Nieuczciwe postanowienia umowy kredytu

Postanowienia umowy kredytu regulujące odstępstwo konsumenta od sądowego dochodzenia roszczeń związanych z dyrektywą 93/13 nie są wiążące. Sprawa dotyczyła zmiany warunków kredytu hipotecznego, w tym 'dolnego progu' oprocentowania. Konsument wniósł pozew o stwierdzenie nieuczciwości tego warunku oraz jego usunięcie. TS orzekł, że konsument może odstąpić od dochodzenia roszczeń związanych z nieuczciwym warunkiem, pod warunkiem świadomej zgody.

Tematyka: umowa kredytu, dyrektywa 93/13, nieuczciwe postanowienia, konsument, sądowe dochodzenie, dolny próg oprocentowania, umowa odnowienia zobowiązania, przekazanie informacji, przejrzystość umowna, niedozwolone klauzule

Postanowienia umowy kredytu na podstawie których konsument odstępuje w odniesieniu do przyszłych
sporów od sądowego dochodzenia swoich roszczeń, opartych na prawach wynikających z tej dyrektywy
93/13, nie są dla niego wiążące.
Stan faktyczny
W 2011 r. XZ nabyła nieruchomość od dewelopera i w ten sposób wstąpiła w jego miejsce jako dłużnik z tytułu
kredytu hipotecznego na tej nieruchomości udzielonego przez Bank. Tym samym XZ zaakceptowała wszystkie
umowy i warunki dotyczące tego kredytu hipotecznego określone pomiędzy pierwotnym dłużnikiem a instytucją
kredytową. Warunki umowy kredytu hipotecznego zostały w 2014 r. zmienione w drodze aneksu do umowy (dalej
jako: umowa odnowienia zobowiązania), dotyczącego w szczególności minimalnej stopy oprocentowania określonej
jako warunek „dolnego progu”, która została obniżona do nominalnej rocznej stopy oprocentowania w wysokości
2,35%. W formie odręcznej wzmianki XZ wskazała ponadto, że była świadoma, że „roczna stopa oprocentowania
kredytu nie będzie nigdy niższa od nominalnej rocznej stopy oprocentowania w wysokości 2,35%” oraz że
okoliczność tę rozumiała. XZ wniosła do sądu pozew o stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku umownego
dotyczącego „dolnego progu” rocznej stopy oprocentowani, a zawartego w umowie kredytu hipotecznego oraz
nakazanie instytucji kredytowej usunięcia tego warunku z umowy i zwrotu na rzecz powódki kwot nienależnie
wypłaconych na jego podstawie od momentu zaciągnięcia kredytu.
Pytania prejudycjalne
- Czy art. 3 ust. 1, art. 4 ust. 2 i art. 5 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków
w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 2, t. 2, s. 288) należy
interpretować w ten sposób, że wymóg przejrzystości ciążący na przedsiębiorcy na mocy tych przepisów oznacza, iż
w sytuacji gdy przedsiębiorca zawiera z konsumentem umowę kredytu hipotecznego o zmiennej stopie
oprocentowania ustanawiającą warunek „dolnego progu” powinien on dostarczyć konsumentowi niezbędnych
informacji w celu zrozumienia konsekwencji gospodarczych, jakie w chwili zawarcia tej umowy wynikają dla niego
z mechanizmu „dolnego progu”?
- Czy art. 3 ust. 1 w zw. z pkt 1 lit. q) załącznika do dyrektywy, a także art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy
interpretować w ten sposób, że warunek umowy odnowienia zobowiązania, zmieniającej warunek umowy
wcześniejszej, zgodnie z którym przedsiębiorca i konsument zobowiązują się wzajemnie do odstąpienia od
sądowego dochodzenia roszczeń dotyczących w szczególności zarówno warunku pierwotnego, jak i warunku
zmienionego tą umową, należy uznać za „nieuczciwy”?
Stanowisko TS
Odstąpienie przez konsumenta z powołania się na nieważność nieuczciwego warunku
Trybunał podkreślił, że zrzeczenie się przez konsumenta z powołania na nieważność nieuczciwego warunku może
być brana pod uwagę tylko wtedy, gdy w chwili tego odstąpienia konsument ten był świadomy niewiążącego
charakteru tego warunku i wynikających z niego konsekwencji.
Trybunał orzekł, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwia się on
temu, aby warunek umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, którego nieuczciwy charakter
możne zostać stwierdzony przez sąd, stał się przedmiotem umowy odnowienia zobowiązania między tym
przedsiębiorcą a tym konsumentem, w drodze której konsument odstępuje od dochodzenia roszczeń
będących skutkiem stwierdzenia nieuczciwego charakteru tego warunku, z zastrzeżeniem że odstąpienie jest
oparte na dobrowolnej i świadomej zgodzie z jego strony.
Warunek nienegocjowany indywidualnie
Trybunał wskazał, że w niniejszej sprawie do sądu odsyłającego należy uwzględnienie wszystkich okoliczności,
w których taki warunek został przedstawiony konsumentowi w celu ustalenia czy konsument mógł mieć wpływ na
jego treść. Okoliczność, że zawarcie umowy odnowienia zobowiązania rozpatrywanej w postępowaniu głównym
wpisuje się w ogólną politykę renegocjacji umów kredytu hipotecznego o zmiennej stopie oprocentowania
i zawierających warunek „dolnego progu”, wprowadzoną przez Ibercaja Banco w następstwie wyroku hiszpańskiego
Sądu Najwyższego z 9.5.2013 r., zdaniem TS, może stanowić wskazówkę, że XZ nie mogła mieć wpływu na treść
nowego warunku „dolnego progu”. To samo odnosi się do faktu, że bank nie dostarczył XZ kopii umowy i nie
umożliwił jej zabranie jej ze sobą w celu zapoznania się z treścią umowy. W ocenie TS okoliczność, że XZ

