Nieuczciwy charakteru postanowienia umowy kredytu denominowanego w walucie obcej
Postanowienie umowy kredytu, które odzwierciedla przepisy krajowe lub konwencje międzynarodowe, może być wyłączone spod kontroli abuzywności na podstawie dyrektywy 93/13. W przypadku umowy refinansowania kredytobiorcy zawarcia w 2008 r. umowę denominowaną w CHF, TS orzekł, że warunek umowny dotyczący płatności w walucie kredytu jest objęty wyłączeniem z zakresu dyrektywy 93/13, gdyż odzwierciedla przepis rumuńskiego KC dotyczący zasady nominalizmu pieniężnego.
Tematyka: umowa kredytu, denominowana waluta obca, abuzywność umowy, dyrektywa 93/13, TS, Banca Transilvania, nominalizm pieniężny
Postanowienie umowy kredytu, które odzwierciedla przepisy krajowe lub konwencje międzynarodowe, może być wyłączone spod kontroli abuzywności na podstawie dyrektywy 93/13. W przypadku umowy refinansowania kredytobiorcy zawarcia w 2008 r. umowę denominowaną w CHF, TS orzekł, że warunek umowny dotyczący płatności w walucie kredytu jest objęty wyłączeniem z zakresu dyrektywy 93/13, gdyż odzwierciedla przepis rumuńskiego KC dotyczący zasady nominalizmu pieniężnego.
Postanowienie umowy kredytu, które odzwierciedla przepis krajowy względnie obowiązujący, co do zasady, nie może być badane pod kątem abuzywności na podstawie dyrektywy 93/13. Stan faktyczny NG i OH zawarli w 2006 r. umowę kredytu konsumenckiego z obecnie Banca Transilvania SA (dalej jako: BT), na mocy której udzielił im kredytu na kwotę 90 000 RON (ok. 18 930 EUR) (dalej jako: pierwotna umowa). W październiku 2008 r. te same strony zawarły umowę kredytu denominowanego w CHF, przeznaczoną na refinansowanie pierwotnej umowy (dalej jako: umowa refinansowania). Umowa ta dotyczyła kwoty 65 000 CHF (czyli ok. 159 126 RON według kursu wymiany obowiązującego między tymi walutami w dniu podpisania tej umowy). Na podstawie regulaminu wewnętrznego BT dopuszczalny maksymalny pułap zadłużenia wynosił 55% zdolności finansowej kredytobiorców. W odniesieniu do NG i OH ten próg został obliczony z uwzględnieniem kursu wymiany franka szwajcarskiego w stosunku do rumuńskiego leja, który obowiązywał przed podpisaniem umowy refinansowania i stanowił w dniu zawarcia kredytu 35,04% ich dochodów. Punkt 4 ust. 1 ogólnych warunków umowy refinansowania stanowił, że wszystkie płatności na jej podstawie są dokonywane w walucie, w której kredyt jest denominowany. Ponadto, kredytobiorca może żądać od banku, pod pewnymi warunkami, aby kredyt był denominowany w nowej walucie, przy czym bank nie ma obowiązku uwzględnienia takiego wniosku. Przewidziano również, że BT jest upoważniony do dokonania wymiany w imieniu i na rachunek kredytobiorcy w celu wywiązania się z wymagalnych zobowiązań płatniczych przy wykorzystaniu własnego kursu wymiany. Wahania kursu wymiany CHF/RON w okresie od października 2008 r. do kwietnia 2017 r. spowodowały zwiększenie o 117 760 RON (ok. 24 772 EUR) kwoty pożyczonej przez NG i OH. W 2017 r. NG i OH wniosły pozew do rumuńskiego sądu, żądając stwierdzenia w szczególności, że pkt 4 ust. 1 ogólnych warunków umowy refinansowania ma nieuczciwy charakter. Utrzymywały również, że BT uchybił ciążącemu na nim obowiązkowi informowania, nie powiadamiając ich w trakcie negocjacji i zawarcia tej umowy o ryzyku związanym z przeliczeniem pierwotnej umowy na walutę zagraniczną. W związku z tym NG i OH wniosły do sądu o zablokowanie kursu wymiany CHF/RON stosowanego w dniu zawarcia umowy refinansowania oraz o zwrot kwot wypłaconych na podstawie mniej korzystnego kursu wymiany. Pytanie prejudycjalne Czy art. 1 ust. 