Wymagalność roszczenia o zwrot wkładu mieszkaniowego

Tematyka: wkład mieszkaniowy, zwrot wkładu, Sąd Najwyższy, spółdzielcze prawo do lokalu, roszczenie o zwrot

W ustawie 1982 r. - Prawo spółdzielcze, ustawodawca nie uzależnił wymagalności roszczenia o zwrot wkładu
mieszkaniowego od opróżnienia lokalu, z którym ten wkład był związany, ani też terminu płatności
świadczenia z tego tytułu od opróżnienia lokalu – orzekł Sąd Najwyższy (II CSK 438/18).
Opis stanu faktycznego
Powódka E.S. w 1986 r. została przyjęta w poczet członków pozwanej Spółdzielni. W związku z przydziałem lokalu
powódka wniosła wkład mieszkaniowy odpowiadający połowie kosztów jego budowy. Uchwałą z 1996 r. powódka
została wykluczona z członkostwa. Następnie pozwana zawarła z powódką umowę najmu przedmiotowego lokalu na
czas określony; stosunek najmu uległ rozwiązaniu w maju 2009 r. i od tego dnia powódka zajmowała ten lokal bez
tytułu prawnego. Rzeczoznawca majątkowy na zlecenie pozwanej określił wartość mieszkania według stanu i cen
z 1996 r., na 36.700 zł. Pozwana poinformowała powódkę o wyliczeniu należnego jej wkładu mieszkaniowego
w kwocie 18.350 zł oraz o przysługujących pozwanej roszczeniach z tytułu: bezumownego zajmowania mieszkania,
kosztami transportu rzeczy powódki do lokalu socjalnego, odnowienia lokalu oraz sporządzenia operatu
szacunkowego. Po potrąceniu tych należności z wierzytelnością powódki o zwrot wkładu mieszkaniowego, strona
pozwana wskazała, że powódka ma jej jeszcze dopłacić kwotę 4.874,75 zł.
Powódka domagał się zasądzenia kwot tytułem zadośćuczynienia w związku z przeprowadzeniem eksmisji
z mieszkania, nie posiadając prawomocnego orzeczenia sądowego, oraz kwoty zwrotu wkładu mieszkaniowego
związanego z lokatorskim spółdzielczym prawem do lokalu mieszkalnego na skutek wygaśnięcia tego prawa.
Stanowisko SO i SA
Sąd Okręgowy zasądził od strony pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej „B." na rzecz powódki E.S. kwotę 9.350 zł
z ustawowymi odsetkami, a w pozostałym zakresie powództwo oddalił. Wyjaśnił, że w sprawie mają zastosowanie
przepisy art. 218 § 4 w zw. z art. 229 PrSpółdz w brzmieniu obowiązującym w czasie pozbawienia powódki
członkostwa w pozwanej Spółdzielni. SO zauważył, że wprawdzie prawo obowiązujące w chwili powstania roszczenia
powódki o zwrot wkładu mieszkaniowego nie zawierało przepisów określających termin, w którym pozwana powinna
była spełnić świadczenie, jednak zagadnienie to zostało unormowane statucie pozwanej – wypłata z tego tytułu nie
powinna nastąpić później niż 3 miesiące od wygaśnięcia lokatorskiego prawa do lokalu, przy czym nie można było
domagać się zapłaty należności z tego tytułu przed upływem miesiąca od dnia opróżnienia lokalu.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację powódki, podzielając wywody prawne Sądu Okręgowego w kwestii przepisów, na
podstawie których należało ocenić zasadność i wysokość roszczenia o zwrot równowartości wkładu mieszkaniowego.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację powódki E.S. w stosunku do strony pozwanej
Spółdzielni Mieszkaniowej „B." w S. i w tym zakresie sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
Przechodząc do rozważań prawnych wskazał, że w art. 218 § 4 w zw. z art. 229 § 1 PrSpółdz normowało zasady
określania wysokości, podlegającego zwrotowi wskutek wygaśnięcia prawa do lokalu, wkładu mieszkaniowego.
Wskaźnik procentowy, w jakim pokryty został wkład mieszkaniowy w stosunku do kosztów budowy lokalu, czyli
w niniejszej sprawie 50%, był odnoszony do aktualnej wartości wkładu budowlanego, gdyby uprawnionemu do zwrotu
wkładu mieszkaniowego, przysługiwało do tego lokalu spółdzielcze własnościowe. Ustawodawca nie uzależnił przy
tym wymagalności roszczenia o zwrot wkładu mieszkaniowego od opróżnienia lokalu, z którym ten wkład był
związany. W świetle tego nie ulega wątpliwości, że roszczenie byłego członka spółdzielni o zwrot wkładu
mieszkaniowego powstawało, czyli stawało się wymagalne z chwilą wygaśnięcia spółdzielczego prawa do
lokalu. W istocie terminy wymagalności tego roszczenia i płatności świadczenia z tego tytułu pokrywały się, gdyż do
powstania roszczenia nie było również konieczne wezwanie do zapłaty. Natomiast w kwestii konkretyzacji terminu
zwrotu wkładu mieszkaniowego po wygaśnięciu lokatorskiego spółdzielczego prawa do lokalu brak odesłania do
regulacji statutowej. Statut mógł, jako element fakultatywny, regulować zagadnienie związane z terminem
zwrotu wkładu mieszkaniowego i określić inny termin jego zwrotu niż termin wymagalności roszczenia, o ile
postanowienia w tym zakresie nie pozostawały w sprzeczności z przepisami prawa. SN wskazał, że Sąd
drugiej instancji dokonując trafnego rozróżnienia pomiędzy terminem wymagalności roszczenia i terminem płatności
świadczenia, prawidłowo przyjął, że statut nie modyfikował terminu powstania roszczenia o zwrot wkładu
mieszkaniowego, czyli jego wymagalności. Statut nie ma bowiem charakteru normatywnego. Przywołane

