Nieuczciwa klauzula prorogacyjna w umowie przewozu

Sąd polski uznał klauzulę prorogacyjną w umowie przewozu, przyznającą wyłączną jurysdykcję sądom irlandzkim, za abuzywną. Sprawa dotyczyła windykacji odszkodowania za odwołany lot Ryanair na trasie Mediolan-Warszawa. Trybunał stwierdził, że brak zgody na klauzulę prorogacyjną między firmą windykacyjną a przewoźnikiem uniemożliwia jej skuteczne zastosowanie.

Tematyka: klauzula prorogacyjna, umowa przewozu, odszkodowanie, jurysdykcja, abuzywna klauzula prorogacyjna, windykacja, Trybunał Sprawiedliwości, TS, nieuczciwe warunki umowne

Sądem właściwym do rozpatrzenia pozwu polskiej spółki specjalizującej się w windykacji wierzytelności
pasażerów lotniczych, o zasądzenie od przewoźnika lotniczego Ryanair, na podstawie rozporządzenia Nr
261/2004, odszkodowania za odwołanie lotu, jest również polski sąd (sąd miejsca przylotu). Klauzula
prorogacyjna zawarta w umowie przewozu przyznająca wyłączną jurysdykcję sądom irlandzkim jest klauzulą
abuzywną.
Stan faktyczny
DelayFix S.A. (dalej jako: D) wniosła do Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy o zasądzenie od przewoźnika
lotniczego Ryanair DAC (dalej jako: R) na podstawie rozporządzenia (WE) Nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego
i Rady z 11.2.2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku
odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego rozporządzenie (EWG) Nr
295/91 (Dz.Urz. UE L z 2004 r., Nr 46, s. 1), odszkodowania w kwocie 250 EUR za odwołanie lotu na trasie Mediolan
– Warszawa. Ta wierzytelność wobec R została przelana przez pasażera na D. Ten przewoźnik podniósł zarzut
braku jurysdykcji sądów polskich ze względu na to, że postanowienie 2.4 ogólnego regulaminu przewozu –
przyjętego w umowie przez tego pasażera przy zakupie biletu przez Internet, przyznaje jurysdykcję sądom
irlandzkim. Zdaniem R, jako cesjonariusz wierzytelności tego pasażera D, jest związana tym postanowieniem.
Pytanie prejudycjalne
Czy art. 25 rozporządzenia Nr 1215/2012, a także art. 2 lit. b), art. 3 ust. 1 i 2 oraz art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady
93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r., Nr
95, s. 29) należy interpretować w ten sposób, że – w celu zakwestionowania jurysdykcji sądu do rozpoznania
powództwa o odszkodowanie wytoczonego przeciwko przewoźnikowi lotniczemu na podstawie rozporządzenia Nr
261/2004 – na klauzulę prorogacyjną zamieszczoną w umowie przewozu zawartej między pasażerem
a przewoźnikiem lotniczym może powołać się ten przewoźnik wobec firmy windykacyjnej, której pasażer zbył
w drodze cesji swoją wierzytelność?
Stanowisko TS
Umowa dotycząca jurysdykcji
W niniejszej sprawie rozpatrywana klauzula prorogacyjna jest podnoszona nie wobec strony umowy zawierającej tę
klauzulę, lecz osoby trzeciej. Trybunał wskazał, że D nie wyraziła zgody na to, żeby związano ją klauzulą
prorogacyjną z R, to tym bardziej ten przewoźnik nie wyraził zgody na związanie go tego rodzaju klauzulą ze spółką
windykacyjną. Ponadto nie mą żadnych przesłanek pozwalających uznać, że strony zawarły umowę jurysdykcyjną,
zawierającą klauzulę prorogacyjną taką, jak ta rozpatrywana w postępowaniu głównym. Z powyższego zdaniem TS
wynika, że w celu zakwestionowania jurysdykcji sądu do rozpoznania powództwa o odszkodowanie wytoczonego
przeciwko przewoźnikowi lotniczemu na podstawie rozporządzenia Nr 261/2004, na klauzulę prorogacyjną
zamieszczoną w umowie przewozu zawartej między pasażerem a przewoźnikiem lotniczym co do zasady nie może
powołać się ten przewoźnik wobec firmy windykacyjnej, której pasażer zbył w drodze cesji swoją wierzytelność.
Jedynie w sytuacji, gdyby zgodnie z prawem krajowym właściwym co do istoty sprawy osoba trzecia
wstąpiła w pełnię praw i obowiązków pierwotnego kontrahenta, klauzula prorogacyjna, na którą ta osoba
trzecia nie wyraziła zgody, mogłaby jednak być dla niej wiążąca (wyrok TS z 21.5.2015 r., CDC Hydrogen
Peroxide, C-352/13, EU:C:2015:335, pkt 65).
Przesłanki ważności klauzuli prorogacyjnej
W odniesieniu do relacji między dyrektywą 93/13 a prawami pasażerów lotniczych, takimi jak prawa wynikające
z rozporządzenia Nr 261/2004, Trybunał orzekł, że dyrektywa 93/13 stanowi ogólne uregulowanie ochrony
konsumentów, które ma zastosowanie we wszystkich sektorach działalności gospodarczej, w tym w sektorze
transportu lotniczego (wyrok TS z 6.7.2017 r., Air Berlin, C-290/16, EU:C:2017:523, pkt 44).
W okolicznościach podobnych do okoliczności rozpatrywanych w postępowaniu głównym, dotyczących przelewu
wierzytelności na firmę windykacyjną, Trybunał orzekł w odniesieniu do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady
2008/48/WE z 23.4.2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG
(Dz.Urz. UE L z 2008 r., Nr 133, s. 66), że okoliczność, iż spory rozpatrywane w tamtych sprawach dotyczyły
wyłącznie przedsiębiorców, nie stanowiła przeszkody dla stosowania instrumentu prawnego z zakresu unijnego
prawa konsumenckiego, ponieważ zakres stosowania tej dyrektywy zależy nie od tożsamości stron

