Kumulacja odsetek kapitałowych z odsetkami za opóźnienie

Tematyka: Kumulacja odsetek, odsetki kapitałowe, odsetki za opóźnienie, TSUE, dyrektywa 93/13/EWG, umowa kredytu, konsument, bank, sąd krajowy

Trybunał uznał, że sąd krajowy nie może powołać się na przepisy dyrektywy 93/13/EWG badając przepisy
krajowe, na mocy których konsument, który zawarł z bankiem umowę kredytu, nie może być zobowiązany na
podstawie postanowień tej umowy, w przypadku postawienia kredytu w stan natychmiastowej
wymagalności, do zapłaty na rzecz banku jednocześnie odsetek kapitałowych oraz odsetek za opóźnienie.
Sąd ten powinien wówczas zastosować wyłącznie zawarte w art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG, które dotyczy
również sytuacji, w której zapłata odsetek za opóźnienie i innych kar umownych należnych zgodnie z daną
umową umożliwia zrekompensowanie rzeczywiście poniesionej przez bank szkody.
Stan faktyczny
W czerwcu 2016 r. H.D. zawarła z Bankiem umowę kredytu konsumenckiego na kwotę 5 700 euro przy zastosowaniu
stopy procentowej w wysokości 7,90%. Od 9.2017 r. H.D. przestała spłacać miesięczne raty kredytowe.
W konsekwencji, Bank postawił kredyt w stan natychmiastowej wymagalności i zażądał bezzwłocznej spłaty kwoty
pozostałej do zapłaty oraz m.in. zapłaty odsetek za opóźnienie wynoszących 5%, zarówno od kwoty głównej kredytu,
jak i od należnych odsetek, za okres od dnia natychmiastowej wymagalności kredytu do dnia rzeczywistej spłaty
całości pożyczonego kapitału, a także zapłaty odsetek kapitałowych (tzw. zwykłych) w wysokości 7,90% za ten sam
okres.
Pytanie prejudycjalne
Czy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków
w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29; dalej: dyrektywa 93/13/EWG), zgodnie z ich
wykładnią dokonaną przez TSUE w wyroku z 7.8.2018 r., C‑ 96/16 i C‑ 94/17, Banco Santander i Escobedo Cortés,
(sprawy połączone)
, należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie przepisom krajowym,
na mocy których konsument, który zawarł z przedsiębiorcą umowę kredytu, nie może być zobowiązany na podstawie
tej umowy, w przypadku postawienia kredytu w stan natychmiastowej wymagalności, do zapłaty na rzecz
przedsiębiorcy odsetek kapitałowych za okres od postawienia kredytu w stan natychmiastowej wymagalności do
rzeczywistej spłaty pożyczonego kapitału, jeżeli zapłata odsetek za opóźnienie i innych kar umownych należnych
umożliwia zrekompensowanie rzeczywiście poniesionej szkody przez przedsiębiorcę?
Stanowisko TSUE
Trybunał przypomniał, że zgodnie z art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG warunki umowy odzwierciedlające
bezwzględnie obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze nie będą podlegały przepisom tej
dyrektywy. Trybunał stwierdził, że jak wynika z motywu trzynastego dyrektywy 93/13/EWG, wyłączenie z zakresu
stosowania tej dyrektywy przewidziane w art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG, obejmuje zarówno przepisy prawa
krajowego mające zastosowanie między umawiającymi się stronami niezależnie od ich wyboru, jak i przepisy mające
zastosowanie w przypadku braku odmiennego postanowienia, tzn. w braku innych uzgodnień między stronami.
Wyłączenie to jest uzasadnione założeniem, że prawodawca krajowy ustanowił równowagę pomiędzy ogółem praw
i obowiązków stron niektórych umów (wyrok Banco Santander i Escobedo Cortés, pkt 43). Z jednolitego orzecznictwa
TSUE wynika, że to wyłączenie obejmuje bezwzględnie obowiązujące przepisy ustawowe i wykonawcze inne niż
dotyczące kontroli nieuczciwych warunków, w szczególności te, które dotyczą zakresu uprawnień sądu
krajowego przy ocenie nieuczciwego charakteru warunku umownego (wyrok Banco Santander i Escobedo Cortés,
pkt 44).
Trybunał wskazał, że w niniejszej sprawie właściwe przepisy słowackiego KC mają charakter ustawowy lub
wykonawczy i nie zostały powtórzone w spornej umowie. Ponadto, zgodnie z § 54 ust. 1 słowackiego KC, konsument
nie może zrzec się z góry praw przyznanych mu przez ten kodeks lub przepisy szczególne, w związku z czym są one
wiążące dla umawiających się stron niezależnie od tego, co strony te uzgodniły w rozpatrywanej umowie. Jednakże
przywołane przepisy krajowe nie dotyczą zakresu uprawnień sądu krajowego do oceny nieuczciwego
charakteru warunku umownego, a w sposób bardziej ogólny, nie dotyczą kontroli nieuczciwych warunków.
W konsekwencji, z zastrzeżeniem weryfikacji, których dokonanie należy do sądu odsyłającego, TSUE stwierdził, że te
przepisy krajowe są wyłączone z zakresu stosowania dyrektywy 93/13/EWG. Sporna umowa kredytu zawiera
warunek zobowiązujący danego konsumenta, w przypadku postawienia tego kredytu w stan natychmiastowej
wymagalności, do zapłaty na rzecz przedsiębiorcy w szczególności zarówno odsetek za opóźnienie, jak i odsetek
kapitałowych, za okres od dnia postawienia kredytu w stan natychmiastowej wymagalności do dnia rzeczywistego
zwrotu pożyczonego kapitału. Zdaniem Banku TSUE zezwolił na taką kumulację odsetek w wyroku Banco Santander
i Escobedo Cortés, definiując cel odsetek kapitałowych jako świadczenie wzajemne za wykorzystanie funduszy do

