Dopuszczalne jest zastrzeżenie kary umownej z tytułu braku zapłaty lub nieterminowej zapłaty wynagrodzenia należnego (dalszym) podwykonawcom
W uchwale Sądu Najwyższego z 30.6.2020 r. omówiono dopuszczalność zastrzeżenia kary umownej z tytułu braku zapłaty lub nieterminowej zapłaty wynagrodzenia należnego podwykonawcom. Pytanie prawne dotyczyło ważności takiego zastrzeżenia w kontekście przepisów prawa. Stan faktyczny opisywał spór pomiędzy SPZOZ a konsorcjum w sprawie zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy. Uzasadnienie pytania prawego skupiło się na interpretacji przepisów oraz kontrowersjach dotyczących charakteru zobowiązań pieniężnych. Komentarz podsumowuje, że Sąd Najwyższy potwierdził możliwość dochodzenia kar umownych przez zamawiającego od kontrahenta w przypadku naruszenia obowiązku zapłaty wynagrodzenia podwykonawcom.
Tematyka: Sąd Najwyższy, kara umowna, brak zapłaty, nieterminowa zapłata, wynagrodzenie, podwykonawca, umowa o roboty budowlane, ZamPublU, uchwała SN
W uchwale Sądu Najwyższego z 30.6.2020 r. omówiono dopuszczalność zastrzeżenia kary umownej z tytułu braku zapłaty lub nieterminowej zapłaty wynagrodzenia należnego podwykonawcom. Pytanie prawne dotyczyło ważności takiego zastrzeżenia w kontekście przepisów prawa. Stan faktyczny opisywał spór pomiędzy SPZOZ a konsorcjum w sprawie zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy. Uzasadnienie pytania prawego skupiło się na interpretacji przepisów oraz kontrowersjach dotyczących charakteru zobowiązań pieniężnych. Komentarz podsumowuje, że Sąd Najwyższy potwierdził możliwość dochodzenia kar umownych przez zamawiającego od kontrahenta w przypadku naruszenia obowiązku zapłaty wynagrodzenia podwykonawcom.
W uchwale z 30.6.2020 r. w sprawie o sygn. akt: III CZP 67/19 Sąd Najwyższy wskazał, że: „Artykuł 483 § 1 KC nie wyłącza dopuszczalności zastrzeżenia kary umownej z tytułu braku zapłaty lub nieterminowej zapłaty wynagrodzenia należnego podwykonawcom lub dalszym podwykonawcom, o której mowa w art. 143d ust. 1 pkt 7 lit. a ZamPublU.” Pytanie prawne Sąd Najwyższy rozstrzygnął zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy w sprawie z powództwa Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej przeciwko konsorcjum o zapłatę: „Czy ważne jest zastrzeżenie w umowie o roboty budowlane zawartej w trybie ZamPubU kary umownej z tytułu braku zapłaty lub nieterminowej zapłaty wynagrodzenia należnego podwykonawcom lub dalszym podwykonawcom, wobec tego, że postanowienie umowne w przedmiocie wysokości kar umownych z tego tytułu przewidziane jest w art. 143d ust. 1 pkt 7 lit. a tej ustawy, podczas gdy zgodnie z art. 483 § 1 KC karę umowną można zastrzec jedynie jako naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego zobowiązania niepieniężnego?” Stan faktyczny Powód – SPZOZ w pozwie skierowanym do Sądu Rejonowego przeciwko pozwanej Spółce i GK (konsorcjum) żądał zasądzenia solidarnie kwoty prawie 43.000 zł wraz odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty ponad 11.000 zł od dnia 18.10.2017 r. do dnia zapłaty oraz kwoty ponad 31.000 zł od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Dochodzone przez powoda roszczenie wynikało z zawartej 8.4.2014 r. umowy o roboty budowlane w ramach realizacji projektu dotyczącego rozbudowy szpitala powiatowego. Konsorcjum wykonało roboty. Część robót, zgodnie z umową, wykonał podwykonawca, który w sprawie sądowej udowodnił, że konsorcjum nie wypłaciło mu wynagrodzenia w wysokości ponad 11.000 zł i kwota ta wyrokiem sądowym na jego rzecz została zasądzona – od inwestora, czyli powoda w niniejszej sprawie. Powód zapłacił zasądzoną kwotę i wezwał pozwane konsorcjum do zwrotu zapłaconego za konsorcjum wynagrodzenia należnego podwykonawcy. Pozwani nie zwrócili powodowi dochodzonej kwoty. Zgodnie z umową strony postanowiły, że obowiązującą ich formą odszkodowania będzie kara umowna w przypadku braku zapłaty lub nieterminowej zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy w wysokości 0,5% wartości wynagrodzenia należnego podwykonawcy za każdy dzień zwłoki. Kara umowna została naliczona od dnia wymagalności roszczenia podwykonawcy do uregulowania należności na rzecz podwykonawcy (łącznie za 538 dni). Sąd Rejonowy uwzględnił powództwo w całości. Pozwana Spółka wniosła sprzeciw od nakazu zapłaty, który został odrzucony z powodu braków formalnych. Drugi z pozwanych zaskarżył nakaz zapłaty w części, tj. co do kwoty ponad 31.000 zł. W uzasadnieniu sprzeciwu pozwany podniósł, że postanowienie umowne jest nieważne z mocy prawa jako sprzeczne z ustawą. Sąd Rejonowy ponownie powództwo uwzględnił. Pozwany wyrok zaskarżył, powielając zarzuty ze sprzeciwu co do