Żądanie unieważnienia umowy

Żądanie unieważnienia umowy związane z nieuczciwymi praktykami rynkowymi jest formą roszczenia o przywrócenie stanu poprzedniego. Kwestionowane są działania doradcy finansowego, który wprowadził klientów w błąd dotyczący warunków umowy. Sąd unieważnił sporne umowy, uznając je za nieuczciwe praktyki rynkowe. Podniesione zostały również pytania prawne dotyczące możliwości unieważnienia umowy oraz związku przyczynowego pomiędzy szkodą a działaniami nieuczciwymi.

Tematyka: żądanie unieważnienia umowy, nieuczciwe praktyki rynkowe, doradca finansowy, odszkodowanie, Sąd Najwyższy, dyrektywa 2005/29/WE

Żądanie unieważnienia umowy przewidziane w art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy z 23.8.2007 r. o przeciwdziałaniu
nieuczciwym praktykom rynkowym (t.j.: Dz.U. z 2017 r., poz. 2070; dalej jako: NieuczPraktRynkU), jest
postacią roszczenia o przywrócenie stanu poprzedniego (art. 363 § 1 KC), którego skuteczne dochodzenie
jest uzależnione od spełnienia ogólnych przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej – wynika
z uchwały Sądu Najwyższego.
K.K.-S. i J.S. korzystając z usług „A.” S.A. zawarli z Bankiem „G.” S.A. umowę kredytu hipotecznego na kwotę 400
tys. zł. Zawarcie umowy uzależnione zostało m.in. od zawarcia umowy ubezpieczenia na życie, co obniżyło marżę
kredytu oraz jednoczesnego zawarcia umowy pożyczki z Bankiem „G.” S.A.. Pożyczka, której całkowity koszt wyniósł
44 tys. zł, miała być przeznaczona na pokrycie kosztów ubezpieczenia na życie, ubezpieczenia ochrony prawnej
tytułu prawnego do nieruchomości i ubezpieczenia nieruchomości od pożaru i innych zdarzeń losowych. Przed
zawarciem umowy K.K.-S. i J.S. kilkukrotnie spotykali się z pracownikiem „A.” S.A., który zapewniał ich o możliwości
porównania ofert różnych banków, jednak tylko oferta Banku „G.” S.A. spełniała ich kryteria. Kredytobiorcy nie byli
zainteresowani nabywaniem produktów dodatkowych, jednak doradca wskazywał, że środki ze składek
ubezpieczeniowych będą inwestowane w fundusze kapitałowe, a zgromadzona kwota pomoże im we wcześniejszej
spłacie kredytu. Doradca nie wspominał jednak o konieczności cesji praw z ubezpieczenia na życie na rzecz Banku
„G.” S.A., na skutek której to ten podmiot, a nie kredytobiorcy, będzie decydował o przeznaczeniu środków
zgromadzonych na polisie. Doradca finansowy nie poinformował też K.K.-S. i J.S., że Bank „G.” S.A. i Towarzystwo
Ubezpieczeń na Życie należą do jednej grupy kapitałowej, zaś ich pieniądze będą inwestowane w akcje, których
emitentem jest Bank „G.” S.A.
Po trzech latach K.K.-S. i J.S. złożyli oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych umów: ubezpieczenia,
pożyczki i cesji twierdząc, że poprzez podanie szeregu nieprawdziwych informacji oraz pominięcie istotnych
informacji dotyczących warunków ubezpieczeń i umów zawartych przez nich z Bankiem „G.” S.A., doradca finansowy
podstępnie i celowo wprowadził ich w błąd. Sąd I instancji unieważnił sporne uznając działania doradcy finansowego
za nieuczciwe praktyki rynkowe w rozumieniu art. 4 ust. 1 NieuczPraktRynkU. Na skutek działań pracownika „A.” S.A.
powodowie powzięli mylne wyobrażenie co do obowiązków spoczywających na nich w razie wyrażenia woli zawarcia
kredytu hipotecznego na warunkach przez niego przedstawionych, jak również co do korzyści i przysługiwania im
praw z tytułu posiadania ubezpieczenia na życie.
Sąd II instancji przedstawił Sądowi Najwyższemu następujące zagadnienia prawne:
1. Czy w świetle art. 12 ust. 1 pkt 4 NieuczPraktRynkU unieważnienie umowy stanowi niezbędną przesłankę
roszczenia odszkodowawczego, a co za tym idzie żądanie zapłaty może obejmować wyłącznie obowiązek
wzajemnego zwrotu świadczeń, czy też powołany przepis zawiera dwa osobne uprawnienia: do
dochodzenia odszkodowania oraz do żądania unieważnienia umowy;
2. Czy w świetle art. 12 ust. 1 pkt 4 NieuczPraktRynkU unieważnienie umowy możliwe jest jedynie na
podstawie innych powszechnie obowiązujących przepisów w związku z art. 58 KC czy też unieważnienie
umowy mieści się w roszczeniach odszkodowawczych i do jego orzeczenia wystarczające jest
zaistnienie nieuczciwej praktyki rynkowej, wystąpienie szkody oraz związku przyczynowego pomiędzy
szkodą o praktyką;
3. Czy w świetle art. 12 ust. 1 pkt 4 NieuczPraktRynkU możliwe jest unieważnienie jedynie wybranych
postanowień umownych, czy też skuteczne żądanie unieważnienia musi dotyczyć całej umowy?
W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że uchwalenie NieuczPraktRynkU nastąpiło w wyniku wdrożenia do
polskiego systemu prawnego dyrektywy 2005/29/WE, która pozostawiła państwom członkowskim swobodę
w kształtowaniu środków prawnych, mających służyć zwalczaniu nieuczciwych praktyk rynkowych, wskazując
jedynie, że środki te mają być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. Na gruncie art. 12 ust. 1 pkt 4
NieuczPraktRynkU, zgodnie z którym, w razie dokonania nieuczciwej praktyki rynkowej konsument może żądać
naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych, w szczególności żądania unieważnienia umowy
z obowiązkiem wzajemnego zwrotu świadczeń oraz zwrotu przez przedsiębiorcę kosztów związanych z nabyciem
produktu, prezentowane są dwa stanowiska. Według pierwszego, ustawodawca wprowadził w tym przepisie dwa
odrębne instrumenty tj. roszczenie odszkodowawcze oraz uprawnienie do żądania unieważnienia umowy. Drugi
wskazuje, że unieważnienie umowy stanowi formę przywrócenia stanu poprzedniego, co za tym idzie stanowi swoiste
roszczenie odszkodowawcze. Roszczenie to obejmuje zatem zniweczenie umowy i zwrot poniesionych w związku
z jej zawarciem kosztów jak przy culpa in contrahendo. Sąd wskazał, że jeśli założy się, iż nieważność umowy można
stwierdzić z powodu samego jej zawarcia na skutek stosowania nieuczciwej praktyki rynkowej, badaniu podlegać