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 15, t. 2, s. 288) należy interpretować w ten sposób, że warunek umowny, który nie był indywidualnie negocjowany, lecz odzwierciedla zasadę, która zgodnie z prawem krajowym znajduje zastosowanie między umawiającymi się stronami z zastrzeżeniem, że nie dokonano żadnych innych uzgodnień w tym zakresie, jest objęty zakresem stosowania tej dyrektywy? Stanowisko TS Z art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13 wynika, że przepisom tej dyrektywy nie będą podlegały warunki umowy odzwierciedlające obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze oraz postanowienia lub zasady konwencji międzynarodowych, których stroną są państwa członkowskie lub Wspólnota. Zatem przepis, który dotyczy warunków umowy odzwierciedlających obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze, wprowadza wyłączenie z zakresu jej stosowania (wyrok TS z 20.9.2018 r., OTP Bank i OTP Faktoring, C-51/17, EU:C:2018:750, pkt 52). Zgodnie z orzecznictwem TS to wyłączenie podlega ścisłej wykładni a jego zastosowanie wymaga spełnienia dwóch przesłanek, a mianowicie, po pierwsze, warunek umowny powinien odzwierciedlać przepis ustawowy lub wykonawczy, a po drugie, ten przepis powinien mieć charakter bezwzględnie wiążący (wyrok TS z 3.3.2020 r., Gómez del Moral Guasch, C-125/18, EU:C:2020:138, pkt 30, 31). Jak wynika z motywu trzynastego dyrektywy 93/13 użyte w art. 1 ust. 2 tej dyrektywy sformułowanie „obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze” obejmuje również zasady, które zgodnie z prawem krajowym będą stosowane między umawiającymi się stronami w sytuacji gdy nie dokonano żadnych innych uzgodnień (wyrok TS z 3.4.2019 r., Aqua Med, C-266/18, EU:C:2019:282, pkt 29). Trybunał wielokrotnie orzekał, że te wyłączenie stosowania przepisów dyrektywy 93/13 jest uzasadnione okolicznością, iż można zazwyczaj zasadnie przypuszczać, że ustawodawca krajowy dokonał wyważenia ogółu praw i obowiązków stron niektórych umów (wyrok TS z 21.3.2013 r., RWE Vertrieb, C-92/11, EU:C:2013:180, pkt 28). Trybunał wskazał, że aby stwierdzić, czy są spełnione warunki wyłączenia, o którym mowa w art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13, sąd krajowy musi ustalić, czy dany warunek umowny odzwierciedla przepisy prawa krajowego, które znajdują zastosowanie w sposób bezwzględnie wiążący wobec stron umowy niezależnie od ich wyboru, czy też przepisy mające charakter dyspozytywny, a więc mające zastosowanie w braku odmiennych ustaleń między stronami w tym zakresie (wyrok TS z 3.3.2020 r., Gómez del Moral Guasch, C-125/18, EU:C:2020:138, pkt 32). W niniejszej sprawie warunek umowny ustanowiony w pkt 4 ust. 1 ogólnych warunków umowy refinansowania, którego nieuczciwy charakter jest podnoszony przez powodów w postępowaniu głównym, przewiduje, że „wszystkie płatności na podstawie umowy dokonywane są w walucie kredytu”. Sąd odsyłający podkreślił, że taki warunek umowny odzwierciedla zasadę nominalizmu pieniężnego ustanowioną w art. 1578 rumuńskiego KC. Na podstawie tego artykułu „dłużnik musi zwrócić kwotę otrzymaną jako pożyczkę i jest zobowiązany do zwrotu tej kwoty wyłącznie w walucie użytej w momencie płatności”. Sąd ten uznał ponadto art. 1578 rumuńskiego KC za przepis ustawowy o charakterze względnie obowiązującym, a mianowicie znajdujący zastosowanie do umów kredytu, jeżeli strony nie dokonały odmiennych uzgodnień. W związku z tym, ponieważ zdaniem sądu odsyłającego postanowienie warunków ogólnych, którego nieuczciwy charakter jest podnoszony przez powodów w postępowaniu głównym, odzwierciedla przepis prawa krajowego, który ma charakter względnie obowiązujący, jest on objęty wyłączeniem przewidzianym w art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13. Sąd odsyłający wskazuje jednak, że w rumuńskiej wersji językowej w treści art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13 posłużono się wyrażeniem „normă obligatorie” (norma obligatoryjna), podczas gdy wersja francuska posługuje się pojęciem „disposition impérative” (przepisu obowiązującego). W przeciwieństwie do terminu „obowiązujący”, który wyklucza przepisy o charakterze względnie obowiązującym, termin „obligatoryjny” obejmuje takie przepisy. Trybunał wskazał, że należy zatem ustalić, która wersja językowa jest prawidłowa, opierając się na celu i zadaniach dyrektywy 93/13. