Wyłączenie prawa do odstąpienia od umowy przez konsumenta
Konsumentowi, który poza lokalem przedsiębiorstwa zawarł umowę dotyczącą sprzedaży towaru, który powinien być wyprodukowany według jego specyfikacji, nie przysługuje prawo odstąpienia od umowy. W kontekście dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE pojawia się pytanie prejudycjalne dotyczące interpretacji przepisu dotyczącego wyjątków od prawa odstąpienia od umowy. Trybunał Sprawiedliwości podkreślił istotę informowania konsumentów o prawie do odstąpienia od umowy przed jej zawarciem i potwierdził, że wyjątek od tego prawa dotyczy umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa, które dotyczą towarów wyprodukowanych według specyfikacji konsumenta.
Tematyka: prawo odstąpienia od umowy, konsument, umowy poza lokalem przedsiębiorstwa, dyrektywa 2011/83/UE, Trybunał Sprawiedliwości, wyjątki od prawa konsumenta
Konsumentowi, który poza lokalem przedsiębiorstwa zawarł umowę dotyczącą sprzedaży towaru, który powinien być wyprodukowany według jego specyfikacji, nie przysługuje prawo odstąpienia od umowy. W kontekście dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE pojawia się pytanie prejudycjalne dotyczące interpretacji przepisu dotyczącego wyjątków od prawa odstąpienia od umowy. Trybunał Sprawiedliwości podkreślił istotę informowania konsumentów o prawie do odstąpienia od umowy przed jej zawarciem i potwierdził, że wyjątek od tego prawa dotyczy umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa, które dotyczą towarów wyprodukowanych według specyfikacji konsumenta.
Konsumentowi, który poza lokalem przedsiębiorstwa zawarł umowę dotyczącą sprzedaży towaru, który powinien być wyprodukowany według jego specyfikacji, nie przysługuje prawo odstąpienia od umowy. Stan faktyczny Podczas targów handlowych L i spółka M zawarli umowę sprzedaży dotyczącą kuchni do zabudowy (dalej jako: przedmiotowa umowa). Następnie L powołał się na prawo do odstąpienia od umowy i na tej podstawie odmówił odbioru tej kuchni. Wówczas M wystąpił do sądu z powództwem o odszkodowanie za niewykonanie umowy przez L. Elementy kuchni będącej przedmiotem umowy, której produkcji, w chwili gdy L zdecydował się na odstąpienie od umowy, M jeszcze nie rozpoczął, zostałyby wykonane przez inne przedsiębiorstwo. Pytanie prejudycjalne Czy art. 16 lit. c) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z 25.10.2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniającej dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylającej dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.Urz. UE L z 2011 r. Nr 304, s. 64) należy interpretować w ten sposób, że na przewidziany w tym przepisie wyjątek od prawa odstąpienia od umowy można powołać się przeciwko konsumentowi, który poza lokalem przedsiębiorstwa zawarł umowę dotyczącą sprzedaży towaru, który powinien być wyprodukowany według specyfikacji konsumenta, nawet jeżeli przedsiębiorca nie rozpoczął jeszcze produkcji tego towaru? Stanowisko TS Trybunał potwierdził, że umowę zawartą podczas targów handlowych można zakwalifikować jako „umowę zawartą poza lokalem przedsiębiorstwa” w rozumieniu art. 2 pkt 8 dyrektywy 2011/83/UE, pod warunkiem że zawarcie umowy nie nastąpiło na stoisku wystawienniczym targów, które można uważać za „lokal przedsiębiorstwa” w rozumieniu art. 2 pkt 9 tej dyrektywy (wyrok TS z 7.8.2018 r., Verbraucherzentrale Berlin, C-485/17, EU:C:2018:642, pkt 43–46). Trybunał wskazał, że do sądu krajowego należy ustalenie, zgodnie z orzecznictwem TS, czy w świetle przedłożonych jego ocenie elementów