Zasady odstąpienia od umowy zawartej z internetowym serwisem randkowym

W przypadku skorzystania przez konsumenta z prawa odstąpienia od umowy zawartej na odległość, np. z internetowym serwisem randkowym, gdy świadczenie usług rozpoczęło się przed terminem odstąpienia, konsument musi zapłacić za wykonane usługi proporcjonalnie do ich wartości. Trybunał Sprawiedliwości UE wydał wyrok w tej sprawie, który dotyczył kwoty należnej przedsiębiorcy w wyniku odstąpienia od umowy.

Tematyka: odstąpienie od umowy, internetowy serwis randkowy, Trybunał Sprawiedliwości UE, wyrok TS, ochrona konsumenta, zasady odstąpienia od umowy, konsumenckie prawo, pandemia COVID-19

W przypadku skorzystania przez konsumenta z prawa odstąpienia od umowy zawartej na odległość, np.
z internetowym serwisem pośredniczącym w doborze partnera, w sytuacji gdy świadczenie usług będących
przedmiotem tej umowy rozpoczęło się jeszcze przed upływem terminu uprawniającego do odstąpienia od
umowy, ciąży na nim obowiązek zapłaty za dotychczas wykonaną usługę, a zatem pokrycia proporcjonalnych
kosztów za wykonane już usługi - przypomniał Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku
z 8.10.2020 r.
Stan faktyczny
Wniosek do TS o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczył wykładni art. 2 pkt 11, art. 14 ust. 3 oraz art.
16 lit. m dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z 25.10.2011 r. w sprawie praw konsumentów,
zmieniającej dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylającej
dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.Urz. UE L 304 z 2011 r., s.
64, dalej: Dyrektywa 2011/83).
Został on złożony w ramach sporu między EU (dalej: Konsumentka), a spółką PE Digital GmbH (dalej:
Przedsiębiorca), zaś jego przedmiotem jest kwota należna Przedsiębiorcy w wyniku wykonania przez Konsumenta
prawa odstąpienia od umowy. Przedsiębiorca, spółka z siedzibą w Niemczech, prowadzi internetowy serwis
pośredniczący w doborze partnera „Parship” (www.parship.de) i oferuje swoim użytkownikom dwie formy
członkostwa:
• bezpłatne członkostwo podstawowe z bardzo ograniczonymi możliwościami kontaktu z innymi użytkownikami oraz
• tzw. członkostwo „premium”, które jest odpłatne, na okres 6, 12 lub 24 miesięcy. W ramach tej opcji użytkownicy
mają możliwość kontaktu ze wszystkimi innymi członkami „premium”, (ponad 186 000 użytkowników w Niemczech)
oraz wymiany wiadomości i zdjęć.
4.11.2018 r. Konsumentka zawarła 12-miesięczną umowę o członkostwo „premium” za 523,95 EUR (dalej: Umowa).
Cena ta była ponad dwukrotnie wyższa od ceny pobieranej od niektórych innych użytkowników w ramach umowy
zawartej na ten sam okres obowiązywania w tym samym roku. Przedsiębiorca, zgodnie z wymogami prawnymi,
pouczył Konsumentkę o przysługującym jej prawie do odstąpienia od umowy, ta zaś potwierdziła, że chce aby
świadczenie usługi rozpoczęło się od razu, jeszcze przed upływem terminu uprawniającego do odstąpienia od
umowy. Z uwagi na różnice w cenie abonamentu oferowanego poszczególnym użytkownikom Konsumentka
odstąpiła od Umowy 8.11.2018 r. i została obciążona kwotą w łącznej wysokości 392,96 EUR tytułem rekompensaty.
Pytania prejudycjalne
W związku z zaistnieniem przedstawionych powyżej okoliczności Amtsgericht Hamburg (Sąd Rejonowy w Hamburgu,
Niemcy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do TS z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
1. Czy art. 14 ust. 3 Dyrektywy 2011/83 w świetle motywu 50 tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że
należną od konsumenta „kwotę, która jest proporcjonalna do zakresu świadczeń spełnionych do chwili, w której
konsument poinformował przedsiębiorcę o skorzystaniu z prawa do odstąpienia od umowy, w porównaniu
z całym zakresem umowy” należy – w przypadku umowy, zgodnie z którą spełniane jest nie jednolite
świadczenie, lecz świadczenie złożone, które składa się z kilku świadczeń częściowych – obliczyć wyłącznie pro
rata temporis, w przypadku gdy konsument wprawdzie dokonuje zapłaty za świadczenie złożone zgodnie
z zasadą pro rata temporis, lecz świadczenia częściowe są spełniane w różnym tempie?
2. Czy art. 14 ust. 3 Dyrektywy 2011/83 należy interpretować w ten sposób, że należną od konsumenta „kwotę,
która jest proporcjonalna do zakresu świadczeń spełnionych do chwili, w której konsument poinformował
przedsiębiorcę o skorzystaniu z prawa do odstąpienia od umowy, w porównaniu z całym zakresem umowy”
należy obliczyć wyłącznie zgodnie z zasadą pro rata temporis również wówczas, gdy jedno ze świadczeń
(częściowych) spełniane jest wprawdzie w sposób ciągły, lecz na początku okresu obowiązywania umowy ma
większą lub mniejszą wartość dla konsumenta?
3. Czy art. 2 pkt 11 Dyrektywy 2011/83 i art. 2 pkt 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/770
z 20.5.2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów o dostarczanie treści cyfrowych i usług cyfrowych (Dz.Urz.
UE L 136 z 2019 r., s. 1, dalej: Dyrektywa 2019/770) należy interpretować w ten sposób, że „treści cyfrowe”

