Przedawnienie roszczeń wynikających z umów kredytu konsumenckiego

Tematyka: Przedawnienie roszczeń, umowy kredytu konsumenckiego, dyrektywa 93/13, termin przedawnienia, ochrona konsumenta

Podstawowym kryterium rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia roszczeń wynikających z umów kredytu
konsumenckiego nie może być dzień, w którym umowa wygasła, jeśli konsument nie wiedział o abuzywności
postanowienia umownego
Stan faktyczny
Konsumenci spłacili umowy kredytu, po czym uznali, że uznali, że w świetle krajowych przepisów niektóre warunki
tych umów były nieuczciwe. Następnie wnieśli do sądu powództwa o stwierdzenie nieuczciwego charakteru tych
warunków. Banki podniosły zarzut oparty na braku legitymacji czynnej powodów, ponieważ w dniu wniesienia
pozwów nie posiadali już statusu konsumenta ze względu na wygaśnięcie tych umów kredytu.
Pytania prejudycjalne
- Czy art. 2 lit. b), art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych
warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29) należy interpretować w ten sposób, że
nie stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które choć przewiduje, że roszczenie o stwierdzenie
nieważności nieuczciwego warunku w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem nie podlega
przedawnieniu, ustanawia termin na wytoczenie powództwa mającego na celu powołanie się na skutki restytucyjne
tego stwierdzenia nieważności?
- Czy art. 2 lit. b), art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13, a także zasady równoważności, skuteczności i pewności
prawa należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej przepisów krajowych,
zgodnie z którą powództwo o zwrot niesłusznie zapłaconych kwot na podstawie nieuczciwego charakteru warunku
umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem można wytoczyć w terminie trzech lat, który zaczyna biec od
dnia pełnego wykonania tej umowy, przy czym konsument powinien był od tego dnia wiedzieć o nieuczciwym
charakterze tego warunku?
Stanowisko TS
Zakres ochrony konsumenta
Zgodnie z orzecznictwem TS art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że warunek umowy
uznany za nieuczciwy należy co do zasady uznać za nigdy nieistniejący, tak aby nie wywoływał on skutków wobec
konsumenta. W związku z tym sądowe stwierdzenie nieuczciwego charakteru takiego warunku powinno mieć co do
zasady skutek w postaci przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej konsumenta, w jakiej znajdowałby się on
w sytuacji braku tego warunku.
Zgodnie z orzecznictwem TS ochrona, jaką zapewnia konsumentom dyrektywa 93/13, stoi na przeszkodzie
uregulowaniu krajowemu, które nie pozwala sądowi krajowemu po upływie terminu prekluzyjnego na zbadanie
nieuczciwego charakteru warunku w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem (wyrok TS
z 21.11.2002 r., Cofidis, C-473/00, EU:C:2002:705, pkt 38). Jednakże Trybunał przyznał już, że ochrona
konsumenta nie jest bezwarunkowa (wyrok TS z 21.12.2016 r., Gutiérrez Naranjo i in., C-154/15, C-307/15 i C-
308/15, EU:C:2016:980, pkt 68) oraz że wyznaczenie rozsądnych terminów zaskarżenia pod rygorem prekluzji
praw w interesie pewności prawa jest zgodne z prawem Unii (wyrok TS z 6.10.2009 r., Asturcom
Telecomunicaciones, C-40/08, EU:C:2009:615, pkt 41).
Trybunał orzekł, że art. 2 lit. b), art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób,
iż nie stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które choć przewiduje, że roszczenie
o stwierdzenie nieważności nieuczciwego warunku w umowie zawartej między przedsiębiorcą
a konsumentem nie podlega przedawnieniu, to ustanawia ono termin na wytoczenie powództwa mającego na
celu powołanie się na skutki restytucyjne tego stwierdzenia nieważności, o ile termin ten nie będzie mniej
korzystny niż terminy dotyczące podobnych środków istniejących w prawie krajowym (zasada
równoważności) oraz nie uczyni on wykonywania praw przyznanych przez porządek prawny Unii,
w szczególności dyrektywę 93/13, praktycznie niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym (zasada
skuteczności).
Termin przedawnienia
Analizując zasadę skuteczności Trybunału przypomniał, że zagadnienie, czy krajowy przepis proceduralny czyni
niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym stosowanie prawa Unii, należy rozpatrywać z uwzględnieniem miejsca

