Wygaśnięcie roszczeń wierzycieli wobec braku następstwa prawnego przewidziane w PWKRSU, pociąga za sobą wygaśnięcie hipotek zabezpieczających ich wierzytelności

Sąd Najwyższy wskazał, że wygaśnięcie roszczeń wierzycieli na podstawie art. 9 ust. 2c ustawy z 20.8.1997 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym (PWKRSU), pociąga za sobą wygaśnięcie hipotek zabezpieczających ich wierzytelności. Uchwała Sądu Najwyższego z 12.12.2019 r., III CZP 49/19, stanowi istotne wyjaśnienie dotyczące konsekwencji prawnych dla wierzycieli.

Tematyka: Sąd Najwyższy, wygaśnięcie roszczeń, wierzyciele, PWKRSU, hipoteki, uchwała, konsekwencje prawne

Sąd Najwyższy wskazał, że wygaśnięcie roszczeń wierzycieli na podstawie art. 9 ust. 2c ustawy z 20.8.1997 r.
– Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U. Nr 121, poz. 770 ze zm.; dalej:
PWKRSU), pociąga za sobą wygaśnięcie hipotek zabezpieczających ich wierzytelności – uchwała Sądu
Najwyższego z 12.12.2019 r., III CZP 49/19.
Stan faktyczny
Sąd Rejonowy w Ś. wyrokiem z 25.4.2018 r. oddalił powództwo L.N. przeciwko Z.G., E.S., M.L. oraz H.M. i A.M.
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym przez ujawnienie hipoteki łącznej powoda
w księgach wieczystych nieruchomości lokalowych. Sąd Rejonowy ustalił, że powodowi przysługiwała hipoteka
przymusowa na udziale w prawie własności nieruchomości, które należały do dłużnika powoda – Spółdzielni
Mieszkaniowej „R” w M. Hipoteka została wykreślona. Następnie postanowienie dotyczące wykreślenia zostało
uchylone. Na skutek wykreślenia tej hipoteki, została również wykreślona hipoteka obciążająca nieruchomości
lokalowe.
Starosta K. decyzją z 31.8.2016 r., stwierdził nabycie nieodpłatnie, z mocy prawa przez Skarb Państwa z dniem
1.1.2016 r. mienia pozostałego po wykreślonym z KRS podmiocie – Spółdzielni Mieszkaniowej „R” w M. Sąd
Okręgowy w S. postanowieniem z 8.12.2017 r. oddalił wniosek powoda o nadanie klauzuli wykonalności nakazowi
zapłaty przeciwko Skarbowi Państwa – Staroście K., wydanemu przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej „R” w M. Sąd
Rejonowy w Ś. oddalił powództwo. Wskazał, że wierzytelność nie może być już przez powoda egzekwowana.
Przyczyną jest upływ terminu wskazanego w art. 95 ustawy z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U.
z 2019 r. poz. 224 ze zm.; dalej: KWU) i okoliczność, że wierzytelność powoda wygasła.
Sąd Okręgowy w S. rozpoznając apelację powoda od wyroku, powziął poważne wątpliwości, przedstawione
w zagadnieniu prawnym.
Zagadnienie prawne
1. Czy wygaśnięcie roszczenia w rozumieniu art. 9 ust. 2c PWKRSU w brzmieniu nadanym przez art. 3 ustawy
z 28.11.2014 r. o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2014 r. poz.
1924) oznacza wygaśnięcie roszczeń również w stosunku do dłużników rzeczowych?
a w przypadku negatywnej odpowiedzi na powyższe pytanie:
2. Czy wniesienie powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym w trybie art. 10
ust. 1 KWU wpływa na bieg dziesięcioletniego terminu wygaśnięcia hipoteki wykreślonej bez ważnej podstawy
prawnej, wynikającego z art. 95 KWU?”
Uchwała Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy w dniu 12.12.2019 r. w sprawie o sygn. akt III CZP 49/19, podjął uchwałę o treści:
I. Wygaśnięcie roszczeń wierzycieli na podstawie art. 9 ust. 2 c PWKRSU, pociąga za sobą wygaśnięcie
hipotek zabezpieczających ich wierzytelności,
II. Odmawia podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.
Sąd Najwyższy podejmując uchwałę odwołał się do istoty hipoteki, jako ograniczonego prawa rzeczowego.
Przypomniał, że hipoteka jest ograniczonym prawem rzeczowym na nieruchomości, związanym z oznaczoną
wierzytelnością i służącym do jej zabezpieczenia (art. 65 ust. 1 KWU). Charakter akcesoryjny hipoteki oznacza, że
może istnieć tylko o tyle, o ile istnieje wierzytelność. Zabezpieczenie musi dotyczyć wierzytelności oznaczonej sumą
pieniężną, przysługującej wobec określonego dłużnika osobistego. Wygaśnięcie jej pociąga za sobą, o ile ustawa nie
stanowi inaczej, wygaśnięcie hipoteki (art 94 KWU).
Sąd Najwyższy wskazał, że w prawie cywilnym, można wyróżnić sytuacje, w których wierzytelność wygasa wskutek
zaspokojenia interesu wierzyciela oraz sytuacje, w których dochodzi do wygaśnięcia wierzytelności, mimo braku
zaspokojenia interesu wierzyciela. Sąd Najwyższy wskazał orzecznictwo zgodnie z którym jedną z przyczyn
wygaśnięcia zobowiązania może być utrata bytu prawnego przez dłużnika, jednak tylko wtedy, gdy brak jest następcy

