Abuzywna klauzula indeksacyjna
Trybunał uznał, że bank powinien sformułować klauzulę indeksacyjną w umowach kredytu frankowego w sposób umożliwiający kredytobiorcy samodzielne ustalenie kursu waluty w każdym momencie trwania umowy. TSUE orzekł, że polski sąd nie może stosować art. 65 KC w celu zapobieżenia abuzywności takiej klauzuli. Sprawa dotyczy umów kredytów hipotecznych indeksowanych do franka szwajcarskiego zawartych przez polskich konsumentów z bankiem.
Tematyka: TSUE, klauzula indeksacyjna, kredyt frankowy, abuzywna klauzula, umowa kredytowa, jasność umowna, dyrektywa 93/13/EWG, art. 65 KC, konsumenci, bank, kurs waluty, TSUE C-212/20
Trybunał uznał, że bank powinien sformułować klauzulę indeksacyjną w umowach kredytu frankowego w sposób umożliwiający kredytobiorcy samodzielne ustalenie kursu waluty w każdym momencie trwania umowy. TSUE orzekł, że polski sąd nie może stosować art. 65 KC w celu zapobieżenia abuzywności takiej klauzuli. Sprawa dotyczy umów kredytów hipotecznych indeksowanych do franka szwajcarskiego zawartych przez polskich konsumentów z bankiem.
Trybunał uznał, że bank powinien sformułować klauzulę indeksacyjną w umowach kredytu frankowego w taki sposób, aby umożliwić kredytobiorcy samodzielne ustalenie kursu w każdym momencie trwania umowy, nawet czterdziestoletniej. Ponadto TSUE orzekł, że polski sąd nie może w tym zakresie stosować art. 65 KC i dokonywać wykładni odpowiadającej wspólnej woli stron umowy, aby zapobiec stwierdzeniu abuzywności takiej klauzuli. Stan faktyczny W 2008 r. polscy konsumenci zawarli z bankiem umowę kredytu hipotecznego indeksowanego do franka szwajcarskiego. Uznając, że warunek dotyczący indeksacji kredytu w walucie obcej jest nieuczciwy, ponieważ nie określa sposobu ustalania kursu walut przez bank, kredytobiorcy wnieśli powództwo o zasądzenie od banku na ich rzecz kwoty 50 000 zł. Spór wynikał z odmiennej wykładni treści warunku dotyczącego indeksacji tej umowy. O ile bowiem dla banku ten warunek przewiduje określenie kursu waluty kredytu w zależności od kursu rynkowego, tak jak jest on codziennie odtwarzany w tabeli kursów banku, o tyle kredytobiorcy interpretują ten warunek w ten sposób, że przewiduje on, iż kurs waluty jest ustalany na podstawie kursu obiektywnego, takiego jak ten ustalony przez NBP. Stanowisko TSUE Wymóg przejrzystości Zgodnie z treścią art. 5 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29; dalej: dyrektywa 93/13/EWG), jeżeli warunki umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem są wyrażone na piśmie, warunki te „zawsze muszą być sporządzone prostym i zrozumiałym językiem”, a tym samym muszą spełniać wymóg przejrzystości. Trybunał podkreślił, że wymóg przejrzystości warunków umownych należy zatem rozumieć jako oznaczający obowiązek, aby dany warunek umowny nie tylko był zrozumiały dla konsumenta pod względem formalnym i gramatycznym, ale również umożliwiał właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu przeciętnemu konsumentowi zrozumienie konkretnego działania metody obliczania tej stopy procentowej i oszacowanie tym samym w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria – potencjalnie istotnych – konsekwencji ekonomicznych takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych (wyrok TSUEz 10.6.2021 r., BNP Paribas Personal Finance, od C- 776/19 do C‑ 782/19 (sprawy połączone), ). W ocenie TSUE, z zastrzeżeniem ustaleń sądu odsyłającego, sporna klauzula indeksacyjna wydaje się charakteryzować się nie tyle niejednoznacznym brzmieniem, co