Odszkodowanie z tytułu kosztów opieki nieodpłatnie sprawowanej nad poszkodowanym przez osoby bliskie

Poszkodowany, który doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, może domagać się odszkodowania z tytułu kosztów opieki nieodpłatnie sprawowanej nad nim przez osoby bliskie. Rzecznik Finansowy zwrócił się do Sądu Najwyższego w sprawie tego zagadnienia, argumentując, że opieka nieodpłatnie sprawowana przez bliskich jest często konieczna i wymaga poświęcenia znacznej pracy oraz czasu.

Tematyka: odszykodowanie, koszty opieki, osoby bliskie, sprawowanie opieki, Sąd Najwyższy, Rzecznik Finansowy, odszkodowanie z tytułu kosztów opieki, art. 444 § 1 KC, opieka nad poszkodowanym

Poszkodowany, który doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, może domagać się na podstawie art.
444 § 1 KC odszkodowania z tytułu kosztów opieki sprawowanej nad nim nieodpłatnie przez osoby bliskie –
stwierdził Sąd Najwyższy.
Rzecznik Finansowy wystąpił do Sądu Najwyższego z wnioskiem o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego: czy
poszkodowanemu, który doznał uszkodzenia ciała tub rozstroju zdrowia, przysługuje na podstawie art. 444 §
1 KC odszkodowanie z tytułu kosztów opieki sprawowanej nad nim nieodpłatnie przez osoby bliskie?
W uzasadnieniu wniosku wskazano, że jeśli poszkodowany wymaga opieki najczęściej podejmują się jej nieodpłatnie
osoby bliskie, kierując się w tej mierze troską o stan zdrowia i samopoczucie poszkodowanego, a nierzadko również
brakiem wystarczających środków finansowych pozwalających na zatrudnienie opiekuna. Osoby, które nie
zrezygnowały z wykonywania pracy zarobkowej, dla sprawowania opieki poświęciły swój czas i włożyły określony
wysiłek, wykonując konkretną pracę związaną z pielęgnacją, higieną, dowożeniem do placówek leczniczych, pomocą
w rehabilitacji, wykonywaniem czynności domowych itp., kosztem swojego wolnego czasu, urlopu, wypoczynku czy
nauki. W ocenie Rzecznika Finansowego stanowisko, w świetle którego naprawienie szkody osobowej obejmuje
zapłatę ekwiwalentu kosztów nieodpłatnej opieki sprawowanej nad poszkodowanym przez członków rodziny, jest
zgodne z ogólnymi zasadami szacowania odszkodowania i naprawienia szkody - samodzielne usunięcie skutków
zdarzenia szkodzącego nie zmniejsza należnego poszkodowanemu odszkodowania. Do decyzji zaś samego
poszkodowanego należy pozostawić, czy do opieki zaangażuje odpłatnie osobę obcą (co nie zawsze jest możliwe,
choćby ze względu na kwestie finansowe czy faktyczną dostępność tego typu usług) czy też - o ile ma także
możliwość - domownika lub inną bliską mu osobę, która będzie ją sprawować nieodpłatnie, poświęcając przy tym
swój czas i wykonując konkretne czynności, nierzadko stanowiące ciężką, wymagającą, niewdzięczną i obciążającą
psychicznie pracę. Nie można też twierdzić, że opieka ta nie powoduje ona żadnych kosztów, bowiem jej
sprawowanie może uniemożliwiać lub utrudniać członkom rodziny poszkodowanego wykonywanie pracy zarobkowej,
co zmniejsza dochód opiekuna a nierzadko też gospodarstwa domowego poszkodowanego.
We winsoku wskazano, że w orzecznictwie prezentowane jest stanowisko dopuszczające przyznanie odszkodowania
wynikającego z opieki sprawowanej nad poszkodowanym nieodpłatnie przez osoby bliskie. Wystarczające jest przy
