Przedawnienie wierzytelności jako niestanowiące przychodu na gruncie PIT

Przedawnienie wierzytelności nie skutkuje powstaniem przychodu po stronie dłużnika na gruncie PIT. Artykuł analizuje konsekwencje fiskalne przedawnienia wierzytelności dla podatnika PIT, przedstawiając spór interpretacyjny między podatniczką a organem podatkowym oraz stanowisko WSA w Szczecinie. W kontekście uregulowań podatkowych i cywilnoprawnych autor omawia kwestię trwałego przysporzenia majątkowego oraz konsekwencje braku możliwości skutecznego dochodzenia roszczenia przedawnionego na gruncie podatkowym.

Tematyka: Przedawnienie wierzytelności, PIT, przychód podlegający opodatkowaniu, interpretacja podatkowa, WSA Szczecin, przysporzenie majątkowe, dłużnik, cywilnoprawne konsekwencje przedawnienia

Przedawnienie wierzytelności nie skutkuje na gruncie PIT powstaniem przychodu po stronie dłużnika.
Stan faktyczny
Podatniczka, osoba fizyczna, zaciągnęła w banku kredyt na cele niezwiązane z działalnością gospodarczą. Po około
roku czasu od zawarcia umowy kredytowej w związku z problemami finansowymi zaprzestała dokonywania spłaty
kredytu zgodnie z harmonogramem, co w następstwie doprowadziło w 2011 r. do wypowiedzenia umowy kredytowej
i postawienia całości roszczenia banku w stan natychmiastowej wymagalności. Po jakimś czasie bank dokonał
przelewu wierzytelności wobec podatniczki, ale nowemu wierzycielowi nie udało się wyegzekwować od niej całości
dochodzonych kwot. Padła więc z jego strony propozycja ugody, a na początku 2020 r. wierzyciel wystawił
podatniczce PIT-11, wykazując w nim przychód z tytułu przedawnienia roszczenia.
Podatniczka złożyła wniosek o wydanie interpretacji podatkowej, pytając, czy faktycznie ma traktować przedawnioną
kwotę jako jej przychód za rok 2019. Jej zdaniem odpowiedź jest przecząca, ale organ interpretujący uznał, że po
stronie podatniczki przychód powstał, a więc PIT-11 był prawidłowy. Podatniczka zaskarżyła interpretację do sądu.
Stan prawny
Opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody (art. 9 ust. 1 ustawy z 26.7.1991 r.
o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1426; dalej: PDOFizU)).
Podlegającym opodatkowaniu przychodem osoby fizycznej są „otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika
w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych
nieodpłatnych świadczeń” (art. 11 ust. 1 PDOFizU).
Stanowisko WSA w Szczecinie
Sąd uznał, że stanowisko organu jest nieprawidłowe, wobec czego interpretację uchylił. Przyznał, że przysporzeniem
majątkowym i przychodem na gruncie PIT są nie tylko aktywa, które ulegają zwiększeniu u podatnika, ale także
zmniejszenie jego pasywów. Jednakże przychód podatkowy musi mieć charakter trwały (definitywny),
a o przedawnionym zobowiązaniu cywilnoprawnym tego powiedzieć się nie da. Istota przedawnienia polega na tym,
że po upływie określonego w ustawie terminu ten, przeciwko komu kieruje się roszczenie (dłużnik), może uchylić się
od jego zaspokojenia. Oznacza to, że wierzyciel nie uzyska ochrony w dochodzeniu przedawnionego roszczenia i nie
będzie mogło ono zostać przymusowo zrealizowane. Wierzyciel przedawnionego roszczenia nie może więc liczyć na
wydanie wyroku sądu zasądzającego zapłatę przedawnionej kwoty, jeśli dłużnik w uprawniony sposób powoła się na
zarzut przedawnienia. Brak możliwości skutecznego dochodzenia roszczenia na drodze sądowej nie oznacza jednak,
że zobowiązany nie ma obowiązku wykonania swojego przedawnionego świadczenia. Taki obowiązek pozostaje
nadal aktualny, pomimo przedawnienia zobowiązania. Przekształca się w tzw. zobowiązanie naturalne. Prawo
cywilne nadal traktuje zobowiązanego z przedawnionej wierzytelności jako dłużnika, z tą tylko różnicą, że odmawia
wierzycielowi ochrony prawnej. Nie uznaje jednak spełnienia takiego świadczenia za świadczenie nienależne, które
skutkowałoby bezpodstawnym wzbogaceniem wierzyciela. Co istotne, prawo cywilne przewiduje możliwość
potrącenia długu wierzyciela z przedawnionym długiem dłużnika (art. 502 KC). Ponadto roszczenia przedawnione
mogą być przedmiotem odnowienia (art. 506 KC) i ugody (art. 917 KC).
Skoro więc zobowiązania cywilnoprawne, inaczej niż podatkowe, nie wygasają na skutek przedawnienia, to nie
można twierdzić, aby samo przedawnienie rodziło dla dłużnika wymierną korzyść. Prawo podatkowe nie może
całkowicie abstrahować od cywilnoprawnej sytuacji dłużnika. Wobec tego w związku z samym przedawnieniem
roszczenia wierzyciela nie następuje u dłużnika trwałe przysporzenie majątkowe i nie powstaje podlegający
opodatkowaniu przychód z nieodpłatnego świadczenia.

Komentarz
Przypadki, w których dłużnik, będący podatnikiem PIT, z jakiejś przyczyny swojego długu już nie będzie musiał
płacić, nie są - z punktu widzenia powstania przychodu podlegającego opodatkowaniu - rozstrzygane jednolicie.
Przykładowo, zgodnie przyjmuje się, że umorzenie wierzytelności przez wierzyciela powoduje powstanie przychodu
po stronie dłużnika. Natomiast w przypadku przedawnienia wierzytelności przyjmuje się, że przychód u dłużnika nie
powstaje. Taki jest dominujący kierunek orzeczniczy (choć można znaleźć pojedyncze przeciwne rozstrzygnięcia
wojewódzkich sądów administracyjnych). I jest to kierunek słuszny, o czym przekonuje wnikliwy cywilistyczny wywód

zawarty w omawianym wyroku. Trudno uznać definitywność przysporzenia majątkowego po stronie dłużnika, skoro
są instytucje prawa cywilnego, takie jak potrącenie, odnowienie czy ugoda, które oznaczają możliwość
skompensowania długu przez wierzyciela, a tym samym - likwidację przysporzenia po stronie dłużnika.

Wyrok WSA w Szczecinie z 29.4.2021 r., I SA/Sz 245/21

Wyrok WSA w Szczecinie z 29.4.2021 r. podważa interpretację organu podatkowego, argumentując, że przedawnienie wierzytelności nie generuje trwałego przychodu dla dłużnika na gruncie PIT. Autor komentuje, że różne przypadki związane z długiem podlegającym przedawnieniu nie są jednolicie rozstrzygane, i wskazuje na istotę instytucji prawa cywilnego, które mogą wpłynąć na zobowiązanie dłużnika.