brakiem wskazania sposobów ustalania kursu wymiany stosowanego przez bank do obliczenia rat spłaty. Trybunał orzekł, że art. 5 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu, w taki sposób, aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę. Stosowanie art. 65 KC W ocenie TSUE rozpatrywana klauzula indeksacyjna, która nie pozwala konsumentowi na samodzielne określenie w każdej chwili kursu wymiany stosowanego przez przedsiębiorcę, ma nieuczciwy charakter. Trybunał uznał, że gdyby sąd odsyłający, w świetle całości okoliczności sprawy, miał stwierdzić nieuczciwy charakter rozpatrywanej klauzuli indeksacyjnej to, zgodnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG, powinien odstąpić od jej stosowania. Z orzecznictwa TSUE wynika z jednej strony, że przestrzeganie wymogu jasności i zrozumiałości warunku umownego, wymaganego przez art. 5 dyrektywy 93/13/EWG, stanowi jeden z czynników, które sąd krajowy powinien wziąć pod uwagę przy dokonywaniu należącej do niego oceny uczciwości tego warunku. W ramach tej oceny sąd powinien zbadać, w świetle ogółu okoliczności faktycznych sprawy, po pierwsze, możliwego niedochowania wymogu dobrej wiary, i po drugie, ewentualnego istnienia znaczącej nierównowagi na niekorzyść konsumenta (wyrok TSUE z 3.10.2019 r., C-621/17, Kiss i CIB Bank, ). Sąd odsyłający wskazał, że w niniejszej sprawie nie można uznać, iż bank działał w złej wierze. Wobec tego TSUE stwierdził, że ten sąd będzie musiał w szczególności zbadać, czy istnieje znaczna nierównowaga wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Zgodnie z jednolitym stanowiskiem TSUE takie badanie nie może ograniczać się do ekonomicznej oceny o charakterze ilościowym, dokonywanej w oparciu o porównanie z jednej strony całkowitej kwoty transakcji będącej przedmiotem umowy, a z drugiej strony kosztów, które zgodnie z tym warunkiem obciążają konsumenta. Znacząca nierównowaga może bowiem wynikać z samego faktu wystarczająco poważnego naruszenia sytuacji prawnej, w której konsument, jako strona danej umowy, znajduje się na mocy właściwych przepisów krajowych, w postaci czy to ograniczenia treści praw, które zgodnie z tymi przepisami przysługują mu na podstawie tej umowy, czy to przeszkody w ich wykonywaniu, czy też nałożenia na niego dodatkowego obowiązku, którego nie przewidują normy krajowe. Sąd odsyłający wyjaśnił, że może on na podstawie art. 65 KC zniwelować brak przejrzystości rozpatrywanej klauzuli indeksacyjnej, który może prowadzić do stwierdzenia nieuczciwego charakteru tej klauzuli, poprzez dokonanie wykładni odpowiadającej wspólnej woli stron umowy. Jednakże TSUE podkreślił, że w przypadku stwierdzenia przez sąd krajowy nieważności nieuczciwego warunku umowy, zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w taki sposób, iż niezgodny z tym artykułem jest przepis prawa krajowego dający sądowi krajowemu możliwość uzupełnienia tej umowy poprzez zmianę treści owego warunku (wyrok Bank BPH, pkt 67). W ocenie TSUE gdyby bowiem sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w takich umowach, to takie uprawnienie mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu zagwarantowania skutku odstraszającego art. 7 dyrektywy 93/13/EWG. Tymczasem w niniejszej sprawie TSUE stwierdził, że po pierwsze, z postanowienia odsyłającego nie wynika, że zamierzona przez sąd odsyłający wykładnia ma na celu zaradzenie nieważności umowy ze względu na to, że nie mogłaby ona dalej obowiązywać bez rozpatrywanego warunku dotyczącego indeksacji. Po drugie, z