Zakres szkody – uchwała SN dotycząca zaciągnięcia zobowiązania do zapłaty czynszu najmu pojazdu zastępczego

Zaciągnięcie zobowiązania do zapłaty czynszu najmu pojazdu zastępczego jako szkoda w związku przyczynowym z wypadkiem komunikacyjnym. Sąd Najwyższy w uchwale z 13.3.2020 r. rozstrzygnął kwestię prawna dotyczącą tego zagadnienia. Uzasadnienie uchwały oparte jest na wykładni przepisu art. 361 § 2 KC, a kluczowym pytaniem było, czy poszkodowany doznaje szkody w chwili zaciągnięcia zobowiązania czy też w momencie realnego spełnienia świadczenia przez zapłatę.

Tematyka: zakres szkody, zaciągnięcie zobowiązania, czynsz najmu pojazdu zastępczego, Sąd Najwyższy, uchwała, art. 361 § 2 KC, cesja wierzytelności, odszkodowanie

Zaciągnięcie przez poszkodowanego zobowiązania do zapłaty czynszu najmu pojazdu zastępczego stanowi
szkodę w rozumieniu art. 361 § 2 KC pozostającą w związku przyczynowym z wypadkiem komunikacyjnym.
Takie stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w uchwale z 13.3.2020 r., III CZP 63/19.
Sąd Najwyższy rozstrzygał zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy: „Czy wymagalne
zobowiązanie do zapłacenia czynszu najmu pojazdu zastępczego, ciążące na osobie poszkodowanej
w wypadku komunikacyjnym, skutkiem którego była niemożność korzystania z własnego samochodu,
stanowi szkodę, a poszkodowany posiada wierzytelność z tego tytułu w stosunku do sprawcy wypadku oraz
zakładu ubezpieczeń, z którym sprawca związany jest umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody związane z ruchem tych pojazdów?”. Uzasadnienie uchwały
stanowi wykładnię przepisu art. 361 § 2 KC.
Uzasadnienie uchwały
Z agadnienie prawne sprowadza się do rozważenia, czy poszkodowany w wypadku komunikacyjnym doznaje szkody
w postaci kosztu najmu pojazdu i kiedy - czy w chwili zaciągnięcia zobowiązania, czy wymagalności długu, czy
w momencie realnego spełnienia świadczenia przez zapłatę.
Zgodnie z art. 361 § 2 KPC naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które
mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Zastosowanie dla ustalenia wysokości szkody powszechnie
akceptowanej metody różnicowej wskazuje, że wraz z zaciągnięciem zobowiązania przez poszkodowanego
w postaci obowiązku zapłaty czynszu najmu pojazdu zastępczego całkowita wartość majątku poszkodowanego
zmniejsza się o wartość długu. Szkoda zatem powstaje już w chwili zaciągnięcia zobowiązania a jej wysokość jest
równa wartości długu. Nie może budzić wątpliwości, że pasywa jako wartość bilansowa obniżają wysokość majątku
poszkodowanego.
Stanowisko to jest zgodne z orzecznictwem Sądu Najwyższego, bo istniejąca rozbieżność poglądów co do pojęcia
straty jako elementu szkody została usunięta uchwałą SN z 10.7.2008 r. (III CZP 62/08,
), w której
jednoznacznie przyjęto, że pojęcie straty jako elementu szkody obejmuje wymagalne zobowiązania poszkodowanego
wobec osoby trzeciej, Sąd Najwyższy konsekwentnie przyjmuje, że elementem szkody doznanej przez
poszkodowanego jest zobowiązanie do zapłaty czynszu pojazdu zastępczego, o ile koszty te zostały
poniesione. Wynika stąd, że nie stanowi szkody sama utrata możliwości korzystania z samochodu, natomiast
poniesione koszty tej utraty wchodzą w zakres szkody. W orzecznictwie Sądu Najwyższego, a zwłaszcza
w uchwale z 17.11.2011 r. (III CZP 5/11,
) i w uchwale z 24.8.2017 r. (III CZP 20/17,
) uznając, że
wydatki w postaci kosztów najmu muszą być przez poszkodowanego zapłacone, nie sformułowano wymagania
wyłącznie realnego, rzeczywistego spełnienia świadczenia przez dokonanie zapłaty wynajmującemu. Przesądzono
jedynie, że gdy koszty te są celowe i ekonomicznie uzasadnione, to przysługuje odszkodowanie, nie
przesądzono natomiast w jaki sposób poszkodowany powinien zapłacić czynsz najmu. Oznacza to, że do
poszkodowanego należy decyzja, czy spełni świadczenie w sposób typowy przez dokonanie zapłaty, czy w inny
sposób np. przenosząc na wierzyciela swoją wierzytelność wobec sprawcy o zapłatę zobowiązania.
Za takim poglądem przemawia równorzędność różnych sposobów wykonania zobowiązania znana przez polskie
prawo obligacyjne. Jeżeli obie strony umowy najmu godzą się na inny sposób wykonania zobowiązania w miejsce
realnej zapłaty, to nie może być to traktowane jako gorszy sposób wykonania zobowiązania. Dokonanie zatem przez
poszkodowanego cesji wierzytelności przysługującej mu wobec sprawcy szkody nie wywołuje odmiennego od zapłaty
czynszu najmu pojazdu zastępczego i z woli stron staje się taką zapłatą. W przedmiotowym stanie faktycznym do
cesji doszło w dacie zawarcia umowy, a więc w tym momencie doszło do zapłaty - z majątku poszkodowanego
wyszły aktywa w postaci roszczeń do sprawcy. Jest to zatem jurydycznie przypadek tożsamy z dokonaniem typowej
zapłaty czynszu. Można powiedzieć, że w takim przypadku w ogóle nie są istotne pasywa majątku poszkodowanego
- byłyby istotne gdyby cesja została dokonana w późniejszym terminie niż zawarcie umowy najmu. Nie jest to jednak
stan faktyczny, na tle którego przedstawiono zagadnienie.
Trzeba też mieć na uwadze, że normy dotyczące odpowiedzialności odszkodowawczej mają doprowadzić do tego, by
sytuacja majątkowa poszkodowanego była taka, jakby szkoda się nigdy nie wydarzyła, bo ich najważniejszym celem
jest ochrona poszkodowanego. Oznacza to również rekompensowanie zwiększonych pasywów, które pojawiły się

