Problem z odzyskaniem wywłaszczonej nieruchomości

W publikacji omawiającej problem z odzyskaniem wywłaszczonej nieruchomości przedstawiono sytuację, w której spadkobierca próbuje odzyskać teren wywłaszczony pod budowę zakładu szklarniowego. Decyzje organów administracyjnych, takie jak wojewoda i Wojewódzki Sąd Administracyjny, wskazały na brak podstaw do restytucji własności, argumentując m.in. przeniesieniem władztwa nad nieruchomością na osoby trzecie.

Tematyka: wywłaszczenie, nieruchomość, spadkobierca, restytucja, decyzja administracyjna, Sąd Administracyjny, orzecznictwo, prawa własności

W publikacji omawiającej problem z odzyskaniem wywłaszczonej nieruchomości przedstawiono sytuację, w której spadkobierca próbuje odzyskać teren wywłaszczony pod budowę zakładu szklarniowego. Decyzje organów administracyjnych, takie jak wojewoda i Wojewódzki Sąd Administracyjny, wskazały na brak podstaw do restytucji własności, argumentując m.in. przeniesieniem władztwa nad nieruchomością na osoby trzecie.

 

W przypadku sprzedaży nieruchomości wywłaszczonej, nie podlega ona zwrotowi niezależnie od tego, czy
cel określony w decyzji o wywłaszczeniu został zrealizowany.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie zajął stanowisko w przedmiocie odmowy zwrotu wywłaszczonej
nieruchomości. Chodziło o pole, które pod koniec lat 70. ubiegłego wieku zostało wywłaszczone pod budowę
infrastruktury związanej z nowo powstałym kombinatem Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Z wnioskiem o zwrot
działek rolnych wystąpił spadkobierca ówczesnych właścicieli. Adresatem roszczenia był starosta, jednak zwrot
okazał się niemożliwy. W decyzji odmownej argumentowano, że granice działek będących niegdyś własnością
dawców spadku w tzw. międzyczasie ulegały licznym zmianom, w tym scaleniu z innymi nieruchomościami,
a ponadto w latach 90. przeszły najpierw na własność Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, a następnie zostały
przez nią sprzedane osobom prywatnym. Starosta zaznaczył, że zgodnie z obowiązującymi przepisami w przypadku
sprzedaży nieruchomości wywłaszczonej, nie podlega ona zwrotowi niezależnie od tego czy cel określony w decyzji
o wywłaszczeniu został zrealizowany. W konsekwencji grunt nie może zatem zostać zwrócony.
Spadkobierca zaskarżył powyższą decyzję. Chcąc odzyskać nieruchomość argumentował, że cel, dla którego
przeprowadzono wywłaszczenie (zakład szklarniowy), nigdy nie został zrealizowany. Co więcej, Agencja Własności
Rolnej sprzedała wywłaszczony teren, bez koniecznej w tej sytuacji informacji dla osób wywłaszczonych. Pomimo
powyższych faktów wojewoda utrzymał w mocy decyzję starosty. Na potwierdzenie słuszności swojej decyzji organ
powołał się na orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego, który w jednej ze swych uchwał (z 13.4.2015 r.,
I OPS 3/14, 
) orzekł podobnie. W tezie tej uchwały stwierdzono bowiem: „Jeżeli spełnione są przesłanki
zwrotu wywłaszczonej nieruchomości, o których mowa w art. 136 ust. 3 w związku z art. 137 GospNierU, podstawą
odmowy zwrotu nieruchomości może być zbycie tej nieruchomości przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu
terytorialnego osobie trzeciej z pominięciem procedury przewidzianej w art. 136 ust. 1 i 2 GospNierU. NSA
uzasadniając to stanowisko stwierdził, iż prawo własności «nowego» właściciela nieruchomości nabytej uprzednio
drogą wywłaszczenia, pozostaje w kolizji z prawem do zwrotu nieruchomości wywłaszczonego właściciela.
