Zadośćuczynienie za zerwane więzi rodzinne
Art. 448 KC może być podstawą roszczenia o zadośćuczynienie nie tylko w sytuacjach śmierci osoby najbliższej, lecz także w sytuacji, gdy doszło do faktycznej niemożności utrzymywania kontaktu właściwego dla więzi łączącej. Sprawa dotyczyła skutków wypadku drogowego, który radykalnie zmienił życie rodziny. Powódka domagała się zadośćuczynienia za naruszenie dobra osobistego, co Sąd Apelacyjny uznał. Wyrok SA w Szczecinie podkreślił wartość więzi rodzinnej jako dobro osobiste wymagające ochrony.
Tematyka: zadośćuczynienie, więzi rodzinne, krzywda niemajątkowa, dobro osobiste, ochrona prawna, art. 448 KC
Art. 448 KC może być podstawą roszczenia o zadośćuczynienie nie tylko w sytuacjach śmierci osoby najbliższej, lecz także w sytuacji, gdy doszło do faktycznej niemożności utrzymywania kontaktu właściwego dla więzi łączącej. Sprawa dotyczyła skutków wypadku drogowego, który radykalnie zmienił życie rodziny. Powódka domagała się zadośćuczynienia za naruszenie dobra osobistego, co Sąd Apelacyjny uznał. Wyrok SA w Szczecinie podkreślił wartość więzi rodzinnej jako dobro osobiste wymagające ochrony.
Art. 448 KC może być podstawą roszczenia o zadośćuczynienie nie tylko w sytuacjach śmierci osoby najbliższej, lecz także w sytuacji, gdy doszło do faktycznej niemożności utrzymywania kontaktu właściwego dla więzi łączącej, jak w niniejszej sprawie, dzieci i rodziców, z powodu ciężkiego, głębokiego i nieodwracalnego upośledzenia funkcji życiowych rodzica – orzekł Sąd Apelacyjny w Szczecinie. Opis stanu faktycznego Stan faktyczny sprawy dotyczył skutków wypadku drogowego, któremu uległ R.C. – ojciec powódki. Poszkodowany doznał wielonarządowych obrażeń, nie jest on w stanie posługiwać się mową, nie jest w stanie komunikować się z otoczeniem, samodzielnie się poruszać. Nie jest w stanie nawiązać kontaktu werbalnego, ani sygnalizować swoich potrzeb czy zlokalizować miejsca bólu w ciele. Wymaga całodobowej opieki, karmienia, pielęgnacji. Przed wypadkiem rodzice powódki tworzyli z córkami oraz synem typową zgodną oraz szczęśliwą rodzinę. Wypadek zmienił całkowicie sposób funkcjonowania rodziny. Po wypadku powódka stała się bardziej nerwowa, zamknięta w sobie, płakała kiedy inni nie widzieli. Aktualnie powódka jest mężatką i ma córeczkę. Do rodziców przyjeżdża kilka razy w tygodniu, gdyż jej mamie często potrzebna jest pomoc. Każde święta i uroczystości są organizowane w domu rodzinnym, by ojciec powódki mógł w nich uczestniczyć. Powódka domagała się kwoty 150.000 zł tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę w postaci naruszenia jej dobra osobistego, jakim jest prawo do cieszenia się niezakłóconym życiem rodzinnym oraz prawo do utrzymania więzi rodzinnej. Otrzymała od pozwanego łącznie 9.000 zł. Stanowisko SO Sąd Okręgowy oddalił powództwo. Przychylił się do argumentacji, zgodnie z którą prowadzenie art. 446 § 4 KC nie może stanowić podstawy do zadośćuczynienia na rzecz osób bliskich w razie poważnego uszczerbku na zdrowiu poszkodowanego, a nadto że jedynym zdarzeniem, które powoduje zerwanie więzi między ludźmi, tj. trwałe i nieodwracalne naruszenie więzi, jest śmierć człowieka. Dopóki człowiek żyje, więź z tą osobą (czasem w radykalnie zmienionej postaci) może być utrzymywana. Nie ma podstaw do wyodrębniania dobra osobistego w postaci prawa do istnienia niezakłóconych lub jakościowo satysfakcjonujących relacji rodzinnych. Członkowie rodziny poważnie poszkodowanego nie tracą więzi z tą osobą. Więź trwa nadal, choć może doznać zmiany w sposobie jej wyrażania i w treści związanych z nią praw, wolności, a także obowiązków rodzinnych i alimentacyjnych osób najbliższych. Skoro zaś nie istnieje dobro osobiste w postaci więzi rodzinnych, to również brak jest podstaw prawnych do skutecznego żądania zadośćuczynienia w przypadku naruszenia tych więzi na podstawie art. 448 KC przez osoby najbliższe bezpośrednio poszkodowanego. Często życie członków rodziny poszkodowanego, który sam doznał poważnego uszczerbku na zdrowiu, ulega radykalnym zmianom. Więź z poszkodowanym nie ulega jednak zerwaniu. Stanowisko SA Sąd Apelacyjny na skutek apelacji powódki zmieniając zaskarżony wyrok, zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 91.000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie. Na podstawie art. 448 KC, kompensowana jest krzywda, a więc szkoda niemajątkowa wywołana naruszeniem dobra osobistego, polegająca na fizycznych dolegliwościach i psychicznych cierpieniach pokrzywdzonego. Na zasadach przewidzianych w KC pokrzywdzony może żądać zadośćuczynienia pieniężnego w razie naruszenia jego dobra osobistego (art. 24 KC). Katalog dóbr osobistych zawarty w art. 23 KC jest otwarty, a więc dopuścić należy istnienie innych dóbr, niż przykładowo wymienione. Dynamika życia społecznego i zachodzące zmiany kulturowe wymagają, ażeby zbiór ten dostosowany był do istniejących potrzeb społecznych, w tym także w zakresie ochrony więzi rodzinnych stanowiących podstawę funkcjonowania społeczeństwa. