Zakres odszkodowania OC a VAT

Tematyka: oc, odszkodowanie, leasing, VAT, Sąd Najwyższy, umowa leasingu, naprawa pojazdu, podatek od towarów i usług, odliczenie podatku, odszkodowanie z OC, kompensacja szkody

Odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego,
przysługujące leasingobiorcy w związku z poniesieniem wydatków na naprawę uszkodzonego pojazdu
będącego przedmiotem leasingu, obejmuje kwotę podatku od towarów i usług w zakresie, w jakim nie może
on obniżyć podatku od niego należnego o kwotę podatku zapłaconego. Tak wynika z uchwały Sądu
Najwyższego z 11.9.2020 r. (III CZP 90/19). Sąd Najwyższy rozpoznał zagadnienie prawne przedstawione mu
przez jeden z sądów okręgowych: „Czy odszkodowanie z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia
odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych należne leasingobiorcy pojazdu, który
zlecił wykonanie naprawy powypadkowej, a któremu przysługuje na podstawie art. 86a VATU prawo do
odliczenia wyłącznie 50 % podatku VAT naliczonego od wydatków związanych z pojazdami samochodowymi,
obejmuje podatek VAT w części, w jakiej leasingobiorca nie jest uprawniony do jego odliczenia?”
Stan faktyczny
Sąd Rejonowy zasądził od pozwanego Towarzystwa Ubezpieczeń na rzecz powoda kwotę 1.997,61 zł z ustawowymi
odsetkami tytułem odszkodowania. Przedmiotem sporu było m.in. nabyte w drodze przelewu wierzytelności
roszczenie leasingobiorcy (a nie leasingodawcy) o naprawienie szkody wynikającej z konieczności poniesienia
kosztów usługi naprawy pojazdu w zakresie podatku VAT, których nie mógł odliczyć od wydatków na pojazdy
samochodowe.
W 2015 r. doszło do kolizji, w której uszkodzeniu uległ samochód będący przedmiotem umowy leasingu.
Powód (leasingodawca) naprawił uszkodzony pojazd za kwotę brutto 18.980 zł (netto 15.431,44 zł) wystawiając
fakturę na leasingobiorcę, który zlecił mu naprawę i miał możliwość odliczenia jedynie połowy podatku VAT z tytułu
wydatków na pojazdy samochodowe. Sprawca szkody był ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej posiadaczy
pojazdów mechanicznych u pozwanego, który zwrócił leasingobiorcy koszty naprawy pojazdu w kwocie 15.431,44 zł,
odmawiając jednak wypłaty podatku od towarów i usług w części w jakiej leasingobiorca był zobligowany go zapłacić,
a nie miał możliwości jego odliczenia. Leasingodawca był właścicielem pojazdu, jednak w związku z jego oddaniem
w leasing nie miał ponosić kosztów naprawy i nie został wskazany jako nabywca usługi naprawy pojazdu na fakturze
VAT wystawionej przez powoda.
W drodze umowy leasingodawca, przeniósł na leasingobiorcę roszczenie wobec sprawcy kolizji, a leasingobiorca
zawarł z powodem (leasingodawcą) umowę przelewu wierzytelności i zwolnienia z długu.
Uwzględniając powództwo Sąd Rejonowy uznał, że szkoda powstała w majątku leasingobiorcy, na którego została
wystawiona faktura na naprawę pojazdu. Skoro to leasingobiorca był nabywcą usługi, na koszt której składał się
podatek od towarów i usług, a nie ma on możliwości odliczenia go w całości, to odszkodowanie obejmuje także kwotę
podatku od towarów i usług w takim zakresie w jakim nie mógł być on objęty odliczeniem. Odrzucił pogląd, że w takiej
sytuacji faktura powinna być wystawiona na właściciela pojazdu (leasingodawcę). Miał na względzie, że skoro koszty
naprawy w przypadku szkody częściowej pokrywa korzystający z pojazdu leasingobiorca, to leasingodawca nie ma
możliwości ujęcia w kosztach prowadzonej działalności gospodarczej faktury za naprawę samochodu i rozliczenia
podatku od towarów i usług.
Podczas rozpoznawania apelacji pozwanego Sąd Okręgowy powziął poważne wątpliwości, którym dał wyraz
w zagadnieniu prawnym.
Stanowisko SN
Na wstępie rozważań prawnych, SN poczynił szereg cennych uwag dotyczących zasad ustalania zakresu szkody
i podmiotów uprawnionych do odszkodowania.
O tym kto jest poszkodowanym, rozstrzygają konkretne okoliczności faktyczne sprawy. Szkoda majątkowa
w niniejszej sprawie nie polega na uszkodzeniu, zniszczeniu lub utracie mienia, a na jego naprawieniu z uwagi na
zobowiązanie z umowy leasingu. Szkoda w tym ujęciu powstaje zatem w majątku posiadacza zależnego, a nie
właściciela pojazdu i nie polega na zmniejszeniu wartości uszkodzonego lub zniszczonego pojazdu lub jego pełnej
utracie. Nie zachodzi zatem sygnalizowana przez Sąd Okręgowy rozbieżność między utrwalonym orzecznictwem
Sądu Najwyższego zgodnie z którym, powstanie roszczenia z tytułu kosztów przywrócenia uszkodzonego pojazdu do
stanu pierwotnego, a tym samym zakres odszkodowania, nie zależą od tego czy poszkodowany właściciel dokonał