w rozumieniu ww. aktów prawa unijnego stanowić mogą również takie pliki, które zostały udostępnione jako
świadczenie częściowe w ramach świadczenia złożonego spełnionego w głównej mierze jako „usługa cyfrowa”
w rozumieniu art. 2 pkt 2 Dyrektywy 2019/770, co skutkowałoby tym, że przedsiębiorca mógłby doprowadzić do
wygaśnięcia prawa do odstąpienia od umowy w odniesieniu do świadczenia częściowego zgodnie z art. 16 lit. m
Dyrektywy 2011/83, lecz – gdyby przedsiębiorcy się to nie powiodło – konsument mógłby odstąpić od umowy
w całości, a z uwagi na art. 14 ust. 4 lit. b ppkt ii Dyrektywy 2011/83 nie musiałby płacić wynagrodzenia z tytułu
takiego świadczenia częściowego?
4. Czy art. 14 ust. 3 Dyrektywy 2011/83 w świetle motywu 50 tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że
uzgodniona umownie za świadczenie usług łączna cena (w rozumieniu art. 14 ust. 3 zdanie trzecie Dyrektywy
2011/83) jest „nadmierna”, jeżeli jest ona znacznie wyższa niż łączna cena uzgodniona umownie przez tego
samego przedsiębiorcę z innym konsumentem za świadczenie identycznych usług na podstawie umowy
zawartej na taki sam okres obowiązywania i w pozostałym zakresie na tych samych warunkach ramowych?
Obowiązek konsumenta pokrycia kosztów wykonanych już usług
W pierwszej kolejności TS wskazał, że zgodnie z art. 14 ust. 3 Dyrektywy 2011/83 w przypadku gdy konsument,
który zażądał od przedsiębiorcy rozpoczęcia wykonywania umowy przed upływem terminu uprawniającego
do odstąpienia od umowy, wykonuje prawo do odstąpienia od umowy, jest zobowiązany do zapłacenia
przedsiębiorcy „kwoty, która jest proporcjonalna do zakresu świadczeń spełnionych do chwili, w której
konsument poinformował przedsiębiorcę o skorzystaniu z prawa odstąpienia od umowy, w porównaniu
z całym zakresem umowy”. Przepis ten uściśla, że „proporcjonalna kwota jest obliczana na podstawie łącznej ceny
uzgodnionej w umowie”. W praktyce oznacza to, że tę proporcjonalną kwotę należy obliczyć uwzględniając cenę
uzgodnioną we wspomnianej umowie za ogół świadczeń będących jej przedmiotem, a mianowicie świadczenie
główne oraz świadczenia pomocnicze niezbędne do zapewnienia tego świadczenia głównego i obliczyć ją pro rata
temporis.
Jedynie w przypadku gdy umowa wyraźnie przewiduje, że jedno lub kilka świadczeń będzie w całości spełniane
w sposób odrębny, po cenie, którą należy uiścić oddzielnie, to przy obliczaniu kwoty należnej przedsiębiorcy trzeba
uwzględnić całość ceny przewidzianej za takie świadczenie. Rozpatrywana Umowa nie przewidywała jednak
odrębnej ceny za jakiekolwiek świadczenie, które można by uznać za dające się oddzielić od świadczenia głównego.
W celu oceny, czy łączna cena jest nadmierna, należy - zdaniem TS - uwzględnić cenę usługi oferowanej przez
danego przedsiębiorcę innym konsumentom na tych samych warunkach, jak również porównać cenę równoważnej
usługi świadczonej przez innych przedsiębiorców w chwili zawarcia umowy (wartość rynkowa).
Wyjątki od prawa odstąpienia od umowy w przypadku treści cyfrowych
Następnie TS przypomniał, że art. 16 lit. m Dyrektywy 2011/83, który wskazuje wyjątek od prawa do odstąpienia od
umowy, podlega - jako przepis prawa Unii, który ogranicza prawa przyznane w celu zapewnienia ochrony
konsumentów - wykładni ścisłej.
Ponadto - w ocenie TS - usługa taka jak ta świadczona przez internetowy serwis pośredniczący w doborze partnera
w postępowaniu głównym, która pozwala konsumentowi na tworzenie, przetwarzanie lub przechowywanie danych
w formie cyfrowej lub na dostęp do nich oraz na udostępnianie lub jakąkolwiek inną interakcję z danymi w formie
cyfrowej, które są zamieszczane lub tworzone przez konsumenta lub innych użytkowników tej usługi, nie może
zostać uznana za dostarczanie „treści cyfrowych” w rozumieniu art. 16 lit. m Dyrektywy 2011/83 w związku z art. 2
ust. 11 tej dyrektywy i w świetle jej motywu 19. Nie można uznać, że sporządzenie, w ramach internetowego
serwisu pośredniczącego w doborze partnera, raportu z oceny osobowości jest objęte wyjątkiem
przewidzianym w art. 16 lit. m Dyrektywy 2011/83.

