Renta rodzinna po zmarłym byłym małżonku mimo braku prawa do alimentów

Tematyka: renta rodzinna, alimenty, rozwód, Sąd Apelacyjny, EmRentyFUSU, Trybunał Konstytucyjny, wyrok

Ubezpieczona może dochodzić roszczenia udowadniając, że pomimo braku poświadczenia prawa do
alimentów jakimkolwiek dokumentem, taka alimentacja faktycznie miała miejsce – orzekł Sąd Apelacyjny
w Lublinie (III AUa 915/18).
Opis stanu faktycznego
Sprawa dotyczyła postępowania zainicjowanego przez H.K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o prawo
do renty rodzinnej. H.K. złożyła wniosek o rentę rodzinną po zmarłym J.K. - byłym mężu - załączając do wniosku:
wyrok o rozwiązaniu małżeństwa z winy J.K. oraz wyrok oddalający jej powództwo o alimenty od J.K. Organ rentowy
decyzją odmówił H.K. prawa do renty rodzinnej po zmarłym byłym mężu J.K., ponieważ wnioskodawczyni nie
spełniała warunków do otrzymania renty określonych w art. 70 EmRentyFUSU, albowiem nie miała alimentów ze
strony J.K. ustalonych wyrokiem sądowym lub ugodą sądową. Odwołanie do Sądu Okręgowego złożyła H.K.
wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji i ustalenie prawa do dochodzonego świadczenia.
Stanowisko SO
Sąd Okręgowy oddalił odwołanie. Wskazał, że H.K. i J.K. zawarli związek małżeński, następnie pozostawali
w separacji i nie prowadzili wspólnego gospodarstwa domowego. J.K. wyprowadził się w 2011 r. i od tej pory nie
utrzymywali ze sobą kontaktów. Nie łożył też na utrzymanie wnioskodawczyni. Ubezpieczona nie miała prawa do
alimentów ze strony małżonka ustalonych wyrokiem lub ugodą sądową. Małżonkowie nie porozumieli się
także co do dobrowolnego płacenia alimentów przez J.K. na małżonkę. Sąd Okręgowy w związku z tym orzekł, że
w myśl art. 67 ust. 1 oraz art. 70 ust. 1 i 2 EmRentyFUSU, do renty rodzinnej uprawnieni są członkowie rodziny m.in.
małżonek (wdowa i wdowiec), przy czym małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie
pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia innych
warunków określonych w tym przepisie miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony
ustalone wyrokiem lub ugodą sądową (art. 70 ust. 3 EmRentyFUSU). Na podstawie zebranego materiału
dowodowego, SO zważył, że H.K. nie była uprawniona w chwili śmierci męża do alimentów z jego strony ani na
podstawie wyroku bądź ugody sądowej, ani też na podstawie zgodnego porozumienia pomiędzy małżonkami
o sposobie realizacji obowiązku alimentacyjnego bez występowania na drogę sądową i wobec powyższego nie
spełnia przesłanek do przyznania jej prawa do spornego świadczenia.
H.K. wniosła apelację, wskazując m.in. na naruszenie art. 70 ust. 3 EmRentyFUSU poprzez jego błędną interpretację
polegająca na uznaniu, że aby uzyskać prawo do renty rodzinnej po zmarłym małżonku, rozwiedziona małżonka musi
mieć zasądzone alimenty wyrokiem sądu bądź musi istnieć porozumienie pomiędzy byłymi małżonkami w zakresie
płatności takich świadczeń, ponieważ przepis ten został uznany za niezgodny z konstytucją. Wskazała także na
naruszenie art. 5 KC w zw. z art. 8 KP poprzez błędne przyjęcie, że w niniejszej sprawie nie mają zastosowania
zasady współżycia społecznego, podczas gdy wnioskodawczyni powołuje się na spełnienie przesłanek do nabycia
prawa do renty rodzinnej i odmowa przyznania jej świadczenia godzi w podstawowe zasady sprawiedliwości
społecznej, które powinny być brane pod uwagę przy wydawaniu każdego orzeczenia sądowego.
Stanowisko SA
Sąd Apelacyjny oddalił apelację H.K. jako bezzasadną. Powołane przez Sąd Okręgowy przepisy w sposób nie
budzący wątpliwości określają warunki do nabycia prawa do renty rodzinnej dla wdowy i małżonki rozwiedzionej.
Zgodnie z tymi regulacjami, nawet w sytuacji, kiedy między rozwiedzionymi małżonkami istniała po rozwodzie i trwała
aż do śmierci byłego małżonka rzeczywista więź materialna i duchowa, była żona może domagać się przyznania
renty rodzinnej po nim tylko wówczas, gdy w chwili jego śmierci miała ustalone wyrokiem lub ugodą sądową prawo
do alimentów. Orzeczenie rozwodu zatem wyklucza prawo małżonki rozwiedzionej do renty rodzinnej na
podstawie art. 70 ust. 3 EmRentyFUSU, chyba że miała ona w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego
strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową. Odnosząc się do zarzutu skarżącej wskazał, że punktem wyjścia
dla rozważań jest wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 13.5.2014 r. (SK 61/13,
) zgodnie z którym art. 70 ust.
3 EmRentyFUSU jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 Konst w zakresie, w jakim uprawnienie
małżonki rozwiedzionej do uzyskania renty rodzinnej uzależnia od wymogu posiadania w dniu śmierci męża prawa do
alimentów z jego strony, ustalonych wyłącznie wyrokiem lub ugodą sądową. Wyrok TK oznacza, że ubezpieczona
może dochodzić roszczenia udowadniając, że pomimo braku poświadczenia prawa do alimentów
jakimkolwiek dokumentem, taka alimentacja faktycznie miała miejsce. Zgodnie z przyjętą praktyką
potwierdzeniem prawa do alimentów może być umowa zawarta pomiędzy małżonkami również w sposób

