Odszkodowanie z tytułu opieki sprawowanej nieodpłatnie nad poszkodowanym przez osoby bliskie

Publikacja omawia możliwość dochodzenia odszkodowania z tytułu opieki sprawowanej nieodpłatnie nad poszkodowanym przez osoby bliskie. Sąd Najwyższy w uchwale wyjaśnia, że poszkodowany, który doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, może domagać się zwrotu kosztów opieki. Artykuł analizuje stanowiska sądów oraz konieczność udowodnienia poniesionych kosztów w przypadku roszczenia o odszkodowanie.

Tematyka: odszykodowanie, opieka, osoby bliskie, poszkodowany, Sąd Najwyższy, III CZP 31/19

Poszkodowany, który doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, może domagać się na podstawie art.
444 § 1 KC odszkodowania z tytułu kosztów opieki sprawowanej nad nim nieodpłatnie przez osoby bliskie-
orzekł Sąd Najwyższy (Uchwała Sądu Najwyższego z 22.7.2020 r., III CZP 31/19).
Opis stanu faktycznego
Uchwała jest odpowiedzią na pytanie skierowane przez Rzecznika Finansowego, który wystąpił o rozstrzygnięcie
zagadnienia prawnego: Czy poszkodowanemu, który doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, przysługuje na
podstawie art. 444 § 1 KC odszkodowanie z tytułu kosztów opieki sprawowanej nad nim nieodpłatnie przez osoby
bliskie. Rzecznik Finansowy wystąpił z takim wnioskiem mając na względzie istniejące w orzecznictwie sądowym
rozbieżności w tym przedmiocie.
Sąd Najwyższy podjął uchwałę w składzie siedmiu sędziów, zgodnie z którą poszkodowany, który doznał
uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, może domagać się na podstawie art. 444 § 1 KC odszkodowania z tytułu
kosztów opieki sprawowanej nad nim nieodpłatnie przez osoby bliskie.
Z uzasadnienia Sądu
Ubezpieczyciel powinien wypłacać odszkodowanie z tytułu nieodpłatnej opieki osoby bliskiej nad poszkodowanym
np. w wypadku komunikacyjnym. Sąd Najwyższy podzielił tym samym stanowisko Rzecznika Finansowego, we
wniosku o podjęcie uchwały rozstrzygającej rozbieżności w orzecznictwie w tego typu sporach.

Komentarz
W praktyce orzeczniczej dopuszczalność przyznania odszkodowania wynikającego z konieczności sprawowania
nieodpłatnie opieki nad poszkodowanym przez osoby bliskie dostrzec można było dwa odrębne stanowiska.
Pierwsza linia orzecznicza dopuszczała taką możliwość, natomiast pogląd odmienny ją negował. „Oceniając na
gruncie art. 444 KC zasadność zgłoszonego roszczenia z tytułu kosztów opieki koniecznej w okresie leczenia Sąd
Rejonowy dokonał rozróżnienia roszczenia o odszkodowanie i roszczenia o rentę z tytułu zwiększonych potrzeb.
Wskazał, że w przypadku dochodzenia odszkodowania na podstawie art. 444 § 1 KC poszkodowany musi udowodnić
rzeczywiste poniesienie kosztów (wydatków). Inaczej jest w przypadku renty z tytułu zwiększonych potrzeb (art. 444
§ 2 KC), gdzie wystarcza udowodnienie istnienia zwiększonych potrzeb. Sąd I instancji oddalił roszczenie powódki
z tytułu kosztów opieki z powodu nieudowodnienia przez nią faktu poniesienia wydatków z tego tytułu. Powódka
słusznie zarzuca, że rozstrzygnięcie to jest błędne. Jeżeli w wyniku doznanego uszkodzenia ciała lub rozstroju
zdrowia poszkodowanemu potrzebna jest opieka (stała lub tymczasowa), odszkodowanie obejmuje także koszty tej
opieki. Nie jest konieczne, aby poszkodowany rzeczywiście opłacił koszty takiej opieki, stanowią ono element
należnego poszkodowanemu odszkodowania nawet wtedy, jeśli opieka sprawowana była przez członków rodziny
poszkodowanego nieodpłatnie. Szkodą jest już bowiem konieczność zapewnienia opieki, natomiast zapewnienie
sobie przez poszkodowanego taniej lub nawet nieodpłatnej opieki nie zmniejsza szkody. Zaprezentowane stanowisko
jest zgodne z ogólnymi zasadami szacowania odszkodowania i naprawienia szkody - samodzielne usunięcie skutków
zdarzenia szkodzącego przez poszkodowanego nie zmniejsza należnego poszkodowanemu odszkodowania. (…)
Powódka udowodniła, iż na skutek czynu niedozwolonego poniosła szkodę polegającą na potrzebie korzystania
z opieki osoby trzeciej. Rozmiar niezbędnej opieki został prawidłowo ustalony przez Sąd Rejonowy w oparciu
o opinię biegłego w dziedzinie rehabilitacji medycznej. (…) Niezbędną opiekę świadczyły powódce osoby bliskie, nie
pobierając z tego tytułu wynagrodzenia. Ustalając stawkę za godzinę opieki pomocniczo należy wspierać się
stawkami usług opiekuńczych i usług specjalistycznych, stosowanymi przez ośrodki pomocy społecznej. Zabieg ten
jest uprawniony w świetle art. 322 KC Stosowanie tych stawek w praktyce sądów jest dość powszechne” (wyrok
Sądu Okręgowego w Łodzi z 8.12.2015, III Ca 1422/15,
).
Ale spotkać można także było stanowisko odmienne, negujące zasadność takiego roszczenia. „Nie można natomiast
zgodzić się z Sądem Rejonowym, iż zasługiwało na uwzględnienie roszczenie o zwrot kosztów opieki sprawowanej
nad powódką w okresie leczenia i rehabilitacji. Na konieczność sprawowania takiej opieki i jej zakres czasowy
wskazuje opinia biegłego. Jest też oczywistym w świetle poglądów judykatury, że koszty opieki nad poszkodowanym
wchodzą w zakres szkody. Sąd uwzględniając roszczenie w tym zakresie ustalił przeciętny zakres czasowy
świadczonej opieki pomnożony przez przeciętną stawkę godzinową za odpłatne świadczenie tego rodzaju usług.
Tymczasem w judykaturze wskazuje się, że - odmiennie niż przy ocenie rozmiaru renty z art. 444 § 2 KC -

