Obowiązki kredytobiorcy
Kredytodawca nie może wymagać umiejscowienia całości wynagrodzenia konsumenta na swoim rachunku. Francuskie stowarzyszenie klientów banków złożyło wniosek o stwierdzenie nieważności przepisów narzucających umiejscowienie dochodów konsumentów przez instytucje kredytowe. Dyrektywa 2014/17/UE określa ramy dla umów kredytowych zabezpieczonych hipoteką, zakazując sprzedaży wiązanej.
Tematyka: Kredytodawca, konsument, dyrektywa 2014/17/UE, sprzedaż wiązana, umiejscowienie dochodów, TS, ochrona konsumentów, mobilność konsumentów
Kredytodawca nie może wymagać umiejscowienia całości wynagrodzenia konsumenta na swoim rachunku. Francuskie stowarzyszenie klientów banków złożyło wniosek o stwierdzenie nieważności przepisów narzucających umiejscowienie dochodów konsumentów przez instytucje kredytowe. Dyrektywa 2014/17/UE określa ramy dla umów kredytowych zabezpieczonych hipoteką, zakazując sprzedaży wiązanej.
Kredytodawca nie może wymagać od konsumenta umiejscowienia całości wynagrodzenia na rachunku prowadzonym przez tego kredytodawcę. Stan faktyczny Francuskie stowarzyszenie klientów banków złożyło wniosek do Rady Stanu o stwierdzenie nieważności przepisów upoważniających instytucje kredytowe do narzucenia konsumentom umiejscowienia ich wynagrodzenia lub podobnych dochodów oraz wyznaczeniu okres maksymalnie dziesięciu lat, przez który instytucje kredytowe mogą uzależniać przyznanie konsumentom zindywidualizowanych korzyści od umiejscowienia dochodów. Stanowisko TS Zakaz sprzedaży wiązanej Z art. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/17/UE z 4.2.2014 r. w sprawie konsumenckich umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi i zmieniającej dyrektywy 2008/48/WE i 2013/36/UE oraz rozporządzenie (UE) Nr 1093/2010 (Dz.Urz. UE L z 2014 r. Nr 60, s. 34) wynika, że określa ona wspólne ramy dla niektórych aspektów przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących umów obejmujących kredyt konsumencki zabezpieczony hipoteką lub w inny sposób, a związanych z nieruchomościami mieszkalnymi, aby zapewnić konsumentom wysoki poziom ochrony. W art. 12 ust. 1 dyrektywy 2014/17/UE przewidziano, że państwa członkowskie dopuszczają praktyki sprzedaży łączonej, lecz zakazują sprzedaży wiązanej. Pojęcie „sprzedaż łączona” zostało zdefiniowane w art. 4 pkt 27 dyrektywy 2014/17/UE w ten sposób, że oznacza oferowanie lub sprzedaż umowy o kredyt w pakiecie wraz z innymi odrębnymi produktami lub usługami finansowymi, gdy dana umowa o kredyt jest dla konsumenta dostępna również oddzielnie, lecz niekoniecznie na tych samych warunkach, na jakich oferowana jest w połączeniu z usługami dodatkowymi. Definicja pojęcia „sprzedaż wiązana” została zawarta w art. 4 pkt 26 dyrektywy 2014/17/UE i oznacza oferowanie lub sprzedaż umowy o kredyt w pakiecie wraz z innymi odrębnymi produktami lub usługami finansowymi, gdy dana umowa o kredyt nie jest dla konsumenta dostępna oddzielnie. Zobowiązanie kredytobiorcy do umiejscowienia dochodów Zgodnie z art. 12 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2014/17/UE państwa członkowskie mogą postanowić, niezależnie od zakazu sprzedaży wiązanej, że kredytodawcy mogą wymagać od konsumenta, członka jego rodziny lub bliskiego krewnego otwarcia lub zachowania rachunku płatniczego lub oszczędnościowego, którego jedynym celem jest gromadzenie środków finansowych przeznaczonych na spłatę kredytu, łączenie zasobów w celu uzyskania kredytu lub zapewnienie kredytodawcy dodatkowego zabezpieczenia w przypadku zaległości w spłacie. W ocenie TS z treści art. 12 ust. 1 i 2 dyrektywy 2014/17/UE wynika, że chociaż ta dyrektywa zakazuje co do zasady sprzedaży wiązanej, to jednak dopuszcza ona, w drodze wyjątku od tego zakazu, pewne ściśle określone sytuacje, w których państwa członkowskie mogą zezwolić na taką transakcję, a jedna z nich została przewidziana