Kiedy „droga konieczna” jest konieczna?

Tematyka: służebność drogi koniecznej, spór spadkobierców, rozstrzygnięcie sądu, art. 145 § 1 KC, zniesienie służebności, konieczność poszerzenia służebności, Wyrok NSA z 6.10.2021 r., III OSK 5913/21

Jeżeli istnienie szczególnej uciążliwości lub brak konieczności pozwala na zniesienie istniejącej służebności,
czyli odjęcie prawa podmiotowego służącego właścicielowi władnącemu, to przy ustanowieniu jej powyższe
przesłanki także podlegają badaniu.
Stan faktyczny
Sąd Najwyższy zajął się rozstrzygnięciem sporu dotyczącego służebności drogi koniecznej (dojścia do budynku).
Spór rozgorzał pomiędzy osobami, które w latach dziewięćdziesiątych otrzymały w spadku nieruchomości:
małżeństwem i osobą trzecią. Darczyńcy tak podzielili dom i działkę, że granica pomiędzy nimi przebiegała wzdłuż
jednej ze ścian budynku.
Przed podziałem nieruchomości główne wejście do budynku znajdowało się we wschodniej części. Po śmierci
darczyńców małżeństwo spadkobierców zwróciło się do kolejnego spadkobiercy o usunięcie schodów do wejścia
głównego i ogrodzenia znajdujących się na ich działce. Ponieważ nie doszło do porozumienia, sprawa trafiła do Sądu
Rejonowego, który zezwolił małżeństwu na przeprowadzenie wspomnianych prac rozbiórkowych. Sąd zakazał też
spadkobiercy wykonywania jakichkolwiek aktów posiadania na działce uczestników postępowania za wyjątkiem
uprawnień wynikających z istniejącej służebności drogi koniecznej. Organ nie przychylił się do wniosku skierowanego
przeciwko małżeństwu o przywrócenie stanu budynku tj. budowę schodów i ogrodzenia.
W zaistniałej sytuacji spadkobierca skierował do sądu wniosek o ustanowienie służebności dojścia do budynku
w odległości 1,40 m od ocieplenia budynku, pasem gruntu biegnącym równolegle do ściany budynku, aż do jego
końca, począwszy od linii istniejącej służebności. Małżeństwo nie chcąc się zgodzić na taką modyfikację, broniło się
przed nią twierdząc, że spadkobierca nie musi poszerzać drogi dojścia do budynku, bowiem może korzystać z innej,
znajdującej się z innej strony nieruchomości.
Rozstrzygnięcia sądu
Mężczyzna przegrał zarówno przed Sądem Rejonowym, jak i Sądem Okręgowym. Obydwa organy zgodnie uznały,
że roszczenie spadkobiercy przekracza dopuszczalne granice ingerencji w cudze prawo własności. Jednak ten nie
zrezygnował i skierował spór przed SN. Obstając przy konieczności poszerzenia służebności mężczyzna wskazywał
na art. 145 § 1 KC. Przepis ten mówi, że „jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub
do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właścicieli gruntów
sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej (droga konieczna)”. Jednak sąd nie
podzielił stanowiska spadkobiercy, podzielając opinię sądów niższej instancji, co do tego, że wniosek mężczyzny jest
bezzasadny, gdyż przewidziane w przywołanych przez niego przepisach przesłanki ingerencji w cudze prawo
własności nie zostały spełnione w omawianej sytuacji. W uzasadnieniu SN tłumaczył: „O tym, kiedy cudzą
nieruchomość można obciążyć, decydują także dalsze przepisy tego samego działu. Z art. 294 KC, regulującego
roszczenie o zniesienie służebności, wynika znaczenie przesłanek szczególnej uciążliwości służebności
i konieczności jej istnienia. Jeżeli istnienie szczególnej uciążliwości lub brak konieczności pozwala na zniesienie
istniejącej służebności, czyli odjęcie prawa podmiotowego służącego właścicielowi władnącemu, to przy ustanowieniu
jej powyższe przesłanki także podlegają badaniu”.
Wyrok NSA z 6.10.2021 r., III OSK 5913/21,

Sąd Najwyższy podkreślił znaczenie przesłanek szczególnej uciążliwości służebności i konieczności jej istnienia przy ustanawianiu bądź znoszeniu służebności. W omawianej sytuacji mężczyzna nie zdołał przekonać sądu do konieczności poszerzenia służebności drogi koniecznej. Wyrok NSA z 6.10.2021 r., III OSK 5913/21, jest ostatecznym rozstrzygnięciem w sprawie.