rozpatrywanego sporu, lecz od statusu stron umowy (wyrok TS z 11.9.2019 r., Lexitor, C-383/18,
EU:C:2019:702, pkt 20). Trybunał podkreślił, że to orzecznictwo należy przenieść na grunt dyrektywy 93/13.
Zgodnie z art. 1 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 dotyczy ta dyrektywa warunków zamieszczonych w umowach
zawieranych pomiędzy sprzedawcą lub dostawcą a konsumentem, które nie były indywidualnie negocjowane (wyrok
TS z 7.11.2019 r., Profi Credit Polska, C-419/18 i C‑ 483/18, EU:C:2019:930, pkt 51).
W niniejszej sprawie umowa przewozu stanowiąca podstawę wierzytelności, której dochodzi D, została pierwotnie
zawarta między przedsiębiorcą, czyli przewoźnikiem lotniczym, a pasażerem, i nic nie wskazuje na to, aby pasażer
nabył swój bilet lotniczy do celów innych niż użytek prywatny. Zgodnie z art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 warunek
umowy można uznać za nieuczciwy, jeśli wbrew wymogom dobrej wiary powoduje znaczącą nierównowagę
wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Trybunał wielokrotnie wyjaśniał, że
klauzulę prorogacyjną, która bez uprzednich negocjacji indywidualnych została zamieszczona w umowie zawartej
między konsumentem a przedsiębiorcą i która przyznaje wyłączną jurysdykcję sądowi miejsca siedziby
przedsiębiorcy, należy uznać za nieuczciwy warunek umowy w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13, jeżeli wbrew
wymogowi dobrej wiary powoduje znaczącą nierównowagę w prawach i obowiązkach stron wynikających z umowy,
ze szkodą dla konsumenta (wyrok TS z 9.11.2010 r., VB Pénzügyi Lízing, C-137/08, EU:C:2010:659, pkt 53). Taki
warunek umowny zalicza się zatem do warunków wymienionych w pkt 1 lit. q) załącznika do tej dyrektywy, których
celem lub skutkiem jest wyłączenie lub ograniczenie prawa konsumenta do wystąpienia z powództwem do
sądu (wyrok TS z 4.6.2009 r., Pannon GSM, C-243/08, EU:C:2009:350, pkt 41). W tym kontekście nieuczciwy
charakter warunku umownego należy oceniać z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których dana umowa
dotyczy, i z odniesieniem do wszelkich okoliczności związanych z zawarciem umowy, zgodnie z art. 4 ust. 1
dyrektywy 93/13.
Reasumując TS orzekł, że art. 25 rozporządzenia Nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że w celu
zakwestionowania jurysdykcji sądu do rozpoznania powództwa o odszkodowanie wytoczonego przeciwko
przewoźnikowi lotniczemu na podstawie rozporządzenia Nr 261/2004, na klauzulę prorogacyjną
zamieszczoną w umowie przewozu zawartej między pasażerem a przewoźnikiem lotniczym nie może powołać
się dany przewoźnik wobec firmy windykacyjnej, której pasażer zbył w drodze cesji swoją wierzytelność,
chyba że zgodnie z ustawodawstwem państwa, którego sądy zostały wyznaczone w tej klauzuli, ta firma
windykacyjna wstąpiła w pełnię praw i obowiązków pierwotnego kontrahenta, czego ustalenie należy do sądu
odsyłającego. W stosownym przypadku taką klauzulę, która bez uprzednich negocjacji indywidualnych
została zamieszczona w umowie zawartej między konsumentem, czyli pasażerem linii lotniczych,
a przedsiębiorcą, czyli przewoźnikiem lotniczym, i która przyznaje wyłączną jurysdykcję sądowi miejsca
siedziby tego przewoźnika lotniczego, należy uznać za nieuczciwy warunek umowy w rozumieniu art. 3 ust. 1
dyrektywy 93/13.