postanowienie statutu pozwanej Spółdzielni może być traktowane, co najwyżej jako umowna modyfikacja terminu
spełnienia świadczenia.
Co więcej, w zaistniałym stanie rzeczy do oceny roszczenia powódki o zwrot wkładu mieszkaniowego, co do zasady
i wysokości, ma zastosowanie art. 218 § 4 w zw. z art. 229 § 1 PrSpółdz, przysługuje jej więc roszczenie o wypłatę
wkładu mieszkaniowego, zwaloryzowanego według zasad tam przewidzianych. Sąd Apelacyjny błędnie nie
uwzględnił negatywnych skutków prawnych powstałych w majątku powódki, które pociągnęło za sobą
postanowienie statutu, odraczające termin zwrotu wkładu mieszkaniowego do czasu opróżnienia lokalu.
Pomiędzy wymagalnością roszczenia a terminem spełnienia świadczenia upłynął znaczny okres czasu, w którym
nastąpił istotny wzrost kosztów budowy lokali. Przyjęcie założenia, że waloryzacja wkładu mieszkaniowego, po
nadejściu terminu płatności (2012 r.), ma nastąpić według cen z daty powstania roszczenia (1996 r.), stanowi
zaprzeczenie istoty waloryzacji świadczenia pieniężnego, a ponadto powoduje nadmierne uprzywilejowanie
pozwanej.
W rozpoznawanej sprawie roszczenie powódki powstało z chwilą pozbawienia jej członkostwa, co nastąpiło w 1996 r.
i w związku z zawarciem przez strony w 2006 r. umowy najmu i jej postanowieniami dotyczącymi wkładu
mieszkaniowego nastąpiło przerwanie biegu przedawnienia. Strony bowiem postanowiły, że wkład mieszkaniowy
powódki znajdujący się na koncie pozwanej stanowi kaucję za najmowane przez powódkę mieszkanie. Ponadto
pozwana potwierdziła, że po wygaśnięciu prawa najmu dokona rozliczenia wkładu mieszkaniowego. Zaliczenie
przez pozwaną na poczet kaucji zabezpieczającej wkładu mieszkaniowego powódki i zobowiązanie się do
jego rozliczenia po ustaniu najmu, należy kwalifikować jako uznanie przez pozwaną roszczenia powódki
o wypłatę zwaloryzowanego wkładu mieszkaniowego.

Komentarz
Wyrok Sądu Najwyższego dotyczy dwóch kwestii związanych ze zwrotem wkładu mieszkaniowego na gruncie
poprzedniego stanu prawnego. Po pierwsze, kwestii rozróżnienia terminu płatności roszczenia od jego
wymagalności. W tym zakresie, jako jedyny właściwy moment powstania wymagalności roszczenia byłego członka
spółdzielni o zwrot wkładu mieszkaniowego należy uznać chwilę wygaśnięcia spółdzielczego prawa do lokalu.
Dodatkowo, terminy wymagalności tego roszczenia i płatności świadczenia z tego tytułu zgodnie z uprzednim stanem
prawnym pokrywały się, gdyż do powstania roszczenia nie było również konieczne wezwanie do zapłaty.
Jednocześnie w kwestii konkretyzacji terminu zwrotu wkładu mieszkaniowego po wygaśnięciu lokatorskiego
spółdzielczego prawa do lokalu brak jest odesłania do regulacji statutowej. Wynika to z faktu, że statut spółdzielni,
jako czynność prawna nie mógł określać odmiennie w stosunku do PrSpółdz terminu powstania roszczenia,
ponieważ byłoby to sprzeczne z art. 119 KC. Drugim zaś zagadnieniem, na które zwrócił uwagę SN, było odejście od
nominalizmu na rzecz waloryzacji wkładu mieszkaniowego celem uwzględnienia jego wartości ekonomicznej.

Wyrok Sądu Najwyższego z 28.2.2020 r., II CSK 438/18

Wyrok Sądu Najwyższego dotyczy dwóch kwestii związanych ze zwrotem wkładu mieszkaniowego na gruncie poprzedniego stanu prawnego. Po pierwsze, kwestii rozróżnienia terminu płatności roszczenia od jego wymagalności. W tym zakresie, jako jedyny właściwy moment powstania wymagalności roszczenia byłego członka spółdzielni o zwrot wkładu mieszkaniowego należy uznać chwilę wygaśnięcia spółdzielczego prawa do lokalu.