Negocjacje w celu zastąpienia nieuczciwego warunku umownego
Artykuł omawia interpretację art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG w kontekście nieuczciwych warunków w umowach kredytowych oraz konieczność podjęcia środków ochronnych w przypadku unieważnienia umowy. Trybunał Sprawiedliwości wskazał na konieczność negocjacji w celu ustanowienia rzeczywistej równowagi między stronami umowy.
Tematyka: negocjacje, umowa kredytowa, nieuczciwe warunki umowne, ochrona konsumenta, TSUE, dyrektywa 93/13/EWG
Artykuł omawia interpretację art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG w kontekście nieuczciwych warunków w umowach kredytowych oraz konieczność podjęcia środków ochronnych w przypadku unieważnienia umowy. Trybunał Sprawiedliwości wskazał na konieczność negocjacji w celu ustanowienia rzeczywistej równowagi między stronami umowy.
Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że w następstwie stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunków określających mechanizm ustalania zmiennej stopy procentowej w umowie kredytowej takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym oraz w sytuacji gdy umowa ta nie może dalej obowiązywać po usunięciu z niej danych nieuczciwych warunków, gdy unieważnienie rzeczonej umowy powodowałoby szczególnie szkodliwe konsekwencje dla konsumenta i gdy nie istnieje żaden przepis prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym, sąd krajowy powinien podjąć, z pełnym uwzględnieniem prawa krajowego, wszelkie niezbędne środki mające na celu ochronę konsumenta przed szczególnie szkodliwymi konsekwencjami, jakie może wywrzeć unieważnienie owej umowy. W okolicznościach takich jak rozpatrywane w postępowaniu głównym nic nie stoi na przeszkodzie w szczególności temu, aby sąd krajowy wezwał strony do podjęcia negocjacji w celu ustalenia sposobu obliczania stopy procentowej, o ile określi on ramy tych negocjacji, a ich celem będzie ustanowienie rzeczywistej równowagi między prawami i obowiązkami stron umowy, z uwzględnieniem w szczególności leżącego u podstaw dyrektywy 93/13/EWG celu ochrony konsumenta – orzekł Trybunał Sprawiedliwości. Opis stanu faktycznego Pytania prejudycjalne zostały skierowane w ramach sporu pomiędzy instytucją bankową Banca B. SA a A.A.A. w przedmiocie domniemanego nieuczciwego charakteru i całkowitej nieważności szeregu warunków zawartych w umowie kredytowej dotyczącej udzielenia kredytu osobistego, zawartej przez A.A.A. z tą instytucją. 5.6.2007 r. A.A.A. zawarł z Banca B. umowę kredytową, której przedmiotem było udzielenie kredytu osobistego. Umowa ta została zabezpieczona hipoteką z najwyższym pierwszeństwem w kwocie 182222 EUR, obejmującej kwotę 179000 EUR, odpowiadającą kredytowi o stałej stopie procentowej przez okres jednego roku, oraz kwotę 3222 EUR, odpowiadającą prowizji za udzielenie tego kredytu na okres 300 miesięcy. A.A.A. wniósł pozew domagając się stwierdzenia, że warunki umowne dotyczące zmiennej stopy procentowej są nieuczciwe, stwierdzenia ich bezwzględnej nieważności, a w konsekwencji stwierdzenia nieważności sporządzonego na ich podstawie harmonogramu spłaty. Stanowisko sądu odsyłającego Sąd rozpoznający sprawę częściowo uwzględnił powództwo i stwierdził m.in. bezwzględną nieważność części warunku umowy w odniesieniu do mechanizmu określania zmiennej stopy procentowej. Banca B. wniósł apelację od tego wyroku do sądu odsyłającego. Ten ostatni, poprzez swe pytania dążył w istocie do ustalenia, czy art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29, dalej: dyrektywa 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że w następstwie stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunków określających mechanizm ustalania zmiennej stopy procentowej w umowie kredytowej takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym oraz w sytuacji gdy umowa ta nie może dalej obowiązywać po usunięciu z niej danych nieuczciwych warunków i gdy nie istnieje żaden przepis prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym, który mógłby zostać zastosowany w miejsce owych warunków, wskazany przepis dyrektywy stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy ustalił nowy sposób obliczania stopy procentowej lub wezwał strony do podjęcia negocjacji w celu ustalenia nowego sposobu obliczania tej stopy, bez ograniczania zakresu tych negocjacji. Stanowisko TSUE TS na