Komentarz
Niniejsza sprawa dotyczy przypadku, w którym w regulaminie przewoźnika lotniczego wpisywano wyłączną
właściwość sądów kraju, w którym ten przewoźnik ma siedzibę. Zgodnie z jednolitym orzecznictwem TS wytaczający
powództwo odszkodowawcze, na podstawie rozporządzenia Nr 261/2004, ma możliwość wniesienia go do sądu
obejmującego swą jurysdykcją miejsce odlotu lub miejsce przylotu, a zatem w rozpatrywanej sprawie właściwe będą
zarówno sądy włoskie jaki i polskie, oraz ewentualnie za zgoda konsumenta sądy irlandzkie. Wobec powyższego sąd
krajowy powinien to postanowienie regulaminu uznać za nieuczciwy warunek umowny, a precyzyjnie zgodnie
z terminologią przyjętą w polskim prawie: niedozwolone postanowienie umowne (art. 385 1 KC). Zgodnie ze
stanowiskiem Trybunału przedstawionym w niniejszej sprawie powyższe reguły stosuje się również wobec spółek
windykacyjnych, przy czym podlega to ocenie w świetle prawa krajowego (por. art. 509 KC).
Niezwykle istotne jest przedstawione w niniejszym wyroku stanowisko Trybunału, zgodnie z którym okoliczność, że
spór dotyczy wyłącznie przedsiębiorców, nie stanowi przeszkody dla stosowania unijnego instrumentu prawnego
z zakresu unijnego prawa konsumenckiego, ponieważ zakres stosowania jak w niniejszej sprawie dyrektywy 93/13,
zależy nie od tożsamości stron rozpatrywanego sporu, lecz od statusu stron umowy.

Wyrok TS z 18.11.2020 r., DelayFix, C-519/19

Wyrok Trybunału potwierdza, że klauzula prorogacyjna bez indywidualnych negocjacji, przyznająca jurysdykcję sądowi miejsca siedziby przewoźnika, jest nieuczciwym warunkiem umowy. Stanowisko TS jest istotne także dla firm windykacyjnych, podlegając ocenie zgodnie z prawem krajowym.