Co oznacza „wywłaszczenie”?

Naczelny Sąd Administracyjny rozstrzygnął sprawę dotyczącą zwrotu wywłaszczonej nieruchomości, która należała do spółdzielni mieszkaniowej i została przekazana na rzecz Skarbu Państwa w latach 70. W kontekście art. 136 GospNierU analizowano podstawy prawne decyzji dotyczących przeniesienia własności nieruchomości. Spółdzielnia argumentowała, że na podstawie art. 136 ust. 3 GospNierU, poprzedni właściciel może żądać zwrotu wywłaszczonej nieruchomości, jeśli stała się zbędna na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu.

Tematyka: wywłaszczenie, nieruchomość, Skarb Państwa, art. 136 GospNierU, Naczelny Sąd Administracyjny

Czy określenie użyte w art. 136 ustawy o gospodarce nieruchomościami ma zastosowanie w stosunku do
wszystkich aktów prawnych, będących podstawą do wydawania decyzji dotyczących przeniesienia
własności nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa?
Naczelny Sąd Administracyjny rozstrzygnął w sprawie dotyczącej zwrotu wywłaszczonej nieruchomości. Chodziło
o działkę, która należała do spółdzielni mieszkaniowej, a w latach 70. została przekazana na rzecz Skarbu Państwa
jako niezbędna dla realizacji narodowych planów gospodarczych. Wówczas podstawą prawną decyzji
o wywłaszczeniu był stosowny dekret. Po upływie ponad 40 lat spółdzielnia zwróciła się do prezydenta miasta o zwrot
nieruchomości. Organ ten umorzył jednak sprawę twierdząc, że nie ma podstaw prawnych do takiego działania. Jako
uzasadnienie przywołał treść art. 216 ustawy z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz.
65; dalej: GospNierU), w której wymienione są nieobowiązujące akty prawne będące podstawą do dokonywanych
w przeszłości uwłaszczeń. Prezydent miasta zauważył, że w przepisie tym jest co prawda wymieniony wspomniany
wcześniej dekret, ale w zakresie dotyczącym przejmowania mienia na podstawie umów cywilnoprawnych,
a ponieważ spółdzielnia została pozbawiona działki w oparciu o decyzję administracyjną, zdaniem organu nie można
było zastosować tego przepisu w omawianej sprawie.
Spółdzielnia była innego zdania i skierowała odwołanie do wojewody, ale ten utrzymał w mocy decyzję prezydenta.
Sprawa trafiła do sądu. Spółdzielnia zaskarżyła decyzję zarzucając niższym instancjom błędne stosowanie
przepisów. W opinii podmiotu podstawę do odzyskania nieruchomości dawał art. 136 ust. 3 GospNierU, według
którego: „poprzedni właściciel lub jego spadkobierca mogą żądać zwrotu wywłaszczonej nieruchomości lub udziału
w tej nieruchomości albo części wywłaszczonej nieruchomości lub udziału w tej części, jeżeli (...) nieruchomość lub
jej część stała się zbędna na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu. Z wnioskiem o zwrot występuje się do
starosty, wykonującego zadanie z zakresu administracji rządowej, który zawiadamia o tym właściwy organ
gospodarujący zasobem nieruchomości. Warunkiem zwrotu wywłaszczonej nieruchomości lub udziału w tej
nieruchomości albo części wywłaszczonej nieruchomości lub udziału w tej części jest zwrot przez poprzedniego
właściciela lub jego spadkobiercę odszkodowania lub nieruchomości zamiennej (...)”.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w wyroku z 15.5.2019 r. (IV SA/Po 1206/18) oddalił skargę. Zdaniem
organu przywoływany przez niższe instancje art. 216 GospNierU wylicza konkretne akty prawne i nie może być
traktowany rozszerzająco. Tym samym WSA stwierdził, że poprzednie decyzje wydane w sprawie były słuszne.
Dodatkowo zaznaczył, że zwrot nieruchomości na podstawie przytaczanego przez spółdzielnię art. 136 ust. 3
GospNierU jest możliwy tylko jeśli chodzi o wywłaszczenia przeprowadzone w oparciu o ten akt prawny.
Także ten wyrok został zaskarżony. Sprawa trafiła na wokandę Naczelnego Sądu Administracyjnego, który uchylił
wcześniej wydane decyzje. Ten w wyroku z 18.6.2020 r. (I OSK 2504/19) przyznał rację spółdzielni co do tego, że
przepisy art. 216 GospNierU nie mają zastosowania w omawianym przypadku. Sąd stwierdził, że kluczowe jest tu
pojęcie „wywłaszczenie”, użyte w art. 136 GospNierU. W jego opinii ma ono zastosowanie w stosunku do wszystkich
aktów prawnych, będących podstawą do wydawania decyzji dotyczących przeniesienia własności nieruchomości na
rzecz Skarbu Państwa, w tym także do nieobowiązujących już dekretów. Organ zaznaczył, że na wcześniejszym
etapie badania sprawy powinno zostać ustalone, czy w tym przypadku czynność, na podstawie której przeniesiono
własność nieruchomości, spełniała kryteria by zostać uznaną za wywłaszczenie w świetle wówczas obowiązujących
przepisów. Zdaniem sądu nie ma znaczenia, jak literalnie została ona nazwana w przeszłości.
Wyrok NSA z 18.6.2020 r., I OSK 2504/19

Naczelny Sąd Administracyjny uchylił wcześniejsze wyroki stwierdzając, że pojęcie „wywłaszczenie” z art. 136 GospNierU obejmuje wszystkie akty prawne stanowiące podstawę dla decyzji o przeniesieniu własności nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa. Wskazał, że istotne jest określenie, czy czynność przeniesienia spełniała kryteria wywłaszczenia, niezależnie od nazewnictwa w przeszłości.