chwili ich zwrotu. Konsument zaś korzysta z tych funduszy, w związku z czym powinien z tego tytułu zapłacić również
odsetki zwykłe.
Trybunał przypomniał, że w sprawie Banco Santander i Escobedo Cortés sąd odsyłający zmierzał w szczególności
do ustalenia, czy przepisy dyrektywy 93/13/EWG sprzeciwiały się orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym
konsekwencją nieuczciwego charakteru nienegocjowanego warunku umowy kredytu zawartej z konsumentem,
ustalającego stopę odsetek za opóźnienie jest całkowite zniesienie tych odsetek w ten sposób, że w dalszym ciągu
nalicza się odsetki zwykłe przewidziane w tej umowie. Trybunał stwierdził w pkt 75 tego wyroku, że dyrektywa
93/13/EWG nie wymaga, aby sąd krajowy wyłączył, oprócz warunku uznanego za nieuczciwy, warunki, które nie
zostały za takie uznane. W szczególności TSUE uznał w pkt 76 wyroku Banco Santander i Escobedo Cortés, że z tej
dyrektywy nie wynika, iż wyłączenie lub stwierdzenie nieważności warunku umowy kredytu ustalającego stopę
odsetek za opóźnienie, z uwagi na nieuczciwy charakter tego warunku powinno również pociągać za sobą
wyłączenie lub stwierdzenie nieważności warunku tej umowy ustalającego odsetki zwykłe, tym bardziej że oba te
warunki należy wyraźnie odróżnić. Trybunał przypomniał, że odsetki za opóźnienie zmierzają do ukarania
niewykonania przez dłużnika ciążącego na nim obowiązku dokonywania spłat kredytu w terminach uzgodnionych
w umowie, do zniechęcenia tego dłużnika od popadania w opóźnienie w wykonaniu swoich zobowiązań, a także,
w odpowiednim przypadku, do przyznania kredytodawcy odszkodowania z tytułu szkody, jaką poniósł on w wyniku
opóźnienia w płatności. Ponadto w tym punkcie 76 TSUE wskazał, że z kolei odsetki zwykłe pełnią funkcję
wynagrodzenia za udostępnienie kwoty pieniędzy przez kredytodawcę do czasu jej zwrotu.
Trybunał oparł to rozwiązanie na celu realizowanym przez dyrektywę 93/13/EWG, jakim jest ochrona konsumenta
i przywrócenie równowagi pomiędzy stronami poprzez wyłączenie zastosowania warunków uznanych za nieuczciwe
przy jednoczesnym zachowaniu, co do zasady, ważności pozostałych warunków danej umowy (wyrok Banco
Santander i Escobedo Cortés, pkt 75).
Reasumując TSUE orzekł, że z zastrzeżeniem ustaleń, których powinien dokonać sąd odsyłający, dyrektywę
93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że nie ma ona zastosowania do przepisów krajowych, na
mocy których konsument, który zawarł z przedsiębiorcą umowę kredytu, nie może być zobowiązany na
podstawie postanowień tej umowy w przypadku postawienia kredytu w stan natychmiastowej wymagalności
do zapłaty na rzecz przedsiębiorcy odsetek kapitałowych za okres od postawienia kredytu w stan
natychmiastowej wymagalności do rzeczywistej spłaty pożyczonego kapitału, jeżeli zapłata odsetek za