stanu faktycznego przedmiotową umowę można uznać za „umowę zawartą poza lokalem przedsiębiorstwa” w rozumieniu art. 2 pkt 8 dyrektywy 2011/83/UE. W przepisach art. 9-15 dyrektywy 2011/83/UE przyznano konsumentowi prawo do odstąpienia, m.in. od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 2 pkt 8 2011/83/UE i ustanowiono warunki oraz zasady wykonania tego prawa. Zgodnie z art. 9 ust. 1 dyrektywy 2011/83/UE konsumentowi przysługuje, co do zasady, czternastodniowy termin do odstąpienia umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa, w szczególności bez ponoszenia kosztów innych niż przewidziane w art. 13 ust. 2 i w art. 14. Jednakże w art. 16 2011/83/UE przewidziano wyjątki od prawa do odstąpienia od umowy, w tym co do umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa, które dotyczą „dostarczania towarów wyprodukowanych według specyfikacji konsumenta lub wyraźnie zindywidualizowanych”. Zgodnie z jednolitym orzecznictwem TS, jeżeli unijne przepisy nie zawierają odesłania do prawa państw członkowskich dla celów ustalenia ich znaczenia i zakresu, należy im nadać w całej Unii autonomiczną i jednolitą wykładnię, którą należy ustalić z uwzględnieniem nie tylko treści tych przepisów, lecz także ich kontekstu oraz celu danego uregulowania (wyrok TS z 16.7.2020 r., AFMB, C-610/18, EU:C:2020:565, pkt 50). Z art. 16 wynika, że państwa członkowskie mają obowiązek przewidzieć w swoich ustawodawstwach krajowych transponujących dyrektywę 2011/83/UE, że konsument nie może powołać się na prawo do odstąpienia od umowy w szczególności wtedy, gdy po zawarciu umowy poza lokalem przedsiębiorstwa nastąpiły określone zdarzenia. Dotyczy to okoliczności, określonych w lit. a), e), i) oraz m) tego artykułu, które to okoliczności wiążą się z wykonaniem takiej umowy. Na podstawie tych przepisów wyjątek ten dotyczy odpowiednio „umów o świadczenie usług, w ramach których usługa została w pełni wykonana, jeśli rozpoczęto spełnianie świadczenia za wyraźną uprzednią zgodą konsumenta”, „dostarczania zapieczętowanych towarów, które nie nadają się do zwrotu ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych i których opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu”, „dostarczania zapieczętowanych nagrań dźwiękowych lub zapieczętowanych nagrań wizualnych, lub zapieczętowanego oprogramowania komputerowego, których opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu”, a także „dostarczania treści cyfrowych, które nie są dostarczane na nośniku materialnym, jeżeli spełnienie świadczenia rozpoczęło się za uprzednią wyraźną zgodą konsumenta”. Trybunał podkreślił, że w treści art. 16 lit. c) dyrektywy 2011/83/UE nie istnieje żaden element wskazujący, że przewidziany w tym przepisie wyjątek od prawa odstąpienia od umowy jest uzależniony od wystąpienia jakiegokolwiek zdarzenia późniejszego od zawarcia poza lokalem przedsiębiorstwa umowy dotyczącej „dostarczania towarów wyprodukowanych według specyfikacji konsumenta lub wyraźnie zindywidualizowanych”. Przeciwnie, z treści tej wyraźnie wynika, że ten wyjątek jest nierozłącznie związany z samym przedmiotem tej umowy, którym jest wyprodukowanie towaru według specyfikacji konsumenta w rozumieniu art. 2 pkt 4 2011/83/UE. Trybunał podkreślił, że wykładnia zawarta w treści sentencji tego wyroku, zgodna z treścią art. 16 lit. c) dyrektywy 2011/83/UE, znajduje potwierdzenie w kontekście, w który wpisuje się ten przepis, w szczególności w odniesieniu do przewidzianego w art. 6 ust. 1 lit. h) i k) 2011/83/UE obowiązku poinformowania konsumenta, zanim zostanie on związany umową