Obciążenie kosztami procesu w sprawie o zadośćuczynienie z tytułu naruszenia praw pacjenta

W sprawach o zadośćuczynienie dochodzone na podstawie art. 4 ust. 1 PrPacjRPPU, sąd może obciążyć pozwanego całością kosztów, mimo że żądanie powoda uwzględnione zostało tylko w części - orzekł Sąd Najwyższy. Rzecznik Praw Pacjenta zwrócił uwagę na konieczność rozważenia zagadnienia prawnego dotyczącego kosztów w przypadku częściowego uwzględnienia żądania powoda.

Tematyka: Sąd Najwyższy, zadośćuczynienie, koszty procesu, PrPacjRPPU, Rzecznik Praw Pacjenta

W sprawach o zadośćuczynienie dochodzone na podstawie art. 4 ust. 1 PrPacjRPPU, sąd może obciążyć pozwanego całością kosztów, mimo że żądanie powoda uwzględnione zostało tylko w części - orzekł Sąd Najwyższy. Rzecznik Praw Pacjenta zwrócił uwagę na konieczność rozważenia zagadnienia prawnego dotyczącego kosztów w przypadku częściowego uwzględnienia żądania powoda.

W sprawach o zadośćuczynienie dochodzone na podstawie art. 4 ust. 1 PrPacjRPPU, sąd może – kierując się
zasadą słuszności – obciążyć pozwanego całością kosztów, mimo że żądanie powoda uwzględnione zostało
tylko w części - orzekł Sąd Najwyższy w postanowieniu z 15.1.2020 r. (III CZP 30/19, 
).
Opis stanu faktycznego
Rzecznik Praw Pacjenta uznał, że istnieją podstawy podjęcia przez Sąd Najwyższy w składzie poszerzonym uchwały
mającej na celu rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego, czy rozstrzyganie o kosztach na podstawie art. 100 zdanie
drugie KPC jest dopuszczalne w razie częściowego uwzględnienia żądania powoda w sprawach o zadośćuczynienie
pieniężne dochodzone na podstawie art. 4 ust. 1 ustawy z 6.11.2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw
Pacjenta (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1318 ze zm.; dalej: PrPacjRPPU), jak i na innych podstawach (art. 445 § 1, art. 446
§ 4 i art. 448 KC). Zgodnie z art. 4 ust. 1 PrPacjRPPU, w razie zawinionego naruszenia praw pacjenta sąd może
przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na
podstawie art. 448 KC. Wnioskodawca, uzasadniając wniosek wskazał, że w sytuacjach, w których żądania powoda
(pacjenta) w sprawach o zapłatę zadośćuczynienia pieniężnego z tytułu wyrządzenia szkody przez podmiot
udzielający świadczeń zdrowotnych zostają uwzględnione w części, sądy „wręcz automatycznie stosują zasadę
stosunkowego rozdzielenia kosztów”, a „tylko w części przypadków rozważają możliwość skorzystania z reguły
wynikającej z art. 100 zdanie drugie KPC”. W niektórych przypadkach na podstawie art. 102 KPC odstępują od
obciążania kosztami powoda, który w sprawie o zadośćuczynienie częściowo uległ przeciwnikowi. Skorzystanie
z takiej możliwości bywa uzasadniane charakterem sprawy albo sytuacją życiową powoda.
Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały.
Z uzasadnienia Sądu
Z analizy wszystkich orzeczeń przytoczonych w uzasadnieniu wniosku Rzecznika, a zatem także orzeczeń przez
niego kwestionowanych, wynika, że w judykaturze - w sprawach, których przedmiotem są roszczenia
o zadośćuczynienie - jest prezentowana jednolita i trafna wykładnia art. 100 zdanie drugie KPC. Rozbieżność
w orzecznictwie nie wynika więc z wadliwej wykładni tego przepisu, lecz z jego stosowania w różnych (odmiennych)
okolicznościach konkretnych spraw.
Rzecznik nie uwzględnił różnorodności stanów faktycznych, które mogą, ale nie muszą usprawiedliwiać
zastosowanie szczególnego i wyjątkowego rozstrzygnięcia o kosztach, przewidzianego w tym przepisie. W sprawach,
które są przedmiotem zainteresowania Rzecznika, sąd, kierując się zasadą słuszności, może - co oznacza jego
uprawnienie do odstąpienia od generalnej zasady rozliczania i ponoszenia kosztów - rozważyć w sposób
dyskrecjonalny na podstawie wszechstronnej analizy okoliczności sprawy, obciążenie jednej ze stron w tym
przypadku pozwanego, obowiązkiem zwrotu kosztów, jeżeli przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego
żądania. Pierwszy człon alternatywy z art. 100 zdanie drugie KPC jest namiastką wyjątkowego zastosowania
w procesie zasady minima non curat pretor. Ocena, czy jedna ze stron uległa tylko w nieznacznej części, jest
zawsze dokonywana przez sąd z uwzględnieniem okoliczności konkretnej sprawy oraz oceny, czy chodzi o część
„nieznaczną”. Nie można zatem z góry przesądzić, a tym bardziej w formie uchwały, kiedy konkretnie należy
zastosować, a kiedy zastosowanie tej normy nie jest wskazane. Drugi człon alternatywy z art. 100 zdanie drugie KPC
stanowi podstawę do obciążenia jednej ze stron całością kosztów postępowania w razie częściowego uwzględnienia
żądania, jeżeli określenie należnej sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu. Użytego w tym
przepisie pojęcia „ocena sądu” nie należy utożsamiać z sytuacją wskazaną w art. 322 KPC, w którym „ocena sądu”
odnosi się - jak podkreślono - do regulacji materialnoprawnych.
Należy także podnieść, że sięganie i korzystanie z normy zawartej w art. 100 zdanie drugie KPC nie może być
ustawowo doprecyzowane ani wyjaśniane w sposób, jakiego oczekuje Rzecznik. Nie można przewidzieć wszystkich
sytuacji, w których zastosowanie określonych zasad lub wyjątków może być a priori trafne w określonym wypadku,
a kiedy może wypaczać cel określonych regulacji. Wszelkie mechanizmy procesowe odwołujące się do zasady
słuszności odwołują się do czynnika uznaniowości oraz posługują się zazwyczaj klauzulami generalnymi i pojęciami
niedookreślonymi. W omawianej regulacji występuje pojęcie „nieznaczna część”, a w art. 102 KPC „szczególnie
uzasadniony przypadek”. Sąd ad casum ma ocenić, czy ma do czynienia z sytuacją typową, i orzekać według
ogólnej zasady, czy też chodzi o sytuacje odbiegające od normy, zawierające w sobie elementy