zastrzeżeniem dokonania ustaleń przez sąd odsyłający, nie wydaje się, aby art. 65 KC, który zawiera ogólną regułę wykładni, stanowił przepis prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym. Po trzecie, zasada braku skutku nieuczciwego warunku, przewidziana w art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG, nie może zostać podważona przez względy związane z okolicznościami, w jakich dana umowa została zawarta i wykonana. Trybunał orzekł, że art. 5 i 6 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż stoją one na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, który stwierdził nieuczciwy charakter warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG, dokonał wykładni tego warunku w celu złagodzenia jego nieuczciwego charakteru, nawet jeśli taka wykładnia odpowiadałaby wspólnej woli stron. Komentarz Trybunał po raz kolejny orzekł w „polskiej” sprawie dotyczącej niedozwolonych postanowień umownych w kredytach frankowych (zob. art. 3851 KC). W niniejszym wyroku Trybunał, kontynuując prokonsumencką wykładnię, odniósł się do dwóch zagadnień prawnych. Pierwsze z nich dotyczy sposobu sformułowania klauzul indeksacyjnych w umowach frankowych. Z uzasadnienia mniejszego wyroku wynika, że dla TSUE kluczowe jest nie tylko poinformowanie konsumenta przez bank o istnieniu wahań kursów wymiany ogólnie obserwowanych na rynku walutowym, ale także możliwość oszacowania przez tego konsumenta konsekwencji ekonomicznych., w tym wynikających z kursu CHF, a w rezultacie także całkowity koszt zaciągniętego przez siebie kredytu. Trybunał przyznał, że w przypadku umowy kredytu indeksowanego do CHF na okres 40 lat kredytodawca nie może przewidzieć dokładnie zmiany obciążenia finansowego, jakie może pociągnąć za sobą mechanizm indeksacji przewidziany w umowie. Jednakże okoliczność, że kurs wymiany zmienia się w długim okresie, zdaniem TSUE, nie może uzasadniać braku wskazania w postanowieniach umowy oraz w ramach informacji dostarczonych przez przedsiębiorcę w trakcie negocjacji umowy kryteriów stosowanych przez bank w celu ustalenia kursu wymiany mającego zastosowanie do obliczania rat spłaty. Trybunał bardzo wyraźnie podkreślił w niniejszym wyroku, że konsument ma mieć możliwość określenia w każdej chwili tego kursu wymiany. Po drugie, Trybunał rozstrzygnął w prezentowanym wyroku, czy w analizowanej sprawie polski sąd może zastosować art. 65 KC. Trybunał uznał, że gdyby polski sąd mógł zmieniać treść klauzul abuzywnych stosując art. 65 KC, to takie uprawnienie mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu odstraszającego, ustanowionego w art. 7 dyrektywy 93/13/EWG. Dokonanie wykładni rozważanej przez sąd odsyłający na podstawie art. 65 KC, zdaniem TSUE, sprowadzałoby się in fine do zmiany treści klauzuli indeksacyjnej, ponieważ prowadziłoby do zmiany jej rozumienia poprzez wprowadzenie odesłania do „wartości rynkowej” CHF. Ponadto Trybunał stwierdził, powołując się na stanowisko przedstawione w wyroku w sprawie Dziubak, że nie wydaje się także, aby art. 65 KC, który zawiera ogólną regułę wykładni, stanowił przepis prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym. Wyrok TSUE z 18.11.2021 r., C-212/20,
TSUE uznał, że klauzula indeksacyjna powinna być jasna i zrozumiała dla konsumenta, umożliwiając mu samodzielne ustalenie kursu wymiany. Sąd krajowy może stwierdzić nieuczciwość klauzuli i odstąpić od jej stosowania zgodnie z dyrektywą 93/13/EWG. Przestrzeganie wymogu jasności warunku umownego jest istotne dla oceny uczciwości umowy.