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przez wiele lat utrwalał się pogląd, że więź rodzinna łącząca najbliższych członków rodziny stanowi dobro osobiste. Uznanie więzi bliskości za dobro osobiste pozostaje też w zgodzie z pojmowaniem dóbr osobistych jako indywidualnych wartości świata uczuć. Jak się przyjmuje, rodzina jako związek najbliższych osób, które łączy szczególna więź wynikająca najczęściej z pokrewieństwa i zawarcia małżeństwa, podlega ochronie prawa i jest nie tylko wartością powszechnie akceptowaną społecznie, ale także uznaną za dobro podlegające ochronie konstytucyjnej. Dotyczy to ochrony prawa do życia rodzinnego obejmującego istnienie różnego rodzaju więzi, w tym przypadku w pełni zintegrowanych z osobą, która się na nie powołuje i nie chodzi tu jedynie o uczucie przywiązania do innej osoby, ale o związane z tym skutki, tworzące integralną całość każdego człowieka. Prawo do życia rodzinnego i utrzymania tego rodzaju więzi stanowi więc dobro osobiste członków rodziny i podlega ochronie. Nie jest przy tym tak, że owo dobro osobiste – jak twierdzą krytycy jego wyodrębnienia – nie ma indywidualnego charakteru i zależy od więzi odczuwanej także przez drugą osobę. Przeciwnie, jest to dobro tak samo indywidualne jak inne, powszechnie uznane dobra osobiste, chodzi bowiem o indywidualne odczuwanie więzi, choć nakierowane na inną osobę, będącą osobą bliską także w aspekcie prawnym. Sąd Apelacyjny nie podzielił stanowiska SO, że więź rodzinna nie stanowi dobra osobistego. Więź rodzinna łącząca najbliższych członków rodziny (prawo do niezakłóconego życia rodzinnego), stanowiąca fundament prawidłowego funkcjonowania. Z aksjologicznego punktu widzenia brak jest podstaw do czynienia dyferencjacji między zerwaniem więzi rodzinnej wskutek śmierci, a niemal całkowitą jej utratą z uwagi na ciężki i trwały uszczerbek na zdrowiu, bowiem w każdym z tych przypadków dochodzi do naruszenia dobra osobistego, choć z różną intensywnością. Takie roszczenie wydaje się oczywiste w sytuacji całkowitej niemożności nawiązana więzi, kiedy osoba poszkodowana znajduje się w stanie wegetatywnym, zbliżonym w swych skutkach do biologicznej śmierci. Stan ten jest porównywalny z zerwaniem więzi z osobą bliską, która straciła życie, nie można bowiem nawiązać z nią kontaktu werbalnego czy fizycznego, jak również niemożliwe jest wyrażenie jakichkolwiek uczuć. Taki stan doprowadza do dekompozycji życia rodzinnego w stopniu zbliżonym, a nawet równoważnym z jego niwelacją Konkludując, stan zdrowia ojca powódki można określić jako zbliżony do stanu wegetatywnego, a taki stan, wywołany czynem osoby, za którą odpowiada strona pozwana, spowodował naruszenie dobra osobistego powódki, w postaci jej więzi z osobą najbliższą, uzasadniające przyznania zadośćuczynienia za powstałą w związku z tym krzywdę na podstawie art. 448 KC w zw. z art. 23 KC. Komentarz Analizowany wyrok zapadł jeszcze przed dodaniem art. 446 2 KC, zgodnie z którym zadośćuczynienie może być przyznane w razie ciężkiego i trwałego uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, skutkującego niemożnością nawiązania lub kontynuowania więzi rodzinnej. Mimo braku regulacji, która jednoznacznie umożliwiła przyznawanie zadośćuczynienia w przypadku pozostawania przez najbliższego członka rodziny w tzw. stanie wegetatywnym, Sąd Apelacyjny słusznie uznał, że na podstawie dotychczas obowiązujących przepisów, tj. a rt. 448 KC w zw. z art. 23 KC, zrekompensować należy krzywdę najbliższemu członkowi rodziny poszkodowanego. Więź rodzinna jest zatem niewątpliwie wartością, która stanowi dobro osobiste podlegające indywidualnej ochronie, a której naruszenie aktualizuje prawo do żądania zadośćuczynienia ze strony najbliższych. Wyrok SA w Szczecinie z 27.5.2021 r., I ACa 66/21,
Sąd Apelacyjny przyznał powódce zadośćuczynienie za zerwanie więzi rodzinnej z ojcem, uzasadniając decyzję istnieniem krzywdy na podstawie art. 448 KC. Wyrok ten potwierdza, że więź rodzinna stanowi dobro osobiste podlegające ochronie, nawet w sytuacjach ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.