nieuzasadnionego pokrzywdzenia i naruszające poczucie sprawiedliwości. Innymi słowy, decyzja sądu, czy
w przypadku uwzględnienia powództwa tylko w pewnej części koszty powinny być wzajemnie zniesione,
stosunkowo rozdzielone, względnie włożone na jedną ze stron powinna być – zwłaszcza gdy sąd orzeka
w przedmiocie zadośćuczynienia pieniężnego – oparta na słuszności, co oznacza, że w tym zakresie sąd
zachowuje prawo do dyskrecjonalnej oceny.
Nie rozwijając wątków dotyczących roszczenia o zadośćuczynienie, dochodzonego także na podstawie art. 4 ust. 1
PrPacjRPPU i wynikających z tego uwarunkowań przy orzekaniu o kosztach procesu, wymaga wskazania
okoliczność, że w tych sprawach sąd z reguły ma do czynienia ze złożonym problemem szacowania szkody
niemajątkowej w postaci ujemnych przeżyć psychicznych lub krzywdy moralnej, trudnej do ustalenia i wyceny. W tych
sprawach niełatwa jest też ocena okoliczności faktycznych składających się na zdarzenie wyrządzające szkodę,
a także kwalifikowanie stopnia winy sprawcy oraz przyczynienia się poszkodowanego. Z tych względów
ustawodawca wprowadził szczególne rozwiązania zapewniające sądom luz decyzyjny (tzw. prawo sędziowskie). Ich
normatywnym wyrazem jest odwołanie się do pojęcia odpowiedniości jako dyrektywy orzeczniczej dotyczącej
ustalenia wysokości zadośćuczynienia (art. 445 § 1, art. 446 § 4 i art. 448 KC oraz art. 4 ust. 1 PrPacjRPPU). Wobec
tego, że szkoda niemajątkowa, którą ma rekompensować zadośćuczynienie, w znacznej mierze dotyczy
subiektywnych odczuć i przeżyć psychicznych, fizycznych i moralnych, jest niewymierna, a jej precyzyjne wyliczenie
w zasadzie niemożliwie, w doktrynie i judykaturze jednolicie interpretuje się wspomniane pojęcie „odpowiedniości”,
jako wymaganie indywidualizowania sytuacji pokrzywdzonego z uwzględnieniem całokształtu okoliczności sprawy
oraz uwarunkowań obiektywnych. Nie może budzić wątpliwości, że te okoliczności nie powinny pozostawać bez
wpływu na rozstrzyganie w tych sprawach o kosztach procesu.

Komentarz
Sąd Najwyższy przyjął, że nie było podstaw usprawiedliwiających podjęcie uchwały. Rzecznik Praw Pacjenta,
wnioskując o podjęcie uchwały powinien wykazać, że w orzecznictwie istnieje rozbieżność wynikająca z odmiennej
wykładni art. 100 zdanie drugie KPC, nie zaś rozbieżność w stosowaniu tego przepisu interpretowanego w taki sam
sposób. Uzasadniając wniosek o podjęcie uchwały Rzecznik przedstawił dwie grupy orzeczeń, w których - w jego
ocenie – sądy miały dokonać rozbieżnej wykładni wymienionego przepisu. Szczegółowa analiza tych orzeczeń
doprowadziła jednak Sąd Najwyższy do wniosku, że w obu grupach orzeczeń sądy, interpretując art. 100 zdanie
drugie KPC interpretowały go w taki sam sposób, mając na względzie okoliczności konkretnej sprawy, które
wyznaczały różne rozstrzygnięcia. Sąd Najwyższy jednocześnie uznał za trafne stanowisko, że w sprawach
o zadośćuczynienie dochodzone na podstawie art. 4 ust. 1 PrPacjRPPU, sąd – kierując się zasadą słuszności - może
obciążyć pozwanego całością kosztów, mimo że żądanie powoda uwzględnione zostało tylko w części (art. 100
zdanie drugie KPC).

Postanowienie Sądu Najwyższego z 15.1.2020 r., III CZP 30/19, 








Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały, uznając, że nie ma podstaw do jej usprawiedliwienia. W sprawach o zadośćuczynienie na podstawie PrPacjRPPU, sąd może obciążyć pozwanego całością kosztów, nawet jeśli żądanie powoda zostało uwzględnione tylko częściowo.