restytucji i czy w ogóle ma taki zamiar, a możliwością przyjęcia, że do szkody następczej w postaci poniesienia
kosztów naprawy pojazdu dojdzie w majątku posiadacza zależnego.
Odróżnienia w tym kontekście wymaga dochodzenie przez właściciela pojazdu odszkodowania w postaci
hipotetycznych kosztów naprawy pojazdu od szkody w postaci następczej płatności za naprawę poniesionej przez
leasingobiorcę. W przypadku szkody w pojeździe mechanicznym oddanym w leasing nie można zatem abstrahować
od istoty umowy leasingu w ramach której to wyłącznie korzystający (leasingobiorca), a nie finansujący
(leasingodawca) jest uprawniony do korzystania z rzeczy. Obowiązkiem leasingobiorcy (korzystającego) jest
utrzymywanie rzeczy będącej przedmiotem leasingu w należytym stanie, dokonywanie jej konserwacji i napraw
niezbędnych do zachowania rzeczy w stanie niepogorszonym z uwzględnieniem jej zużycia wskutek prawidłowego
używania oraz ponoszenia ciężarów związanych z własnością lub posiadaniem rzeczy (art. 7097 § 1 KC).
Skoro leasingobiorca zleca zgodnie ze spoczywającym na nim obowiązkiem ustawowym naprawę
uszkodzonego na skutek wypadku komunikacyjnego pojazdu mechanicznego i ponosi wydatki z tym
związane, to należy go traktować jako poszkodowanego. W przypadku, gdy szkoda częściowa została
wyrządzona w pojeździe mechanicznym będącym przedmiotem leasingu istnieje adekwatny związek przyczynowy
między zdarzeniem wyrządzającym szkodę w majątku finansującego, a powstaniem obowiązku korzystającego
(leasingobiorcy) dokonania naprawy pojazdu we własnym imieniu i na własny rachunek. Analogiczna sytuacja
wystąpi, gdy korzystający zostanie pozbawiony możliwości używania pojazdu będącego przedmiotem umowy
leasingu, co będzie skutkować powstaniem roszczenia o pokrycie (zwrot) kosztów najmu pojazdu zastępczego.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że odszkodowanie przysługujące na podstawie
umowy ubezpieczenia OC posiadacza pojazdu mechanicznego za szkodę powstałą w związku z ruchem tego
pojazdu, ustalone według cen części zamiennych i usług obejmuje kwotę podatku od towarów i usług (VAT)
w zakresie, w jakim poszkodowany nie może obniżyć podatku od niego należnego o kwotę podatku
naliczonego. W sytuacji gdy, spełniając warunki do obniżenia kwoty należnego od niego podatku, podatnik
z przysługującego mu prawa do obniżenia podatku nie skorzysta, zgodnie z zasadą (...) tio lucri cum damno, nie
powinno to mieć wpływu na ustalenie należnego odszkodowania, obowiązkiem poszkodowanego jest bowiem
dążenie do ograniczenia rozmiarów szkody.
Zakresem szkody może być zatem objęta niemożność odliczenia podatku należnego o kwotę podatku
naliczonego. Czynność w postaci naprawy pojazdu podlega bowiem opodatkowaniu podatkiem VAT jako usługa,
podatek ten ma zatem charakter cenotwórczy (por. m.in. uchwała SN z 21.7.2006 r., III CZP 54/06 oraz wyrok SN
z 29.5.2007 r., V CSK 44/07). Analogicznie w przypadku, gdy na skutek zdarzenia szkodzącego wydatki na naprawę
uszkodzonego pojazdu poniósł leasingobiorca, któremu przysługuje na podstawie art. 86a VATU prawo do odliczenia
wyłącznie 50% podatku naliczonego od wydatków związanych z pojazdami samochodowymi, to odszkodowanie
obejmuje podatek od towarów i usług w części, w jakiej leasingodawca nie jest uprawniony do jego