Rozwiązanie tej kolizji należy do sądu powszechnego, z uwzględnieniem zasady państwa prawa i sprawiedliwości
społecznej oraz zasady stabilności stosunków prawnych. Jeżeli nowy właściciel nabył swoje prawo w dobrej wierze,
to korzysta z rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. W obrocie prawnym zasada ochrony praw osób trzecich
działających w dobrej wierze i zasada bezpieczeństwa tego obrotu służą ochronie prawnej osób działających
w zaufaniu do treści ksiąg wieczystych. Możliwość podważenia czynności prawnej, na mocy której Skarb Państwa lub
jednostka samorządu terytorialnego utraciły władztwo nad nieruchomością, nie ma bezpośredniego znaczenia
w sprawie administracyjnej o zwrot wywłaszczonej nieruchomości, jeżeli w aktualnym stanie prawnym nieruchomość
nie jest własnością Skarbu Państwa (jednostki samorządu terytorialnego) i z tego powodu nie może być zwrócona.
To, czy poprzedni właściciel (jego spadkobierca) podejmie działania w celu podważenia czynności prawnych, które
spowodowały przeniesienie własności nieruchomości na rzecz osoby trzeciej, z tego powodu, że zostały naruszone
jego prawa, zależy od jego woli. Z powyższego wynika, że dopóki w obrocie prawnym istnieją akty przenoszące
prawo własności na osoby trzecie, to wykreowany tymi aktami stan prawno-rzeczowy stanowi negatywną podstawę
zwrotu nieruchomości”.
Wojewoda zaznaczył jednak, że jego decyzja nie oznacza, że spadkobierca nie jest pozbawiony wszelkich praw do
nieruchomości wywłaszczonej jego rodzicom, a jedynie przesadza, że nie może on dochodzić swoich roszczeń
w drodze restytucji własności na podstawie aktu administracyjnego.
Wojewoda powołał się także na orzecznictwo Sądu Najwyższego (wyrok z 11.8.2011 r., I CSK 573/2010), w którym
stwierdzono, że jeżeli na skutek utraty przez gminę tytułu własności do nieruchomości, orzekanie o zwrocie tej
nieruchomości stało się bezprzedmiotowe, to do ustalania istnienia podstaw tego zwrotu w momencie dokonywanej
przez gminę zamiany nieruchomości jako przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej uprawniony jest sąd
powszechny. W takiej sytuacji sądy powszechne oceniają zadysponowanie wywłaszczoną nieruchomością
w kategoriach deliktu uzasadniającego odpowiedzialność odszkodowawczą. Przekazanie działki na cele niezgodne
ze wskazanymi w decyzji wywłaszczeniowej, jest czynem niedozwolonym, byłym właścicielom przysługuje wtedy
roszczenie o odszkodowanie.
Spadkobierca skierował sprawę do sądu. W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie
powtórzył te same argumenty, jakimi posługiwał się w skardze do wojewody, jednak sąd nie uznał ich za zasadne.
WSA w wyroku z 8.9.2020 r., II SA/Rz 413/20, 
 oddalił skargę w całości. W uzasadnieniu skład orzekający
podał, że w niniejszej sprawie wojewoda wykazał przekonująco niezaistnienie przesłanek warunkujących legalność
zwrotu wywłaszczonej nieruchomości, zarówno w całości jak również i w części. Przeszkodą do restytucji prawa
własności jest bowiem przeniesienie władztwa nad nieruchomością wywłaszczoną na osoby trzecie.



Wyrok WSA w Rzeszowie z 8.9.2020 r., II SA/Rz 413/20, 








 

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie ostatecznie oddalił skargę spadkobiercy, uzasadniając decyzję brakiem przesłanek warunkujących zwrot wywłaszczonej nieruchomości. Orzecznictwo wskazuje, że przeniesienie władztwa na osoby trzecie stanowi przeszkodę do restytucji prawa własności.