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TS sformułowania użytego w jednej z wersji językowych unijnego przepisu nie można traktować jako jedynej podstawy jego wykładni lub przyznawać mu w tym zakresie pierwszeństwa względem innych wersji językowych. Unijny przepisy należy bowiem interpretować i stosować w sposób jednolity w świetle wersji sporządzonych we wszystkich językach urzędowych Unii. W przypadku wystąpienia rozbieżności między różnymi wersjami językowymi tekstu aktu prawnego Unii lub jeśli pozostają wątpliwości, dany przepis należy interpretować z uwzględnieniem ogólnej systematyki i celu uregulowania, którego stanowi część (wyrok TS z dnia 15.10.2015 r., Grupo Itevelesa e.a., C-168/14, EU:C:2015:685, pkt 42). Trybunał wskazał, że sformułowanie „obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze” w rozumieniu art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13 obejmuje w świetle motywu 13 tej dyrektywy również zasady względnie wiążące, to znaczy takie, które zgodnie z prawem będą stosowane między umawiającymi się stronami w sytuacji gdy nie dokonano żadnych innych uzgodnień. Tymczasem z tego punktu widzenia ten przepis nie dokonuje żadnego rozróżnienia z jednej strony pomiędzy przepisami, które mają zastosowanie niezależnie od wyboru umawiających się stron, i z drugiej strony przepisami dyspozytywnymi. W tym względzie z jednej strony okoliczność, że można odstąpić od dyspozytywnego przepisu krajowego, jest bez znaczenia dla weryfikacji, czy warunek umowny odzwierciedlający taki przepis jest wyłączony na podstawie art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13 z zakresu stosowania tej dyrektywy. Z drugiej strony fakt, że warunek umowny odzwierciedlający jeden z przepisów, o których mowa w art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13, nie był indywidualnie negocjowany, nie ma wpływu na jego wyłączenie z zakresu stosowania tej dyrektywy. Zgodnie bowiem z art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 brak indywidualnych negocjacji jest przesłanką dotyczącą wszczęcia kontroli pod kątem nieuczciwego charakteru warunku, która to kontrola może mieć miejsce jedynie w przypadku, gdy warunek umowny nie jest objęty zakresem stosowania tej dyrektywy. Reasumując TS orzekł, że art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż warunek umowny, który nie był indywidualnie negocjowany, lecz odzwierciedla zasadę, która zgodnie z prawem krajowym znajduje zastosowanie między umawiającymi się stronami z zastrzeżeniem, że nie dokonano żadnych innych uzgodnień w tym zakresie, nie jest objęty zakresem stosowania tej dyrektywy. Komentarz Trybunał analizując zakres dyrektyw 93/13 odniósł się do przywołanego w sporze krajowym rumuńskiego KC, w którym uregulowano zasadę nominalizmu. Zgodnie z tym przepisem dłużnik musi zwrócić kwotę otrzymaną jako pożyczkę i jest zobowiązany do zwrotu tej kwoty wyłącznie w walucie użytej w momencie płatności. Przepis ten ma charakter względnie obowiązujący. Treść tego przepisu KC została odzwierciedlona w postanowieniu umowy kredytu, którego nieuczciwy charakter podnoszą konsumenci. Jednakże Trybunał trafnie przyjął, że jeżeli strony umowy nie dokonały żadnych zmian odnośnie w treści tego postanowienia, to podlega ono wyłączeniu z zakresy tej dyrektywy 93/13, unormowanemu w jej art. 1 ust. 2 dyrektywy. W konsekwencji to postanowienie umowy kredytu nie może być badane pod kątem abuzywności. Wyrok TS z 9.7.2020 r., Banca Transilvania, C-81/19
Trybunał stwierdził, że warunek umowny odzwierciedlający przepisy prawa krajowego, które są bezwzględnie wiążące, nie podlega kontroli abuzywności na podstawie dyrektywy 93/13. W konsekwencji postanowienie umowy kredytu denominowanego w walucie obcej nie może być uznane za abuzywne.