prawnego, który przejął odpowiedzialność za jego długi. Wskazał, że według literatury i orzecznictwa, utrata bytu
prawnego przez dłużnika na ogół nie powoduje wygaśnięcia wierzytelności obciążającej tego dłużnika osobiście
i rzeczowo, gdyż z reguły jest następstwo prawne i następca prawny przejmuje całość lub część praw i obowiązków
dłużnika.
Sąd Najwyższy wskazał, że rozważenia wymaga kwestia losów majątku podmiotów uznanych za wykreślone
z rejestru z dniem 1.1.2016 r., na podstawie art. 9a PWKRSU. Artykuł 9 PWKRSU przewiduje, że z dniem 1.1.2016
r. Skarb Państwa nabywa nieodpłatnie z mocy prawa mienie podmiotów, o których mowa w ust. 2a. Skarb Państwa
ponosi odpowiedzialność z nabytego mienia za zobowiązania podmiotów, które nie złożyły wniosku o wpis do rejestru
(art. 9 ust. 2b zd. 1 PWKRSU). Przepis ten wskazuje terminy dla dochodzenia roszczeń wierzycieli przeciwko
Skarbowi Państwa. Roszczenia wierzycieli wykreślonych w tym trybie podmiotów wygasają, jeżeli nie będą
dochodzone przeciwko Skarbowi Państwa w terminie roku od chwili nabycia mienia przez Skarb Państwa. Jeżeli
przed nabyciem mienia przez Skarb Państwa wierzyciel uzyskał tytuł egzekucyjny przeciwko wykreślonemu
podmiotowi, roszczenie stwierdzone w tym tytule wygasa, w przypadku gdy wierzyciel nie złoży wniosku o wszczęcie
egzekucji w terminie roku od chwili nabycia mienia przez Skarb Państwa (art. 9 ust. 2c PWKRSU).
Sąd Najwyższy wskazał zatem, że wygaśnięcie roszczeń wierzycieli na podstawie art. 9 ust. 2c PWKRSU skutkuje,
wobec braku następstwa prawnego, wygaśnięcie hipotek, ponieważ hipoteka wygasa wraz z wygaśnięciem
wierzytelności którą zabezpiecza (art. 94 KWU).
Przyjęte stanowisko wyłącza zasadność udzielenia odpowiedzi na drugie z zagadnień prawnych przedstawionych
przez Sąd Okręgowy.

Komentarz
Uchwała Sądu Najwyższego z 12.12.2019 r. (III CZP 49/19) dotyczy zagadnienia prawnego, powstałego na tle
stosowania przepisów PWKRSU, a dokładnie art. 9 PWKRS. Przepis ten określa skutki niedokonania wpisu do
Krajowego Rejestru Sądowego do 31.12.2015 r. Transportowanie podmiotów ujawnionych w innych rejestrach do tej
daty do rejestrów KRS było dobrowolne i następowało na wniosek. Ustawodawca wyznaczył ramy czasowe dla
realizacji obowiązku przerejestrowania do KRS. Konsekwencją zaniechania obowiązków była utrata mocy
obwiązującej dotychczasowych wpisów. W art. 9 PWKRS określono również losy majątku podmiotów wykreślonych
z rejestru z dniem 1.1.2016 r. Z tym dniem stawał się on z mocy prawa majątkiem Skarbu Państwa. Postanowiono,
że roszczenia wierzycieli tych podmiotów wygasają, jeżeli nie będą dochodzone przeciwko Skarbowi Państwa,
w terminie roku od chwili nabycia mienia przez Skarb Państwa. Natomiast, jeżeli wierzyciel uzyskał tytuł egzekucyjny
przeciwko takiemu podmiotowi przed nabyciem mienia przez Skarb Państwa, roszczenie stwierdzone w tytule
wygasa, gdy wierzyciel nie złoży wniosku o wszczęcie egzekucji w terminie roku od momentu nabycia mienia przez
Skarb Państwa. W uchwale Sąd Najwyższy wskazał, że przewidziane w art. 9 ust. 2c PWKRS wygaśnięcie roszczeń
wierzycieli (na skutek braku następstwa prawnego) pociąga za sobą wygaśnięcie hipotek zabezpieczających
roszczenia tych właścicieli.

Uchwała SN z 12.12.2019 r., III CZP 49/19

Uchwała Sądu Najwyższego z 12.12.2019 r. (III CZP 49/19) dotyczy wygaśnięcia roszczeń wierzycieli na skutek braku następstwa prawnego, co powoduje także wygaśnięcie hipotek zabezpieczających ich wierzytelności. Decyzja ta ma istotne znaczenie dla interpretacji przepisów PWKRSU i skutków prawnych dla stron postępowania.