w ust. 2 lit. a) tego artykułu. Z treści art. 12 ust. 2 dyrektywy 2014/17/UE wynika również, że odnosi się on wyłącznie do sprzedaży wiązanej i nie dotyczy sprzedaży łączonej, która jest dozwolona na mocy art. 12 ust. 1 dyrektywy 2014/17/UE. Trybunał wskazał, że celem dyrektywy 2014/17/UE jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów zawierających umowy o kredyt związane z nieruchomościami oraz ochrona mobilności takich konsumentów i ich zdolności do dokonywania świadomych wyborów. Analizując kontekst art. 12 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2014/17/UE TS stwierdził, że chociaż art. 12 ust. 1 dyrektywy 2014/17/UE zakazuje co do zasady sprzedaży wiązanej, ponieważ może ona podważać powyżej wymienione cele, to jednak ust. 2 tego artykułu przewiduje sytuacje, w których państwa członkowskie mogą zezwolić na taką sprzedaż. Przepis art. 12 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2014/17/UE stanowi wyjątek od ogólnej zasady ustanowionej w art. 12 ust. 1 dyrektywy 2014/17/UE, zatem zgodnie z orzecznictwem TS należy go interpretować w sposób ścisły [wyrok TS z 22.1.2020 r., Pensionsversicherungsanstalt (zakończenie aktywności po osiągnięciu wieku emerytalnego), C-32/19, EU:C:2020:25, pkt 38]. Na podstawie tego wyjątku kredytodawcy mają możliwość żądania otwarcia rachunku płatniczego lub oszczędnościowego, w szczególności w celu gromadzenia środków finansowych na takim rachunku, wchodzącym w skład oferty lub sprzedaży umowy kredytowej, do celów spłaty kredytu lub, w dążeniu do jego uzyskania, w celu zgromadzenia zasobów, jako warunku wstępnego uzyskania kredytu. Wynika z tego, zdaniem TS, że nałożenie na kredytobiorcę obowiązku umiejscowienia dochodów w takim celu jest co do zasady zgodne z tym przepisem. Jednakże sąd odsyłający uważa, że sporny francuski przepis upoważnia kredytodawcę do uzależnienia udzielenia kredytu od umiejscowienia całości wynagrodzenia lub podobnych dochodów kredytobiorcy na danym rachunku płatniczym, niezależnie od kwoty, harmonogramu i okresu spłaty kredytu. W ocenie TS przyznanie kredytodawcy takiej możliwości jest nieproporcjonalne, ponieważ francuskie przepisy nie przewidują uwzględnienia cech danego kredytu dotyczących jego kwoty, harmonogramu i okresu spłaty. Umiejscowienie dochodów, którego kredytodawca ma prawo żądać od kredytobiorcy, może więc wykraczać, przynajmniej w niektórych przypadkach, poza to, co jest niezbędne do spłaty kredytu, uzyskania kredytu lub zapewnienia kredytodawcy dodatkowego zabezpieczenia w przypadku zaległości w spłacie. Tymczasem możliwość zezwolenia kredytodawcy na sprzedaż wiązaną przysługuje państwom członkowskim jedynie w celu osiągnięcia przynajmniej jednego z trzech celów wymienionych w art. 12 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2014/17/UE. Trybunał podkreślił, że inna wykładnia tego ostatniego przepisu naruszałaby, po pierwsze, osiągnięcie celu tej dyrektywy, którym jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów, ponieważ w pewnych okolicznościach zawarcie umowy kredytu zawierającej klauzulę umiejscowienia całości dochodów kredytobiorcy, niezależnie od cech kredytu dotyczących kwoty, harmonogramu i okresu spłaty, może nie leżeć w najlepszym interesie konsumenta. Po drugie, taka interpretacja byłaby sprzeczna z celem mobilności bankowej konsumentów, do którego również zmierza ta dyrektywa, w szczególności w przypadkach, gdy konsument pragnie zawrzeć kilka umów kredytowych z różnymi kredytodawcami. Trybunał uznał, że art. 12 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2014/17/UE należy interpretować w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie obowiązywaniu przepisów krajowych, które pozwalają kredytodawcy uzależnić udzielenie kredytu od umiejscowienia całości wynagrodzenia lub podobnych dochodów kredytobiorcy na rachunku płatniczym otwartym