie jednak Sąd Apelacyjny nie ustalił, aby zainteresowani w spornym okresie zawarli
jakąkolwiek formalną umowę z odwołującą się spółką F. Ostatecznie nie wiadomo zatem, jaki tytuł podlegania
obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym zainteresowanych, w związku ze świadczeniem przez nich
pracy na rzecz odwołującej się spółki F. jako płatnika składek, przyjął Sąd Apelacyjny.
Rozważania Sądu Apelacyjnego w kwestii możliwości zastosowania w rozpoznawanej sprawie art. 231 KP są przy
tym nie do końca zrozumiałe. Nie jest w związku z tym jasne, czy Sąd Apelacyjny przyjął możliwość ewentualnego
zastosowania (per analogiam) do sytuacji zainteresowanych art. 23 1 KP, czy też argumentacja dotycząca
zastosowania tej regulacji miała służyć wykazaniu, że skoro przejęcie przez spółkę R. pracowników spółki F. było
pozorne, to równie pozorne było zawarcie przez zainteresowanych umów zlecenia ze spółką R., ponieważ faktycznie
łączył ich stosunek prawny (umowa zlecenia albo umowa o pracę) ze spółką F., na rzecz której świadczyli pracę.
Opisane wady konstrukcyjne uzasadnienia zaskarżonego wyroku usprawiedliwiają jego uchylenie. Nie jest możliwe
dokonanie skutecznej kontroli wyroku Sądu drugiej instancji w ramach postępowania kasacyjnego, jeżeli nie
jest jednoznacznie ustalona podstawa faktyczna i prawna rozstrzygnięcia. Jeżeli zdaniem Sądu Apelacyjnego
zainteresowani byli związani umowami zlecenia, cała argumentacja prawna powinna odwoływać się do regulacji
prawa cywilnego, a nie aksjologii prawa pracy.
Jak wynika z uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego, największą trudnością było zidentyfikowanie podstawy
prawnej, ale i faktycznej rozstrzygnięcia Sądu Apelacyjnego. Nie dokonał on bowiem jednoznacznego
zakwalifikowania zainteresowanych pod określony tytuł podlegania ubezpieczeniom obowiązkowym. Pod względem
prawnym znaczące jest wskazanie przez SN, że konstrukcja przejścia zakładu pracy lub jego części na innego
pracodawcę, uregulowana w art. 231 KP, ze skutkiem przejęcia zatrudnionych pracowników przez nowego
pracodawcę, obejmuje z mocy prawa tylko pracowników. Nie ma zatem zastosowania do osób zatrudnionych na
innej podstawie prawnej, w tym o charakterze cywilnoprawnym. Nie ma przy tym możliwości stosowania tej instytucji
per analogiam, ponieważ prawo cywilne ma w tym zakresie własne rozwiązania. Do umów prawa cywilnego nie mają
zastosowania przepisy prawa pracy. Jest wręcz odwrotnie, na co wskazuje regulacja art. 300 KP.

Co więcej, warto także zwrócić uwagę, iż powierzenie pracownikowi lub zleceniobiorcy wykonywania czynności
określonych w umowie na rzecz innego podmiotu nie oznacza jeszcze, że wskutek tego pracownik lub zleceniobiorca
staje się pracownikiem lub zleceniobiorcą beneficjenta jego pracy. Jak bowiem wskazuje SN, dopuszczalna jest taka
konstrukcja umowy, w ramach której powierza się wykonywanie czynności określonych w umowie na rzecz innego
podmiotu oraz pod jego kierownictwem bez konieczności uznania, że ten podmiot staje się zleceniodawcą.

Wyrok Sądu Najwyższego z 2.10.2019 r., II UK 103/18

Wyroki sądów dotyczące konstrukcji przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę wywołały wiele kontrowersji. Sąd Najwyższy podkreślił, że art. 231 KP nie ma zastosowania do umów cywilnoprawnych, a konieczne jest jasne określenie statusu osób zatrudnionych w takich sytuacjach.