w jego majątku wskutek zdarzenia wywołującego szkodę. Uzyskanie odszkodowania umożliwi pozyskanie środków
na zapłatę czynszu, a poszkodowany się nie wzbogaci, bo jeżeli by faktycznie nie zapłacił czynszu, to długi w jego
majątku jednak pozostaną a upływ przedawnienia nie prowadzi do ich wygaśnięcia. Stanowisko to nie jest sprzeczne
ze wskazanymi wyżej uchwałami stanowiącymi, że nie ma możliwości domagania się odszkodowania za samą utratę
możliwości korzystania z pojazdu, bo chodzi o wyraźny i realny wzrost długów poszkodowanego a nie
o poszukiwanie rekompensaty za to, że nie może korzystać on z pojazdu. Nie można też pominąć, że pogląd ten jest
zgodny z utrwaloną, niekwestionowaną praktyką, która przez wiele lat nie budziła wątpliwości. Utrwalona praktyka
jest istotną wartością dla systemu prawnego i realizacją kluczowej zasady pewności prawa.
Ocena skuteczności prawnej dokonanej zapłaty i wykonania zobowiązania zapłaty czynszu przez poszkodowanego
przez przeniesienie przysługującej mu wierzytelności do zakładu ubezpieczeń pozostaje do rozstrzygnięcia in casu
przez sąd orzekający.

Komentarz
Z komentowanej uchwały wynika, że nie stanowi szkody sama utrata możliwości korzystania z rzeczy (samochodu),
natomiast poniesione koszty tej utraty wchodzą w zakres szkody.

Uchwała SN z 13.3.2020 r., III CZP 63/19

Uchwała SN potwierdza, że koszty najmu pojazdu zastępczego poniesione przez poszkodowanego stanowią szkodę. Orzecznictwo Sądu Najwyższego jednoznacznie wskazuje, że zobowiązanie do zapłaty czynszu pojazdu zastępczego jest elementem szkody. Uznano, że cesja wierzytelności wobec sprawcy szkody może być równoważna zapłacie czynszu.