u tego kredytodawcy, niezależnie od kwoty, harmonogramu i okresu spłaty kredytu. Czas trwania obowiązku Trybunał stwierdził, że dyrektywa 2014/17/UE nie przewiduje żadnego ograniczenia okresu, przez który kredytodawcy mogą wymagać od konsumentów posiadania rachunku płatniczego lub oszczędnościowego otwartego zgodnie z przepisami transponującymi ten przepis do krajowego porządku prawnego. Maksymalny okres, przez który kredytodawca jest upoważniony do żądania od kredytobiorcy umiejscowienia wynagrodzenia, może być zatem równy okresowi objętemu daną umową o kredyt, pod warunkiem że warunek umiejscowienia dochodów będzie ograniczony do tego, co jest niezbędne do osiągnięcia celów wymienionych w tym przepisie, czyli do zapewnienia kredytodawcy określonych zabezpieczeń związanych z uzyskaniem lub spłatą kredytu. W związku z tym, uwzględniając w szczególności cel dyrektywy 2014/17/UE, którym jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów, oraz jej art. 2 ust. 1 dyrektywy 2014/17/UE, zgodnie z którym dyrektywa ta nie uniemożliwia państwom członkowskim utrzymania lub wprowadzenia bardziej rygorystycznych przepisów mających chronić konsumentów, TS uznał, że ograniczenie okresu, przez który kredytodawca może wymagać od kredytobiorcy umiejscowienia wynagrodzenia lub podobnych dochodów, nie jest niezgodne z art. 12 ust. 2 lit. a) tej dyrektywy. Trybunał orzekł, że art. 12 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2014/17/UE należy interpretować w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie obowiązywaniu przepisów krajowych, które pozwalają kredytodawcy nałożyć na kredytobiorcę przy zawieraniu umowy o kredyt związany z nieruchomością mieszkalną, w zamian za przyznanie zindywidualizowanej korzyści, obowiązek umiejscowienia całości wynagrodzenia lub podobnych dochodów na rachunku płatniczym otwartym u kredytodawcy, niezależenie od kwoty, harmonogramu i okresu spłaty kredytu. Natomiast ten przepis należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie obowiązywaniu przepisów krajowych, zgodnie z którymi okres wymaganego umiejscowienia dochodów, jeżeli nie dotyczy ono całości wynagrodzenia kredytobiorcy, może wynosić dziesięć lat lub cały okres obowiązywania umowy o kredyt, jeżeli jest on krótszy. Komentarz Analizując treść przepisów dyrektywy 2014/17/UE Trybunał wskazał, że różnica między sprzedażą łączoną a sprzedażą wiązaną, w rozumieniu dyrektywy 2014/17/UE, polega na tym, iż w pierwszej transakcji konsument ma możliwość nabycia osobno umowy kredytowej i innych produktów lub usług finansowych, które są oferowane przez kredytodawcę w pakiecie, podczas gdy w drugiej transakcji konsument jest pozbawiony tej możliwości. Trybunał podkreślił, w niniejszym wyroku, że zakaz sprzedaży wiązanej, uregulowany w dyrektywie 2014/17/UE, nie ma charteru absolutnego (por. art. 9 KredytHipU). Dlatego Trybunał przyznał, że nałożenie na kredytobiorcę obowiązku umiejscowienia dochodów na rachunku do celów spłaty kredytu jest, co do zasady, zgodne z art. 12 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2014/17/UE. Jednakże TS trafnie zakwestionował zgodność z prawem Unii regulacji państwa członkowskiego, z której wynika obowiązku kredytobiorcy umiejscowienia całego wynagrodzenia lub podobnych dochodów na danym rachunku płatniczym, niezależnie od kwoty, harmonogramu i okresu spłaty kredytu. Trybunał uznał, że taki obowiązek narusza unijne zasady adekwatności i proporcjonalności. Wyrok TS z 15.10.2020 r., Association française des usagers de banques, C-778/18
Trybunał stwierdził, że obowiązek umiejscowienia dochodów kredytobiorcy jest zgodny z dyrektywą 2014/17/UE, ale naruszenie praw Unii występuje, gdy kredytodawca wymaga umiejscowienia całego wynagrodzenia na swoim rachunku. Wysoki poziom ochrony konsumentów oraz mobilność konsumentów są kluczowe dla interpretacji przepisów.