tego przepisu w całości procedury, jej przebiegu i jej cech szczególnych, przed poszczególnymi sądami
krajowymi. W tej perspektywie należy uwzględnić w razie potrzeby zasady leżące u podstaw krajowego systemu
prawnego, takie jak zasada prawa do obrony, zasada pewności prawa i zasada prawidłowego przebiegu
postępowania (wyrok TS z 26.6.2019 r., Addiko Bank, C-407/18, EU:C:2019:537, pkt 48).
Trybunał podkreślił, że w ramach analizy cech terminu rozpatrywanego w postępowaniu głównym należy rozważyć
powyższe aspekty. Ponadto, rzecznik generalny zaznaczył w pkt 71 opinii, że ta analiza musi dotyczyć
w szczególności długości tego terminu oraz zasad jego stosowania, w tym sposobu, w jaki następuje rozpoczęcie
biegu przez ten termin (wyrok TS z 29.10.2015 r., BBVA, C-8/14, EU:C:2015:731, pkt 27). Z orzecznictwa Trybunału
wynika, że wyznaczenie rozsądnych terminów do wniesienia środków zaskarżenia pod rygorem prekluzji w interesie
pewności prawa nie uniemożliwia lub nie czyni nadmiernie utrudnionym wykonywania praw przyznanych w unijnym
porządku prawnym, jeśli terminy te są rzeczywiście wystarczające na przygotowanie i wniesienie przez konsumenta
skutecznego środka odwoławczego (wyrok BBVA, pkt 28, 29).
W niniejszej sprawie podleganie powództwa, mającego na celu powołanie się na skutki restytucyjne stwierdzenia
nieważności nieuczciwego warunku, trzyletniemu terminowi na wytoczenie powództwa, który zgodnie z wykładnią
popieraną przez sąd odsyłający zaczyna biec od chwili pełnego wykonania umowy zawartej z przedsiębiorcą.
Zdaniem sądu odsyłającego początek biegu tego terminu odpowiada momentowi, w którym konsument powziął
wiedzę lub powinien był powziąć wiedzę o nieuczciwym charakterze warunków tej umowy. W ocenie TS w zakresie,
w jakim trzyletni termin na wytoczenie powództwa jest ustalony i znany z wyprzedzeniem, wydaje się co do zasady,
że jest on rzeczywiście wystarczający na przygotowanie i wniesienie przez konsumenta skutecznego środka
odwoławczego. Jednakże TS stwierdził, że należy uwzględnić okoliczność, że możliwe jest, iż konsumenci nie
powzięli wiedzy o istnieniu nieuczciwego warunku w umowie zawartej z przedsiębiorcą lub zakresu ich praw
wynikających z dyrektywy 93/13 w chwili lub w następstwie pełnego wykonania umowy(wyrok TS z 13.9.2018 r., Profi
Credit Polska, C-176/17, EU:C:2018:711, pkt 69). Ponadto Trybunał przypomniał, system ochrony ustanowiony na
mocy dyrektywy 93/13 opiera się na założeniu, że konsument znajduje się w gorszym położeniu niż przedsiębiorca,
zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień poinformowania, i w związku z tym
godzi on się na warunki umowy sporządzone uprzednio przez przedsiębiorcę, nie mając wpływu na ich treść (wyrok
TS z 19.12.2019 r., Bondora, C-453/18 i C‑ 494/18, EU:C:2019:1118, pkt 40). Mając na względzie tę okoliczność
oraz to, że konsument znajduje się w gorszym położeniu niż przedsiębiorca, Trybunał uznał, iż trzyletni termin na
wytoczenie powództwa, który zaczyna biec od dnia pełnego wykonania umowy, nie może zapewnić konsumentowi
skutecznej ochrony, ponieważ termin ten może upłynąć, zanim konsument poweźmie wiedzę o nieuczciwym
charakterze warunku zawartego w tej umowie.
Zakres pojęcia „konsument”
Zgodnie z art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13 „konsument” oznacza każdą osobę fizyczną, która w umowach objętych
zakresem omawianej dyrektywy działa w celach niezwiązanych ze swoją działalnością gospodarczą i zawodową
(wyrok TS z 21.3.2019 r., Pouvin i Dijoux, C-590/17, EU:C:2019:232, pkt 22). Zdaniem TS ograniczenie ochrony,
jaką dyrektywa 93/13 przyznaje konsumentowi wyłącznie do okresu wykonania umowy, w tym sensie, że
pełne wykonanie umowy wyklucza jakąkolwiek możliwość skorzystania przez konsumenta z tej ochrony, nie
jest zgodne z systemem owej ochrony ustanowionym przez tę dyrektywę. Z powyższego zdaniem Trybunału
wynika, że zasada skuteczności stoi na przeszkodzie temu, aby powództwo o zwrot podlegało trzyletniemu terminowi
na jego wytoczenie, który zaczyna biec od dnia, w którym umowa wygasła, niezależnie od tego, czy w tym dniu
konsument powziął wiedzę lub powinien był racjonalnie rzecz biorąc powziąć wiedzę o nieuczciwym charakterze
warunku tej umowy przywołanego na poparcie wniesionego przez niego powództwa o zwrot, ponieważ takie zasady
mogą czynić nadmiernie utrudnionym wykonywanie przez tego konsumenta praw przyznanych mu przez dyrektywę
93/13.
Reasumując TS orzekł, że art. 2 lit. b), art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13, a także zasady
równoważności, skuteczności i pewności prawa należy interpretować w ten sposób, iż stoją one na
przeszkodzie wykładni sądowej uregulowania krajowego, zgodnie z którym powództwo o zwrot kwot
nienależnie zapłaconych na podstawie nieuczciwego warunku w umowie zawartej między konsumentem
a przedsiębiorcą podlega trzyletniemu terminowi na jego wytoczenie, który zaczyna biec od dnia pełnego
wykonania umowy, w przypadku gdy można założyć, bez potrzeby weryfikacji, że w tym dniu konsument
powinien był powziąć wiedzę o nieuczciwym charakterze spornego warunku, lub w przypadku gdy
w odniesieniu do podobnych powództw w prawie krajowym termin ten zaczyna biec od dnia ustalenia przez
sąd okoliczności stanowiącej podstawę tych powództw.