opóźnienie i innych kar umownych należnych zgodnie z tą umową umożliwia zrekompensowanie
rzeczywiście poniesionej przez przedsiębiorcę szkody.
Z przepisów słowackiego KC wynika zakaz kumulację odsetek za opóźnienie z odsetkami kapitałowymi w sytuacji
postawienia zaciągniętego przez niego kredytu w stan natychmiastowej wymagalności, w wyniku niewywiązania się
przez kredytobiorcę ze swoich zobowiązań umownych. Analizując niniejszą sprawę Trybunał odwołał się do swojej
jednolitej linii orzeczniczej, zgodnie z którą wyłączenie z zakresu stosowania tej dyrektywy 93/13/EWG obejmuje
bezwzględnie obowiązujące przepisy ustawowe i wykonawcze inne niż dotyczące kontroli nieuczciwych warunków (w
szczególności te, które dotyczą zakresu uprawnień sądu krajowego przy ocenie niedozwolonego charakteru
postanowienia umownego). Tym samym trafnie TSUE przyjął, że to wyłączenie obejmuje przepisy krajowe, takie jak
przywołane w niniejszej sprawie przepisy słowackiego KC, ponieważ są to przepisy bezwzględnie obowiązujące i nie
dotyczą one zakresu uprawnień sądu krajowego przy ocenie abuzywnego charakteru danego postanowienia
umownego. W konsekwencji w niniejszej sprawie TSUE uznał, w odróżnieniu od tego, co twierdził bank będący
stroną postępowania krajowego, że z wyroku Banco Santander i Escobedo Cortés nie wynika, aby przepisy
dyrektywy 93/13/EWG należało interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie przepisom krajowym, które
nie pozwalają przedsiębiorcy, który zawarł umowę kredytu z konsumentem, żądać w przypadku postawienia kredytu
w stan natychmiastowej wymagalności i na podstawie postanowień tej umowy zapłaty odsetek kapitałowych, oprócz
odsetek za opóźnienie, za okres od dnia postawienia kredytu w stan natychmiastowej wymagalności do dnia
całkowitej spłaty pożyczonego kapitału.

Komentarz
Co do zasady, umowna kumulacja odsetek kapitałowych i za opóźnienie jest zgodna z polskim prawem. Przy czym
wysokość podlegających kumulacji odsetek powinna być zgodna z art. 359 § 21 KC (odsetki kapitałowe) oraz art. 481
§ 21 KC (odsetki za opóźnienie). Jednakże nie można wykluczyć, że w konkretnej sprawie taka kumulacja może być
sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 KC) lub stanowić nadużycie prawa (art. 5 KC). Ponadto,
należy zaznaczyć, że zakres niniejszego wyrok znacznie wykracza poza materię kumulacji ww. odsetek.

Wyrok TSUE z 10.6.2021 r., C-192/20, Prima banka Slovensko

Umowna kumulacja odsetek kapitałowych i za opóźnienie jest zgodna z polskim prawem, ale w konkretnej sprawie może być sprzeczna z zasadami współżycia społecznego lub stanowić nadużycie prawa. Wyrok TSUE wyraźnie określa zasady kumulacji odsetek, które powinny być zgodne z odpowiednimi artykułami Kodeksu Cywilnego.