będą jedynie okoliczności związane z jej zawarciem, w celu ustalenia czy działania przedsiębiorcy wypełniły
dyspozycję art. 5 ust. 1 NieuczPraktRynkU. Natomiast w razie uznania, że nieważność musi wynikać z innego
przepisu prawa, a do jej stwierdzenia nie jest wystarczającym samo ustalenie zawarcia umowy na skutek nieuczciwej
praktyki rynkowej, konsument poza powołaniem się na nieuczciwą praktykę rynkową powinien wykazać również
wszystkie przesłanki wady czynności prawnej na którą się powołuje, jak również, w przypadku nieważności względnej
wywołanej na skutek błędu, w odpowiednim terminie złożyć stosowne oświadczenie o uchyleniu się od skutków
prawnych swoich oświadczeń woli.
Sąd Najwyższy uznał, że skuteczne dochodzenie żądania unieważnienia umowy określonego w art. 12 ust. 1
pkt 4 NieuczPraktRynkU, jest uzależnione od spełnienia ogólnych przesłanek odpowiedzialności
odszkodowawczej, odmawiając podjęcia uchwały w pozostałym zakresie. W ustnym uzasadnieniu uchwały
wyjaśniono, że celem przepisów dyrektywy 2005/29/WE była ochrona przed nieuczciwymi praktykami
rynkowymi i wywieraniem wpływu na decyzje dotyczące transakcji ze szkodą dla interesów gospodarczych
konkurentów i konsumentów. Konsument, który został wprowadzony w błąd i na skutek tego zawarł umowę,
której inaczej by nie podpisał, może uzyskać odszkodowanie bez konieczności unieważniania całej umowy.
Uchwała SN z 11.9.2020 r., III CZP 80/19

Sąd Najwyższy uznał, że żądanie unieważnienia umowy zależy od spełnienia ogólnych przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej. Dyrektywa 2005/29/WE ma na celu ochronę konsumentów przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Konsument wprowadzony w błąd może uzyskać odszkodowanie bez konieczności unieważniania całej umowy.