poprzedziła podpisanie umowy odnowienia zobowiązania odręczną wzmianką wskazującą, iż zrozumiała ona
mechanizm warunku „dolnego progu”, nie pozwala sama w sobie na stwierdzenie, że warunek ten był indywidualnie
negocjowany i że konsument rzeczywiście mógł mieć wpływ na jego treść.
Trybunał orzekł, że art. 3 ust. 1 i 2 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że warunek umowy
zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem w celu zmiany potencjalnie nieuczciwego warunku umowy
uprzednio zawartej między nimi lub w celu uregulowania skutków nieuczciwego charakteru tego drugiego
warunku może być sam w sobie uznany za niewynegocjowany indywidualnie i stosownym przypadku uznany
za nieuczciwy.
Mechanizm „dolnego progu”
Zgodnie z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 ocena nieuczciwego charakteru warunków umowy zawartej między
przedsiębiorcą, który spełnia wymogi określone w art. 3 ust. 1 tej dyrektywy a konsumentem nie dotyczy, ani
określenia głównego przedmiotu umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian
towarów lub usług, o ile warunki te zostały wyrażone „prostym i zrozumiałym językiem”. Ponieważ
ustanowiony przez tę dyrektywę system ochrony opiera się na założeniu, że konsument jest słabszą stroną stosunku
prawnego niż przedsiębiorca, w szczególności ze względu na stopień poinformowania, wymóg prostego
i zrozumiałego sformułowania warunków umownych, a zatem wymóg przejrzystości ustanowiony przez tę
dyrektywę, należy interpretować rozszerzająco (wyrok TS z 3.3.2020 r., Gómez del Moral Guasch, C-125/18,
EU:C:2020:138, pkt 50).
W przypadku umowy kredytu hipotecznego, do sądu krajowego należy dokonanie niezbędnych ustaleń w tej
kwestii, w świetle wszystkich istotnych okoliczności faktycznych, do których zaliczają się formy reklamy
i informacji stosowane przez kredytodawcę w procesie negocjacji umowy kredytu. Ściślej rzecz ujmując – do sądu
krajowego należy ustalenie, z uwzględnieniem ogółu okoliczności zawarcia umowy – czy w rozpatrywanej sprawie
konsumentowi podano wszystkie informacje mogące mieć wpływ na zakres jego obowiązków i pozwalające mu
ocenić między innymi całkowity koszt kredytu.
W szczególności, odnosząc się do warunku „dolnego progu” zawartego w umowie kredytu o zmiennej stopie
oprocentowania, Trybunał wskazał, że konsekwencje finansowe mechanizmu ograniczania spadkowych zmian stopy
oprocentowania z konieczności zależy od kształtowania się wskaźnika referencyjnego, na podstawie którego oblicza
się tę stopę. W tych okolicznościach dany konsument musi być w stanie zrozumieć konsekwencje ekonomiczne
wynikające dla niego z takiego warunku (wyrok TS z 5.6.2019 r., GT, C-38/17, EU:C:2019:461, pkt 33). Jednak od
przedsiębiorcy nie można wymagać dostarczenia dokładnych informacji na temat finansowych konsekwencji
zmian stopy oprocentowania w toku trwania umowy, ponieważ zmiany te zależą od nieprzewidywalnych
przyszłych zdarzeń, na które ten przedsiębiorca nie ma wpływu.
Trybunał orzekł, że art. 3 ust. 1, art. 4 ust. 2 i art. 5 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że
wymóg przejrzystości ciążący na przedsiębiorcy na mocy tych przepisów oznacza, że przy zawieraniu
umowy kredytu hipotecznego o zmiennej stopie oprocentowania, zawierającej warunek „dolnego progu”,
konsument musi być w stanie zrozumieć konsekwencje ekonomiczne, jakie wynikają dla niego
z mechanizmu będącego rezultatem zastosowania warunku „dolnego progu”, w szczególności dzięki
udostępnieniu informacji o kształtowaniu się przeszłości wskaźnika na podstawie, którego obliczana jest
stopa oprocentowania.
Brak wiążącego charakteru
Trybunał wskazał, że do sądu krajowego należy zweryfikowanie, czy rozpatrywane przez niego warunki umowne
powinny zostać zakwalifikowane jako nieuczciwe, przy uwzględnieniu, co do zasady, zgodnie z art. 4 ust. 1 tej
dyrektywy, wszystkich okoliczności sprawy (wyrok TS z 7.8.2018 r., Banco Santander i Escobedo Cortés, C-96/16
i C-94/17, EU:C:2018:643, pkt 66). To właśnie do sądu krajowego należy ustalenie, czy w świetle okoliczności
danego przypadku warunek umowny spełnia wymogi dobrej wiary, równowagi i przejrzystości.
W odniesieniu do odstąpienie przez strony postępowania głównego od dochodzenia roszczeń dotyczących nowego
warunku „dolnego progu” przed sądem krajowym, rzecznik generalny w pkt 43 i 44 opinii podkreślił, że konsument
nie może skutecznie zobowiązać się do odstąpienia od korzystania w przyszłości z ochrony sądowej i praw,
które wywodzi z dyrektywy 93/13. Z definicji nie może on bowiem zrozumieć konsekwencji przystąpienia do takiego
warunku w odniesieniu do sporów, które mogą powstać w przyszłości.
Trybunał orzekł, że art. 3 ust. 1 w zw. z pkt 1 lit. q) załącznika do dyrektywy oraz art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13
należy interpretować w ten sposób, że:
– warunek przewidziany w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem w celu rozstrzygnięcia
istniejącego sporu, zgodnie z którym konsument odstępuje od dochodzenia przed sądem krajowym
roszczeń, które mógłby podnieść w przypadku braku przyjęcia takiego warunku, może zostać uznany za