nieważności postanowień umownych w zakresie kar umownych. Uzasadnienie pytania prawnego Wątpliwość prawna wynika z rozbieżności norm prawnych podlegających odkodowaniu z przepisów art. 483 § 1 KC w art. 143d ust. 1 pkt 7 lit. a ZamPublU i dotyczy kwestii będącej przedmiotem zgłoszonego w pozwie roszczenia z tytułu kary umownej zastrzeżonej w łączącej strony umowy o roboty budowlane w przypadku braku zapłaty lub nieterminowej zapłaty wynagrodzenia należnego podwykonawcom lub dalszym podwykonawcom. Zestawienie treści tych przepisów powoduje pytanie czy postanowienie zastrzegające karę z tytułu nieterminowej zapłaty na rzecz podwykonawcy jest ważne. Rozbieżności stanu prawnego w tym zakresie dostrzeżone zostały również w doktrynie prawa zobowiązań i orzecznictwie. Powstały kontrowersje dotyczące samego podziału zobowiązań na pieniężne i niepieniężne. Rezultatem jest ogólna tendencja do stosunkowo szerokiego ujmowania świadczenia niepieniężnego. Z jednej strony prezentowany jest pogląd doktryny, iż powiązanie kary umownej z nieterminową zapłatą lub brakiem zapłaty wynagrodzenia należnego podwykonawcom jest postanowieniem nieważnym. Stanowisko to oparte jest na założeniu, że obowiązek zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy jest zobowiązaniem pieniężnym. Z drugiej strony prezentowane przez Krajową Izbę Odwoławczą stanowisko wskazuje, że ze świadczeniem pieniężnym mamy do czynienia jedynie na linii wykonawca-podwykonawca. Tylko w tej relacji zastrzegane kar umownych jest niedopuszczalne. Natomiast w stosunku zamawiający-wykonawca obciążenia karą umowną następuje w tytułu naruszenia zobowiązania do terminowej zapłaty wynagrodzenia podwykonawcom. Sąd Okręgowy, odnosząc się do stanowiska KIO wskazał, że nie można podzielić zapatrywania, że w relacji zamawiający-wykonawca nie występuje świadczenie pieniężne, a naruszenie niepieniężnego zobowiązania do terminowej zapłaty na rzecz osoby trzeciej, tj. podwykonawcy. Zapłata wynagrodzenia jest bowiem istotą zobowiązania wykonawcy. W ocenie Sądu Okręgowego pieniężnego charakteru analizowanego zobowiązania nie zmienia jego ocena z pozycji relacji zamawiający-wykonawca i wykonawca-podwykonawca. Beneficjentem świadczenia pieniężnego nie musi być przecież strona umowy, może to być świadczenie na rzecz osoby trzeciej. Sąd Okręgowy podkreślił, że akcentowana przez Sąd Rejonowy swoboda kontraktowa stron w kształtowaniu umownych sankcji za nienależyte wykonanie zobowiązania ma swoje granice. Prezentowane przez KIO stanowisko skutkowałoby tym, że to samo świadczenie – polegające na zapłacie wynagrodzenia – byłoby jednocześnie uznawane za pieniężne i niepieniężne. Sytuacji takiej nie uzasadniają ani przepisy prawa, ani reguły logicznego rozumowania. Odnosząc się do drugiej koncepcji, wskazano, że ustawa nie przewiduje odrębnej od kodeksowej regulacji instytucji kary umownej. Wniosek ten uzasadniony jest tym, że po pierwsze art. 143d ZamPublU wymienia jedynie postanowienia umowy o roboty budowlane, a nie wprowadza przesłanek nowej instytucji. Po drugie, ustawa posługuje się terminem”kary umownej”, a jest to termin zastrzeżony dla KC. Gdyby ustawodawca chciał wprowadzić instytucje odrębną od kodeksowej winien nazwać ją odmiennie. Oznacza to, że pomiędzy obiema regulacjami nie występuje relacja lex specialis – lex generalis. W doktrynie sformułowany jest pogląd, że zobowiązanie wykonawcy do terminowej zapłaty wynagrodzenia podwykonawcom ma charakter pieniężny, kara przewidziana w art. 143d ust. 1 pkt 7 lit. a ZamPublU zaś jest karą umowną w rozumieniu art. 483 KC. Komentarz Sąd Najwyższy dokonał wykładni przepisu art. 483 § 1 KC w zw. z art. 143d ust. 1 pkt 7 lit. a ZamPublU i wskazał w sposób jednoznaczny na możliwość dochodzenia przez zamawiającego od swojego kontrahenta kar umownych związanych z naruszenia obowiązku zapłaty wynagrodzenia swoim podwykonawcom w sytuacji, gdy roszczenie takie zostało zaspokojone przez zamawiającego. Uzasadnienie uchwały nie zostało jeszcze opublikowane, a z niego będzie wynikać czy rozstrzygnięcie opiera się na przyjęciu, że zobowiązanie wykonawcy względem zamawiającego nie jest świadczeniem pieniężnym albo na tym, że przepisy ZamPublU w komentowanym zakresie są lex specialis względem art. 483 KC. uchwała SN z 30.6.2020 r., III CZP 67/19
Sąd Najwyższy wyjaśnił kwestie dotyczące zastrzeżenia kary umownej z tytułu braku zapłaty lub nieterminowej zapłaty wynagrodzenia podwykonawcom. Uchwała SN z 30.6.2020 r. III CZP 67/19 podkreśliła możliwość dochodzenia kar umownych związanych z niewykonaniem obowiązku zapłaty wynagrodzenia. Ostateczna interpretacja ustawy i stosunek do przepisów ZamPublU będzie zależał od opublikowanego uzasadnienia.