Opłaty za udzielenie pożyczki

Postanowienia umowne dotyczące kosztów kredytu konsumenckiego, w tym opłaty za udzielenie pożyczki, mogą być uznane za klauzule abuzywne nawet przy niewielkiej wysokości. Artykuł przedstawia spór prawny dotyczący interpretacji przepisów dotyczących kosztów pozaodsetkowych kredytu oraz ich dopuszczalnej wysokości. Sąd Najwyższy podjął decyzję, że postanowienia umowne określające te koszty mogą być badane pod kątem abuzywności niezależnie od przekroczenia maksymalnego pułapu kosztów ustalonego w ustawie o kredycie konsumenckim.

Tematyka: opłaty za udzielenie pożyczki, koszty pozaodsetkowe, kredyt konsumencki, klauzule abuzywne, Sąd Najwyższy, interpretacja przepisów, ochrona konsumentów

Postanowienia umowne określające inne niż odsetki koszty kredytu konsumenckiego np. prowizje
kredytodawcy mogą zostać uznane za klauzule abuzywne nawet jeśli ich wysokość nie przekracza
maksymalnych kwot takich kosztów określonych w art. 36a ust. 1 i 2 KredytKonsU.
Koszty pożyczki
G.D. zawarł z „P.” S.A. umowę pożyczki na kwotę 9 tys. zł, którą miał spłacić w ciągu 3 lat. Koszty pożyczki wyniosły
łącznie 10,5 tys. zł, na którą to kwotę składały się m.in.: opłata przygotowawcza, wynagrodzenie za udzielenie
pożyczki w ramach tzw. specjalnego pakietu oraz prowizja pożyczkodawcy wynosząca 7,7 tys. zł. Po upływie kilku
miesięcy dłużnik zaczął mieć problemy z terminowym regulowaniem zobowiązań a gdy zaprzestał spłaty rat, „P.” S.A.
wypowiedziała umowę i zażądała zwrotu ponad 14,5 tys. zł tytułem pozostałej do spłaty kwoty pożyczki, kosztów oraz
odsetek za zwłokę.
G.D. wniósł sprzeciw od nakazu zapłaty a Sąd I instancji zasądził na rzecz powódki jedynie 7,3 tys. zł z odsetkami.
W uzasadnieniu wyroku wskazano, że prowizja była niemal tak wysoka jak pożyczka, zaś pożyczkodawca nie
wykazał, jak ustalił ten składnik kosztów. W ocenie Sądu, kwota prowizji została zawyżona i miała w istocie stanowić
obejście przepisów o odsetkach maksymalnych, więc to postanowienie umowne nie może być wiążące. Dodatkowo
za klauzulę abuzywną uznano obowiązkową opłatę za pakiet specjalny w kwocie 1,1 tys. zł. „P.” S.A. wniosła
apelację dowodząc, że zakwestionowane przez Sąd prowizja i opłata ani nie były zawyżone ani nie stanowiły
postanowień abuzywnych. Wysokość tych kwot nie przekroczyła bowiem maksymalnego pułapu kosztów
pozaodsetkowych ustalonych w art. 36a ustawy z 12.5.2011 r. o kredycie konsumenckim (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz.
1083; dalej: KredytKonsU).
Pytania prawne
Sąd Okręgowy w Poznaniu przedstawił Sądowi Najwyższemu pytania prawne w tej oraz w innej sprawie w zakresie
rozstrzygnięcia wątpliwości co do tego:
1. Czy w odniesieniu do umowy pożyczki, będącej umową o kredyt konsumencki świadczenie określone
jako „wynagrodzenie prowizyjne” bądź „prowizja”, jest pozaodsetkowym kosztem kredytu, który ulega
obniżeniu i dostosowaniu do czasu obowiązywania umowy zgodnie z wzorem ustalonym w art. 36a ust. 1
KredytKonsU oraz czy takie świadczenie stanowiące wynagrodzenie z tytułu udzielenia pożyczki, jest
świadczeniem głównym w rozumieniu art. 3851 § 1 zd. drugie KC?
2. Czy w sytuacji, gdy wysokość pozaodsetkowych kosztów nie przekracza ich maksymalnego pułapu
wyznaczonego w art. 36a KredytKonsU, dopuszczalne jest badanie postanowień umowy przewidujących
składniki pozaodsetkowych kosztów kredytu oraz ich wysokość z punktu widzenia niedozwolonych
postanowień umownych, o których mowa w art. 3851 § 1 KC?
Zdaniem Sądu „wynagrodzenie prowizyjne” lub „prowizja” z tytułu udzielenia pożyczki stanowi świadczenie główne
w rozumieniu art. 3851 § 1 zd. drugie KC, co uniemożliwia jego weryfikację z perspektywy klauzul abuzywnych.
Jednak w orzecznictwie sądów powszechnych często prezentowane jest stanowisko przeciwne. Zazwyczaj sądy
odwołują się do twierdzenia, że świadczenie takie nie stanowi essentialia negotii umowy pożyczki, lub argumentują,
iż wynagrodzenie z tytułu umowy pożyczki to jedynie odsetki, natomiast zawyżona prowizja stanowi obejście
przepisów o odsetkach maksymalnych.
Pozaodsetkowe koszty kredytu
Sąd wyjaśnił, że zgodnie z art. 5 pkt 6a KredytKonsU pozaodsetkowe koszty kredytu mają być rozumiane
maksymalnie szeroko, przy czym nie jest istotna nazwa, konstrukcja lub sposób obliczenia danego kosztu, lecz
okoliczność, że tworzy on obciążenie finansowe po stronie konsumenta. Bez znaczenia jest więc ocena, czy
naliczane należności pozostają w adekwatnej wysokości wobec rzeczywistych kosztów ponoszonych przez
kredytodawcę, wystarczy aby koszty te były funkcjonalnie związane z umową o kredyt konsumencki. W rezultacie,
skoro koszty pozaodsetkowe są dozwolone, a KredytKonsU limituje je nie ze względu na ich poszczególne składniki,
lecz ze względu na ich łączną wysokość, to do wysokości tego limitu są one zgodne z prawem i jako takie nie mogą
podlegać weryfikacji na podstawie przepisów o niedozwolonych postanowieniach umownych (zob. wyrok SO
w Lublinie z 26.7.2018 r., II Ca 171/18,
; wyrok SO w Łodzi z 19.6.2018 r., III Ca 686/18,
). Założenia
racjonalności ustawodawcy i spójności obowiązującego porządku prawnego wykluczają uznanie tego co jest
dopuszczalne i zgodne z prawem w jednej ustawie, za niezgodne z prawem ustanowionym w innej.