Komentarz
Konsumenckie prawo odstąpienia od umowy (zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa), zasady
korzystania z niego i przewidziane prawem wyjątki stanowią częsty przedmiot prac TS.
W analizowanym rozstrzygnięciu TS skupił się na zasadach odstąpienia od umowy, której realizacja już się
rozpoczęła (jeszcze przed upływem terminu odstąpienia od umowy) i wskazał obowiązki ciążące na konsumencie
w takiej sytuacji. Ustawodawca unijny, kierując się potrzebą zachowania równowagi pomiędzy wysokim poziomem
ochrony konsumentów i konkurencyjnością przedsiębiorstw, uznał, że nawet w takim przypadku (natychmiastowego
rozpoczęcia świadczenia usług na żądanie konsumenta) konsumentowi przysługuje prawo odstąpienia od umowy po
zapewnieniu przedsiębiorcy zapłaty za wykonaną już usługę. TS przypomniał zasady, na jakich powinno dojść do
rozliczenia pomiędzy stronami stosunku umownego. Orzeczenie TS jest szczególnie ważne z uwagi na dynamiczny
rozwój usług świadczonych za pośrednictwem Internetu, ich coraz większą różnorodność, a często także
międzynarodowy charakter, które zyskują na znaczeniu i popularności zwłaszcza w okresie pandemii COVID-19.

Wyrok TS z 8.10.2020 r., PE Digital GmbH (Ochrona konsumentów), C-641/19.

Wyrok TS z 8.10.2020 r. C 641/19

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 8.10.2020 r. dotyczył zasad odstąpienia od umowy zawartej z internetowym serwisem randkowym. Konsumenci mają prawo odstąpienia od umowy, nawet jeśli usługi zostały już rozpoczęte, muszą jednak pokryć koszty proporcjonalne do wykonanych usług. Jest to istotne z uwagi na dynamiczny rozwój usług internetowych, szczególnie w okresie pandemii COVID-19.