Zobowiązanie do zapłaty czynszu najmu pojazdu zastępczego przy braku realnej zapłaty jako szkoda w rozumieniu art. 361 § 2 KC

Zaciągnięcie zobowiązania do zapłaty czynszu najmu pojazdu zastępczego po wypadku komunikacyjnym stanowi szkodę w rozumieniu prawa. Sąd Najwyższy podjął uchwałę w tej sprawie, analizując związek przyczynowy pomiędzy zobowiązaniem a wypadkiem. Sprawa dotyczyła kosztów wynajmu pojazdu zastępczego w związku z uszkodzeniem samochodu w kolizji drogowej.

Tematyka: zobowiązanie, czynsz najmu, szkoda, wypadek komunikacyjny, Sąd Najwyższy, uchwała, poszkodowany, koszty wynajmu, pojazd zastępczy

Zaciągnięcie przez poszkodowanego zobowiązania do zapłaty czynszu najmu pojazdu zastępczego stanowi
szkodę w rozumieniu art. 361 § 2 KC pozostającą w związku przyczynowym z wypadkiem komunikacyjnym –
podjął uchwałę Sąd Najwyższy (III CZP 63/19).
Opis stanu faktycznego
Sprawa toczyła się z powództwa A.K. przeciwko (...) Ubezpieczenia Towarzystwu Ubezpieczeń i Reasekuracji S.A.
z siedzibą w W. o zapłatę tytułem kosztu najmu pojazdy zastępczego w związku z zaistniałą szkodą. Za uszkodzenie
samochodu w kolizji drogowej bezspornie odpowiedzialność ponosił sprawca ubezpieczony w (...) TUiR S.A. w W.
Powód zawarł umowę najmu pojazdu zastępczego, którą przelał swoją wierzytelność do sprawcy szkody
i jego ubezpieczyciela z tytułu zapłaty czynszu najmu na wynajmującą. Wynajmująca zawarła umowę przelewu tej
wierzytelności z A.K., który wystąpił przeciwko ubezpieczycielowi o zapłatę.
Stanowisko SR i SO
Po rozpoznaniu sprawy, Sąd Rejonowy oddalił powództwo o zasądzenie od ubezpieczyciela kosztów wynajmu
pojazdu zastępczego wskazując, że brak było udowodnienia przez powoda, aby jako poszkodowany faktycznie
poniósł koszty wynajęcia samochodu zastępczego, ponieważ bezspornie nie zapłacił czynszu najmu.
Sąd Okręgowy powziął jednak wątpliwość, czy wymagalne zobowiązanie do zapłacenia czynszu najmu pojazdu
zastępczego, ciążące na osobie poszkodowanej w wypadku komunikacyjnym, skutkiem którego była niemożność
korzystania z własnego samochodu, stanowi szkodę, a poszkodowany posiada wierzytelność z tego tytułu
w stosunku do sprawcy wypadku oraz zakładu ubezpieczeń, z którym sprawca związany jest umową ubezpieczenia
odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody związane z ruchem tych pojazdów;
z drugiej strony Sąd II instancji wskazał bowiem na możliwość uznania, że szkoda powstaje dopiero z chwilą
spełnienia świadczenia przez poszkodowanego dłużnika wskutek zapłaty czynszu najmu.
Sąd II instancji stanął przy tym na stanowisku, że pojęcie strat, jakie poszkodowany poniósł, w rozumieniu art. 361 §
2 KC obejmuje także niezaspokojone przez niego, wymagalne zobowiązanie na rzecz osoby trzeciej, bo zawarcie
zobowiązania i powstanie długu oznacza zarezerwowanie w majątku dłużnika określonych aktywów na poczet
świadczenia, którego spełnienie jest konieczne w terminie wymagalności. Wskazał na wątpliwość dotyczącą
konstrukcji umowy przelewu, która w istocie zmierza do zmiany dłużnika bez zgody zakładu ubezpieczeń a więc
podlega ograniczeniom z art. 519 § 2 KC.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy po rozstrzygnięciu zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy podjął uchwałę
uznając, że zaciągnięcie przez poszkodowanego zobowiązania do zapłaty czynszu najmu pojazdu zastępczego
stanowi szkodę w rozumieniu art. 361 § 2 KC pozostającą w związku przyczynowym z wypadkiem komunikacyjnym.
Jednocześnie wskazał, że ocena skuteczności prawnej dokonanej zapłaty i wykonania zobowiązania zapłaty czynszu
przez poszkodowanego przez przeniesienie przysługującej mu wierzytelności do zakładu ubezpieczeń pozostaje do
rozstrzygnięcia in casu przez Sąd Okręgowy. Odnosząc się do podstawy merytorycznej podjętej uchwały podkreślił,
że naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu
szkody nie wyrządzono. Zastosowanie dla ustalenia wysokości szkody powszechnie akceptowanej metody
różnicowej wskazuje, że wraz z zaciągnięciem zobowiązania przez poszkodowanego w postaci obowiązku zapłaty
czynszu najmu pojazdu zastępczego całkowita wartość majątku poszkodowanego zmniejsza się o wartość długu.
Szkoda powstaje już w chwili zaciągnięcia zobowiązania, a jej wysokość jest równa wartości długu. Nie może
budzić wątpliwości, że pasywa jako wartość bilansowa obniżają wysokość majątku poszkodowanego.
Pojęcie straty jako elementu szkody obejmuje wymagalne zobowiązania poszkodowanego wobec osoby trzeciej,
dlatego Sąd Najwyższy przyjął, że elementem szkody doznanej przez poszkodowanego jest zobowiązanie do
zapłaty czynszu pojazdu zastępczego, o ile koszty te zostały poniesione. Wynika stąd, że nie stanowi szkody
sama utrata możliwości korzystania z samochodu, natomiast poniesione koszty tej utraty wchodzą w zakres szkody.
Wydatki w postaci kosztów najmu muszą być zatem przez poszkodowanego zapłacone, nie ma jednak
podstaw do postawienia wymagania wyłącznie realnego, rzeczywistego spełnienia świadczenia przez
dokonanie zapłaty wynajmującemu. Pewne jest jedynie to, że gdy koszty te są celowe i ekonomicznie
uzasadnione, to przysługuje odszkodowanie, nie przesądzono natomiast w jaki sposób poszkodowany powinien
zapłacić czynsz najmu. Oznacza to, że do poszkodowanego należy decyzja, czy spełni świadczenie w sposób