Komentarz
W niniejszym wyroku Trybunał trafnie uznał, że trzyletni termin na wytoczenie powództwa przewidziany w rumuńskim
prawie, który zaczyna biec od dnia pełnego wykonania umowy, nie może zapewnić konsumentowi skutecznej
ochrony, ponieważ termin ten może upłynąć, zanim konsument poweźmie wiedzę o nieuczciwym charakterze
warunku zawartego w tej umowie. W uzasadnieniu niniejszego wyroku TS przedstawił argumentację uzasadniając to

stanowisko, co należy odnieść również do polskich regulacji.
Ponadto TS słusznie stwierdził, że pojęcie „konsument” zawarte w art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13 należy interpretować
w ten sposób, że okoliczność, iż umowa została w pełni wykonana, nie wyklucza możliwości uznania strony tej
umowy za „konsumenta” w rozumieniu tego przepisu.

Wyrok TS z 9.7.2020 r., Raiffeisen Bank, C-698/18 i C-699/18

Trybunał orzekł, że trzyletni termin na wytoczenie powództwa, który zaczyna biec od dnia pełnego wykonania umowy, może nie zapewnić konsumentowi skutecznej ochrony. Pojęcie 'konsument' powinno być interpretowane w sposób uwzględniający możliwość uznania strony umowy za 'konsumenta' nawet po pełnym wykonaniu umowy.