w przypadku dochodzenia odszkodowania z art. 444 § 1 KC poszkodowany musi udowodnić rzeczywiste poniesienie
kosztów (wydatków), o których mowa w tym przepisie, w tym wydatków na niezbędną mu opiekę osób trzecich. Jest
oczywistym, że w przypadku świadczenia pomocy i opieki odpłatnie wartość szkody określa rozmiar wydatków na
zapewnienie takiej pomocy. Tymczasem powódce opiekę świadczyli najbliżsi członkowie rodziny. W takim wypadku
rozmiar szkody wyznacza nie tyle hipotetyczny koszt takiej opieki, jaką świadczono by odpłatnie ile rozmiar
roszczenia zależy od wysokości utraconego dochodu przez osobę świadczącą poszkodowanemu nieodpłatnie pomoc
i opiekę, rezygnującą przy tym częściowo lub w całości z pracy zawodowej, przy czym wysokość utraconych
zarobków przez członka rodziny świadczącego opiekę (jeśli mogłaby być ona świadczona przez osobę trzecią,
wykwalifikowaną w tego rodzaju opiece) nie może być wyższa niż koszt odpłatnej opieki, jaką można zapewnić przez
specjalistów z zakresu opieki. Powódka nie wykazała, a nawet nie twierdziła, że z tytułu koniecznej, sprawowanej
nad nią przez osoby bliskie opieki wydatkowała jakiekolwiek środki i poniosła też z tego tytułu jakieś koszty, ponadto
nie twierdziła też, że osoby świadczące jej pomoc z kręgu osób bliskich musiały zrezygnować z działalności
zarobkowej lub ją ograniczyć. Tylko w takim przypadku poszkodowanemu należy się zwrot kosztów opieki
świadczonej nieodpłatne przez osoby bliskie” (wyrok Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej z 22.1.2016 r., II Ca 826/15,
).
Poszkodowany ma legitymację do dochodzenia zwrotu kosztów opieki, jeśli ze względu na jego stan zdrowia lub też
stopień następczej niepełnosprawności, taka opieka jest potrzebna. O możliwości żądania zwrotu tych kosztów nie
może również decydować fakt, czy takie koszty zostały lub nie zostały rzeczywiście poniesione. Nie jest konieczne,
aby poszkodowany rzeczywiście dokonał zapłaty z tytułu kosztów takiej opieki. Koszty te, stanowią bowiem element
należnego osobie poszkodowanej odszkodowania nawet w sytuacji, w której opieka sprawowana była osoby
najbliższe dla poszkodowanego i była czyniona nieodpłatnie. Taki wniosek można wysnuć dokonując wykładni
przepisów art. 444 § 1 KC i 361 § 2 KC.
W analizowanej sytuacji, szkodą jest już sama konieczność zapewnienia opieki. Kwestia tego, czy poszkodowany
zapewni sobie tańszą albo też nieodpłatną opiekę nie wpływa na samo istnienie szkody. Ponadto, fakt, że
poszkodowany nie ponosi bezpośrednio kosztów opieki sprawowanej przez osoby najbliższe, nie oznacza, że jest to
opieka bezpłatna. Sprawowanie takiej opieki uniemożliwia członkom rodziny poszkodowanego podjęcie pracy
zarobkowej w ogóle lub też wymusza konieczność ograniczenia pracy zawodowej, co zmniejsza dochód rodziny.
Słusznie więc Sąd Najwyższy wskazał, że jeżeli w wyniku poniesionej szkody poszkodowany wymaga opieki, koszty
tej opieki stanowią element należnego mu odszkodowania w rozumieniu przepisu art. 444 § 1 KC w zw. z art 361 § 2
KC. Tym samym, poszkodowany, który doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, może domagać się na
podstawie art. 444 § 1 KC odszkodowania z tytułu kosztów opieki sprawowanej nad nim nieodpłatnie przez osoby
bliskie

Uchwała Sądu Najwyższego z 22.7.2020 r., III CZP 31/19

Sąd Najwyższy potwierdził w uchwale możliwość dochodzenia odszkodowania z tytułu opieki nieodpłatnie sprawowanej nad poszkodowanym przez osoby bliskie. Decyzja ta ma istotne znaczenie dla osób poszkodowanych, które mogą teraz ubiegać się o zwrot kosztów opieki. Uchwała Sądu Najwyższego z lipca 2020 roku wyjaśnia kontrowersje dotyczące tego zagadnienia.