zawieraną na odległość lub umową zawieraną poza lokalem przedsiębiorstwa, lub jakąkolwiek ofertą w tym zakresie o istnieniu lub braku prawa do odstąpienia od umowy. Z orzecznictwa TS wynika, że art. 6 ust. 1 2011/83/UE ma na celu zapewnienie przekazania konsumentom, przed zawarciem umowy, zarówno informacji o warunkach umowy i konsekwencjach jej zawarcia, które powinny mu umożliwić podjęcie decyzji, czy zamierza związać się umową z przedsiębiorcą, jak i informacji koniecznych do należytego wykonania tej umowy, a w szczególności w odniesieniu do wykonywania praw konsumenta, m.in. prawa odstąpienia od umowy (wyrok TS z 10.7.2019 r., Amazon EU, C-649/17, EU:C:2019:576, pkt 43). Zdaniem Trybunału sytuacja, w której istnienie prawa konsumenta do odstąpienia od umowy byłoby uzależnione od zdarzenia przyszłego, którego wystąpienie wchodzi w zakres decyzji przedsiębiorcy, byłaby nie do pogodzenia z tym obowiązkiem w zakresie informacji przed zawarciem umowy. Ponadto, jeżeli chodzi o cele dyrektywy 2011/83/UE, to w szczególności z motywów 7 i 40 2011/83/UE wynika, że zmierza ona do wzmocnienia pewności prawa w zakresie transakcji między przedsiębiorcą a konsumentem. Trybunał stwierdził, że powyższa wykładnia art. 16 lit. c) dyrektywy 2011/83/UE przyczynia się do realizacji tego celu, ponieważ pozwala ona na uniknięcie sytuacji, w której istnienie lub brak prawa konsumenta do odstąpienia do umowy zależałyby od stanu zaawansowania wykonania umowy przez przedsiębiorcę, o którym to stanie zaawansowania konsument zazwyczaj nie jest informowany, a tym bardziej nie ma niego żadnego wpływu. Reasumując TS orzekł, że art. 16 lit. c) dyrektywy 2011/83/UE należy interpretować w ten sposób, iż na przewidziany w tym przepisie wyjątek od prawa odstąpienia od umowy można powołać się przeciwko konsumentowi, który poza lokalem przedsiębiorstwa zawarł umowę dotyczącą sprzedaży towaru, który powinien być wyprodukowany według specyfikacji konsumenta, niezależnie od tego, czy przedsiębiorca rozpoczął produkcję tego towaru. Komentarz W art. 16 dyrektywy 2011/83/UE uregulowano wyjątki od prawa do odstąpienia od umów zawieranych na odległość i umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa. Katalog ten ma charakter zamknięty. W punkcie 3 tego artykułu wymieniono przypadek „dostarczania towarów wyprodukowanych według specyfikacji konsumenta lub wyraźnie zindywidualizowanych”. W niniejszym wyroku Trybunał uznał, że możliwość powołania się na ten wyjątek przeciwko temu konsumentowi przysługuje natychmiast i nie jest uwarunkowana wystąpieniem takiego zdarzenia, a ponadto nie jest zależna od kwestii, czy umowa została wykonana lub czy jest w trakcie wykonywania przez przedsiębiorcę. Niniejszy wyrok ma bardzo duże znacznie dla wykładni art. 38 pkt 3 PrKonsU, w którym został transponowany art. 16 lit. c) dyrektywy 2011/83/UE, ponieważ dokładnie w ten sam sposób należy interpretować ten przepis PrKonsU. Na marginesie warto zauważyć, że w art. 38 pkt 3 PrKonsU, odmiennie niż w art. 16 dyrektywy 2011/83/UE, zawarto określenie „rzecz nieprefabrykowana”, co może budzić wątpliwości interpretacyjne dotyczącego tego sformułowania. Wyrok TS z 21.10.2020 r., Möbel Kraft, C-529/19
Trybunał Sprawiedliwości wyjaśnił, że przepis art. 16 dyrektywy 2011/83/UE pozwala przedsiębiorcom powołać się na wyjątek od prawa odstąpienia od umowy przeciwko konsumentowi, nawet jeśli produkcja towaru jeszcze się nie rozpoczęła. To ważne rozstrzygnięcie wpływa nie tylko na interpretację prawa unijnego, ale także na krajowe ustawodawstwa transponujące tę dyrektywę.