dorozumiany, o istnieniu której może świadczyć fakt, że alimenty były w rzeczywistości uiszczane przez byłego
małżonka do dnia jego śmierci na rzecz osoby uprawnionej. Taka okoliczność nie zaistniała jednak w rozpoznawanej
sprawie. Natomiast okoliczność, że wnioskodawczyni nie została uznana za winną rozkładu pożycia nie ma
żadnego znaczenia prawnego przy ustalaniu praw do renty rodzinnej.
Przechodząc natomiast do zarzutu naruszenia art. 5 KC wskazać należy, że do złagodzenia rygorów prawa
ubezpieczeń społecznych nie stosuje się ani art. 5 KC, ani art. 8 KP. Przepisy te mają bowiem charakter
przepisów prawa publicznego. Rygoryzm prawa publicznego nie może być łagodzony konstrukcją nadużycia
prawa podmiotowego.

Komentarz
W niniejszej sprawie nie był spornym fakt, że zmarły były małżonek nie tylko nie był formalnie zobowiązany do
uiszczania świadczeń alimentacyjnych z uwagi na oddalenie powództwa w sprawie alimentacyjnej, ale również nie
przekazywał ubezpieczonej dobrowolnie żadnych kwot tytułem alimentów. Z regulacji art. 70 ust. 3 EmRentyFUSU
interpretowanej w zgodzie z wskazanym wyżej wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, wypływa następująca
konkluzja: rozwiedziona małżonka może żądać renty rodzinnej po zmarłym byłym małżonku, nawet jeśli brak
było formalnego stwierdzenia obowiązku alimentacyjnego, tylko jednak wtedy, gdy możliwe jest ustalenie, że
świadczenia o charakterze alimentacyjnym faktycznie były na jej rzecz wypłacane. Oznacza to konieczność
dokładnego zbadania okoliczności faktycznych sprawy celem niebudzącego wątpliwości ustalenia jak kształtowały się
kwestie majątkowe po rozwodzie.

Na uwagę zasługuje również argumentacja prawna Sądu Apelacyjnego dotycząca niemożności uwzględnienia
zarzutu naruszenia art. 5 KC w zw. z art. 8 KP. Jak słusznie wskazano, zarzut taki w sprawie z zakresu ubezpieczeń
społecznych musiałby być odniesiony do czynności organu rentowego, który nie korzysta przecież w procesie
wydawania decyzji ze swoich praw podmiotowych, lecz realizuje ustawowe kompetencje organu władzy
publicznej. Ze swej istoty prawo podmiotowe przysługuje osobie fizycznej, jak również prawnej, ale nie organowi
administracji, który tym samym nie jest zdolny ich nadużyć.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 16.1.2020 r., III AUa 915/18

W niniejszej sprawie nie był spornym fakt, że zmarły były małżonek nie tylko nie był formalnie zobowiązany do uiszczania świadczeń alimentacyjnych z uwagi na oddalenie powództwa w sprawie alimentacyjnej, ale również nie przekazywał ubezpieczonej dobrowolnie żadnych kwot tytułem alimentów. Z regulacji art. 70 ust. 3 EmRentyFUSU interpretowanej w zgodzie z wskazanym wyżej wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, wypływa następująca konkluzja: rozwiedziona małżonka może żądać renty rodzinnej po zmarłym byłym małżonku, nawet jeśli brak było formalnego stwierdzenia obowiązku alimentacyjnego, tylko jednak wtedy, gdy możliwe jest ustalenie, że świadczenia o charakterze alimentacyjnym faktycznie były na jej rzecz wypłacane. Oznacza to konieczność dokładnego zbadania okoliczności faktycznych sprawy celem niebudzącego wątpliwości ustalenia jak kształtowały się kwestie majątkowe po rozwodzie.