Drugi pogląd opiera się na założeniu, że celem ustawowego limitu wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu jest
uniemożliwienie kredytodawcom stosowania kosztów przekraczających ten limit a nie wyłączenie kontroli
abuzywności czy ważności. Dlatego nie ma podstaw do przyjęcia, że unormowania art. 36a–36d KredytKonsU mają
charakter lex specialis w stosunku do art. 3851 lub art. 58 KC i wyłączają ich zastosowanie. Art. 36a ust. 1
KredytKonsU nie daje pożyczkodawcy prawa do naliczania opłat za udzielenie pożyczek w maksymalnej kwocie bez
względu na to, czy poniósł on jakiekolwiek koszty w związku z zawarciem umowy pożyczki. Podkreśla się, że
wprowadzenie regulacji określającej limity wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu nie zmienia tego, że muszą
to być koszty uzasadnione ze względu na udzieloną pożyczkę i konieczne ze względu na wydatki poniesione przez
kredytodawcę w związku z przygotowaniem tej umowy i jej realizacji oraz służące pokryciu szacowanego nakładu.
W konsekwencji, sąd w każdej sprawie indywidualnie powinien ustalić, czy prowizja nie została zastrzeżona
w nadmiernej wysokości nieproporcjonalnie do rozmiaru korzyści, jakie uzyskuje konsument z tytułu zawarcia
umowy, oraz powodując niczym nieuzasadnione przysporzenie po stronie instytucji kredytowej (zob. wyrok SO
w Kielcach z 5.6.2018 r., II Ca 340/18,
).
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy uznał, że, wynagrodzenie prowizyjne, stanowiące wynagrodzenie z tytułu udzielenia pożyczki, do
której mają zastosowanie przepisy KredytKonsU nie jest świadczeniem głównym w rozumieniu art. 3851 § 1 KC.
W rezultacie możliwa jest ocena, czy postanowienie umowne, na podstawie którego taka prowizja jest pobierana
stanowi klauzulę abuzywną. Ocena czy postanowienia określające pozaodsetkowe koszty kredytu konsumenckiego
są niedozwolone nie jest wyłączona nawet w przypadku, gdy koszty te nie przekraczają wysokości określonej w art.
36a ust. 1 i 2 KredytKonsU. Jednocześnie SN odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.
Uchwały SN: z 26.10.2021 r. III CZP 42/20,
i z 27.10.2021 r., III CZP 43/20,

Sąd Najwyższy stwierdził, że koszty pozaodsetkowe kredytu mogą być oceniane pod kątem abuzywności, nawet jeśli nie przekraczają limitów określonych w przepisach. Decyzja ta otwiera drogę do badania zgodności postanowień umownych dotyczących kosztów pozaodsetkowych z przepisami chroniącymi konsumentów. Spór ten ma istotne znaczenie dla praktyki sądowej i stosowania prawa konsumenckiego.