wstępie zaznaczył, że system ochrony stworzony przez dyrektywę 93/13/EWG opiera się na założeniu, że konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, zarówno pod względem siły negocjacyjnej, jak i ze względu na stopień poinformowania, i w związku z tym godzi się on na postanowienia sformułowane wcześniej przez przedsiębiorcę, nie mając wpływu na ich treść. Ze względu na to gorsze położenie konieczne jest na poziomie krajowym ustanowienie mechanizmu zapewniającego, by wszelkie warunki umowne, które nie były indywidualnie negocjowane, mogły zostać poddane kontroli w celu dokonania oceny ich ewentualnie nieuczciwego charakteru. Sąd odsyłający jest zobowiązany do zaniechania stosowania nieuczciwych warunków umownych, aby w braku sprzeciwu konsumenta nie wywierały one wiążących wobec niego skutków. Umowa powinna jednak w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z uchylenia nieuczciwych warunków umownych, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa krajowego. W konsekwencji w przypadku stwierdzenia przez sąd krajowy nieważności nieuczciwego warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem sąd ten nie może uzupełnić tej umowy poprzez zmianę treści owego warunku. Jeśli zatem sąd krajowy uzna, że rozpatrywana umowa kredytowa nie może, zgodnie z prawem umów, nadal być prawnie wiążąca po usunięciu danych nieuczciwych warunków, a przy tym nie istnieje żaden przepis prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym ani przepis znajdujący zastosowanie w wypadku osiągnięcia przez strony umowy porozumienia umożliwiającego zastąpienie tych warunków, należy uznać, że jeżeli konsument nie wyraził woli utrzymania w mocy nieuczciwych warunków umownych, a unieważnienie umowy narażałoby tego konsumenta na szczególnie szkodliwe konsekwencje, to wysoki poziom ochrony konsumentów, jaki powinien zostać zapewniony zgodnie z dyrektywą 93/13/EWG, wymaga, aby dla przywrócenia rzeczywistej równowagi między wzajemnymi prawami i obowiązkami stron umowy sąd krajowy podjął, z pełnym uwzględnieniem prawa krajowego, wszelkie niezbędne środki mające na celu ochronę konsumenta przed szczególnie szkodliwymi konsekwencjami, jakie może wywrzeć unieważnienie danej umowy kredytowej, w szczególności ze względu na natychmiastową wymagalność wierzytelności przysługującej przedsiębiorcy wobec konsumenta. W tym względzie należy uściślić, że w okolicznościach takich jak rozpatrywane w postępowaniu głównym nic nie stoi na przeszkodzie w szczególności temu, aby sąd krajowy wezwał strony do podjęcia negocjacji w celu ustalenia sposobu obliczania stopy procentowej, o ile określi on ramy tych negocjacji, a ich celem będzie ustanowienie rzeczywistej równowagi między prawami i obowiązkami stron umowy, z uwzględnieniem w szczególności leżącego u podstaw dyrektywy 93/13/EWG celu ochrony konsumenta. Należy jednak uściślić, że uprawnienia sądu nie mogą wykraczać poza to, co jest ściśle konieczne w celu przywrócenia równowagi na gruncie umowy między jej stronami, a tym samym ochrony konsumenta przed szczególnie szkodliwymi konsekwencjami, jakie mogłoby spowodować unieważnienie danej umowy kredytowej. Komentarz W ocenie TS, konsekwencje, jakie należy wyciągnąć ze stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku zawartego w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, muszą umożliwiać osiągnięcie dwóch celów. Po pierwsze, sąd powinien czuwać nad tym, aby możliwe było przywrócenie równości stron umowy, której istnienie zostało podane w wątpliwość w wyniku stosowania nieuczciwego warunku wobec konsumenta. Po drugie, należy upewnić się, że przedsiębiorca zostanie zniechęcony do wprowadzania takich warunków w umowach oferowanych konsumentom. Te oba cele doprowadziły Trybunał do przekonania, iż możliwe jest – w przypadku uznania abuzywności postanowienia umownego – wezwanie stron do podjęcia negocjacji w tym zakresie, o ile sąd określi ramy tych negocjacji i prowadzić będą one do przywrócenia zachwianej wskutek nieuczciwego warunku umownego równowagi kontraktowej między stronami. Wyrok TSUE z 20.1.2021 r., C-269/19,
TSUE podkreślił, że w przypadku stwierdzenia nieuczciwego warunku umowy konieczne jest przywrócenie równowagi między stronami oraz zniechęcenie przedsiębiorców do wprowadzania abuzywnych postanowień. Wezwanie do negocjacji pod nadzorem sądu może przyczynić się do osiągnięcia tych celów.