„nieuczciwy”, w szczególności jeżeli konsument ten nie mógł dysponować odpowiednimi informacjami,
które pozwoliłyby mu zrozumieć wynikające stąd dla niego skutki prawne;
– warunek, zgodnie z którym ten sam konsument odstępuje w odniesieniu do przyszłych sporów od
sądowego dochodzenia swoich roszczeń opartych na prawach wynikających z tej dyrektywy 93/13, nie jest
dla niego wiążący.

Komentarz
W niniejszym wyroku TS dokonał analizy fundamentalnych zagadnień dotyczących niedozwolnych postanowień
w umowach konsumenckich. Uzasadnienie tego wyroku stanowi szczególną „mapę drogową” dla sądu krajowego
rozstrzygającego analogiczne zagadnienia prawne.

Wyrok TS z 9.7.2020 r., Ibercaja Banco, C-452/18

TS uznał, że warunek umowy odnowienia zobowiązania, nakazujący odstąpienie od dochodzenia roszczeń związanych z nieuczciwym warunkiem, może być uznany za nieuczciwy. Konieczne jest zapewnienie konsumentowi przejrzystych informacji o konsekwencjach 'dolnego progu' oprocentowania. Wyrok stanowi istotne wytyczne dla sądów krajowych w zakresie niedozwolonych postanowień umownych.