tym samo istnienie zwiększonych potrzeb jako następstwa czynu niedozwolonego oraz udowodnienie konieczności
takich wydatków w wyniku doznanego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia bez potrzeby udowodnienia
poniesionych wydatków (zob. zob. wyrok SA w Warszawie z 22.2.2018 r., I ACa 1963/16; wyrok SA w Katowicach
z 19.1.2018 r., I ACa 812/17; wyrok SO w Białymstoku z 23.3.2017 r., II Ca 31/17).
Druga linia orzecznicza zakłada całkowitą opozycję między odszkodowaniem z art. 444 § 1 KC oraz rentą z art. 444 §
1 KC, stwierdzając odmienne przesłanki tych świadczeń. W przypadku renty nie jest wymagane wykazanie, że
poszkodowany faktycznie zaspokaja swoje zwiększone potrzeby, to jest, że ponosi określone wydatki. Do jej
przyznania wystarczy samo istnienie zwiększonych potrzeb jako następstwa czynu niedozwolonego. W przypadku
roszczenia odszkodowawczego warunkiem zasądzenia stosownej kwoty jest wykazanie faktu jej wcześniejszego
poniesienia na zwiększone potrzeby (zob. wyrok SO w Kaliszu z 5.4.2018 r., II Ca 633/17; wyrok SA w Białymstoku
z 13.5.2015 r., I ACa 32/15; wyrok SA w Gdańsku z 26.9.2014 r., V ACa 480/14).
Trzecia grupa orzeczeń opiera się na interpretacji, która uzależnia przyznanie odszkodowania od dodatkowych
okoliczności lub dopuszcza zasądzenie zamiast żądanej z tego tytułu kwoty renty za przeszły okres wskazując, że
sąd nie jest związany podstawą prawną żądania powoływaną przez powoda (zob. wyrok SO w Gliwicach z 5.11.2015
r., III Ca 1337/15; wyrok SA w Lublinie z 15.4.2014 r., I ACa 685/13).
Sąd Najwyższy uznał, że zaangażowanie osób bliskich poszkodowanemu, który doznał uszkodzenia ciała lub
rozstroju zdrowia, do sprawowania nieodpłatnej opieki, uprawnia go do domagania się odszkodowania.
W uzasadnieniu uchwały stwierdzono, że problemu tego nie można rozstrzygnąć przez zwykłe odwołanie się
do pojęcia szkody w jej klasycznym rozumieniu. Powstanie konieczności korzystania z opieki stanowi
szczególnego rodzaju uszczerbek, zwiększający potrzeby osoby doznającej uszkodzenia ciała lub rozstroju
zdrowia. Co niezmiernie istotne, osoby sprawując opiekę nad wymagającym jej bliskim, wykonują pracę,
która posiada wymierną ekonomicznie wartość. Nie można różnicować sytuacji prawnej poszkodowanych
w zależności od tego, czy korzystali z odpłatnej opieki, czy też - z powodu braku odpowiednich środków - opieki
swoich bliskich, ani nie dostrzegać jego dalszych możliwych, nieakceptowalnych, konsekwencji polegających m.in. na
sporządzaniu fikcyjnych umów o odpłatne sprawowanie opieki. Sąd Najwyższy podkreślił, że zaangażowanie ze
strony osób bliskich nie jest ukierunkowane na zwolnienie z obowiązku naprawienia szkody podmiotu, który



ponosi za nią odpowiedzialność lub jego ubezpieczyciela, najczęściej wynika z braku środków na pokrycie
związanych z nią kosztów.
Uchwała SN (7) z 22.7.2020 r., III CZP 31/19

Sąd Najwyższy uznał, że zaangażowanie osób bliskich do nieodpłatnej opieki nad poszkodowanym uprawnia go do domagania się odszkodowania. Uchwała SN (7) z 22.7.2020 r., III CZP 31/19 podkreśliła, że konieczność korzystania z opieki stanowi szczególny uszczerbek, a osoby sprawujące opiekę wykonują pracę o wartości ekonomicznej, niezależnie od tego, czy jest to opieka odpłatna czy nieodpłatna.