typowy przez dokonanie zapłaty, czy w inny sposób – przenosząc na wierzyciela swoją wierzytelność wobec sprawcy
o zapłatę zobowiązania. W ocenie SN to ostatnie jest przypadkiem tożsamym z dokonaniem typowej zapłaty
czynszu.
Normy dotyczące odpowiedzialności odszkodowawczej mają doprowadzić do tego, by sytuacja majątkowa
poszkodowanego była taka, jakby szkoda się nigdy nie wydarzyła, bo ich najważniejszym celem jest ochrona
poszkodowanego. Oznacza to również rekompensowanie zwiększonych pasywów, które pojawiły się w jego majątku
wskutek zdarzenia wywołującego szkodę. Uzyskanie odszkodowania umożliwi pozyskanie środków na zapłatę
czynszu, a poszkodowany się nie wzbogaci, bo jeżeli by faktycznie nie zapłacił czynszu, to długi w jego majątku
jednak pozostaną a upływ przedawnienia nie prowadzi do ich wygaśnięcia.

Komentarz
Przedmiotem sporu pomiędzy osobami poszkodowanymi w związku z kolizją drogową a ich sprawcami
niejednokrotnie była kwestia możliwości uzyskania zwrotu należności z tytułu najmu tzw. samochodu zastępczego.
Obecnie nie powinno budzić wątpliwości, że odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego
ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za uszkodzenie albo zniszczenie
pojazdu mechanicznego obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego.
Jednakże problem prawny w analizowanej sprawie sprowadzał się do analizy popieranego także przez sądy
przekonania, zgodnie z którym kompensacji przez sprawcę szkody (a tym samym najczęściej przez zakład
ubezpieczeń) podlegają wydatki rzeczywiście poniesione przez poszkodowanego tytułem najmu pojazdu
zastępczego. Tym samym pod pojęciem straty upatruje się jedynie realny uszczerbek w aktywach; dlatego samo
zobowiązanie zapłaty czynszu, które znajduje się po stronie pasywów, nie mogłoby uzasadniać uznania
takiego roszczenia. Za poglądem odmiennym – uznanym przez Sąd Najwyższy w powyższej uchwale za właściwy –
przemawia równorzędność różnych sposobów wykonania zobowiązania znana przez polskie prawo obligacyjne.
Jeżeli obie strony umowy najmu godzą się na inny sposób wykonania zobowiązania w miejsce realnej zapłaty, to nie
może być to traktowane jako gorszy sposób wykonania tego zobowiązania. Stąd wniosek, że szerokie rozumienie
szkody z art. 361 § 1 KC uzasadnia kwalifikację stanu pasywów jako uszczerbku majątkowego w postaci straty.

Uchwała Sądu Najwyższego z 13.3.2020 r., III CZP 63/19

Sąd Najwyższy uznał, że zobowiązanie do zapłaty czynszu najmu pojazdu zastępczego jest szkodą, którą ponosi poszkodowany. Decyzja ta ma istotne znaczenie dla sytuacji majątkowej poszkodowanych po wypadkach komunikacyjnych, ustalając, że zaciągnięcie zobowiązania stanowi uszczerbek majątkowy.