odliczenia. Jedynie odbiorca usługi jest uprawniony do ewentualnego odliczenia podatku od towarów i usług,
w zakresie w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych (art. 86 ust. 1
VATU). Jeżeli pojazd samochodowy jest wykorzystywany wyłącznie do prowadzenia działalności gospodarczej
podatnika podlegającej opodatkowaniu podatkiem VAT, przysługuje mu prawo do pełnego odliczenia tego podatku
od kosztów naprawy powypadkowej (art. 86a ust. 1 VATU). W przypadku natomiast, gdy dany pojazd jest
wykorzystywany zarówno do celów działalności gospodarczej, jak i celów prywatnych podatnika, to przysługuje mu
jedynie prawo do odliczenia podatku VAT w kwocie stanowiącej 50 % podatku wynikającej z otrzymanej faktury za
naprawę pojazdu (art. 86a ust. 1 VATU).
W sytuacji, gdy leasingobiorca jako podmiot wyłącznie uprawniony do korzystania z pojazdu i jednocześnie
zobowiązany do utrzymania uszkodzonego pojazdu w należytym stanie pokrywa koszty usług naprawczych, w skład,
których wchodzi podatek od towarów i usług, to jest on poszkodowanym. W konsekwencji to jego możliwości
odliczenia podatku od towarów i usług decydują o tym, czy i w jakim zakresie odszkodowanie może być
pomniejszone o podatek VAT. Skoro finansujący przekazuje pojazd do wyłącznego korzystania leasingobiorcy, nie
ponosi kosztów jego naprawy i nie jest nabywcą usługi opodatkowanej podatkiem od towarów i usług, okoliczność że
ma on status podatnika podatku VAT jest pozbawiona istotnego znaczenia. Przeciwny pogląd byłby sprzeczny
z zasadą pełnej kompensacji szkody (art. 361 § 2 KC), funkcjami i celem ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej,
skutkując przerzuceniem na poszkodowanego ciężaru pokrycia części kwoty wydatkowanej na naprawę samochodu.
Utrudniałby również realizację ustawowych obowiązków korzystającego, różnicował sytuację poszkodowanych
podatników podatku od towarów i usług w ujęciu konstytucyjnym, a jego akceptacja mogłaby skutkować
iluzorycznością ochrony ubezpieczeniowej w niektórych przypadkach. Skoro to leasingobiorca jest nabywcą usługi
opodatkowanej podatkiem od towarów i usług to finansujący nie może ująć w kosztach prowadzonej działalności
gospodarczej wystawionej na korzystającego faktury, w tym ujętego w niej podatku VAT. Między stronami umowy
leasingu nie ma zatem możliwości ani potrzeby rozliczenia części poniesionej przez korzystającego szkody w postaci
ujętego w fakturze podatku od towarów i usług.

Komentarz

SN potwierdził po raz kolejny, że poszkodowanym (ze zdarzenia komunikacyjnego) z umowy leasingu jest
leasingobiorca – jako podmiot, który zobowiązany jest dbać o przedmiot. Dalej SN wskazał, że zakresem szkody
może być objęta także niemożność odliczenia podatku należnego o kwotę podatku naliczonego. W skład szkody
wchodzą także straty związane z rozliczeniami podatkowymi. Taki sposób spojrzenia na sprawę pozwala realizować
zasadę pełnej kompensacji szkody.

Wyrok SN z 11.9.2020 r., III CZP 90/19.

SN potwierdził po raz kolejny, że poszkodowanym (ze zdarzenia komunikacyjnego) z umowy leasingu jest leasingobiorca – jako podmiot, który zobowiązany jest dbać o przedmiot. Dalej SN wskazał, że zakresem szkody może być objęta także niemożność odliczenia podatku należnego o kwotę podatku naliczonego. Taki sposób spojrzenia na sprawę pozwala realizować zasadę pełnej kompensacji szkody. Wyrok SN z 11.9.2020 r., III CZP 90/19.