Pobieranie opłaty należnej Skarbowi Państwa to nie transakcja handlowa

Tematyka: TSUE, opóźnienia w płatnościach, organ publiczny, przedsiębiorstwo, transakcje handlowe, odsetki za opóźnienie, dyrektywa 2011/7/UE

Jeżeli polski organ publiczny jest wierzycielem względem przedsiębiorstwa to, zdaniem TSUE, taka sytuacja
nie jest objęta zakresem pojęcia „transakcja handlowa” w rozumieniu dyrektywy 2011/7/UE w sprawie
zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych. Dotyczy to również opłaty rocznej należnej
Skarbowi Państwa za użytkowanie wieczyste i tym samym odsetek z tytułu opóźnienia w uiszczeniu takiej
opłaty.
Stan faktyczny
W ramach umowy zawartej w 2014 r. spółka NM nabyła prawo użytkowania wieczystego gruntu od podmiotu, na
rzecz którego Skarb Państwa pierwotnie przeniósł to prawo. Zgodnie z art. 71 ustawy z 21.8.1997 r. o gospodarce
nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1899 ze zm.; dalej: GospNierU) NM, jako użytkownik wieczysty, jest
zobowiązana do dokonania opłaty rocznej na rzecz Skarbu Państwa. Wobec braku terminowego uiszczenia tej opłaty
Skarb Państwa wniósł do Sądu Rejonowego w Nysie powództwo o zasądzenie od NM kwoty głównej w wysokości
3365,55 zł, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi zgodnie z przepisami ustawy z 8.3.2013 r.
o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 24 ze zm.; dalej:
NadmOpTransHandlU). Sąd nakazał NM zapłatę kwoty głównej powiększonej o ustawowe odsetki na podstawie art.
481 KC, a nie na podstawie przepisów NadmOpTransHandlU. Skarb Państwa wniósł apelację.
Stanowisko TSUE
Zgodnie z art. 1 ust. 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/7/UE z 16.2.2011 r. w sprawie zwalczania
opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych (Dz.Urz. UE L z 2011 r. Nr 48, s. 1; dalej: dyrektywa 2011/7/UE)
ma ona zastosowanie do wszelkich płatności, które stanowią wynagrodzenie za „transakcje handlowe”. Pojęcie to
zostało zdefiniowane w art. 2 pkt 1 dyrektywy 2011/7/UE jako „transakcje między przedsiębiorstwami lub między
przedsiębiorstwami a organami publicznymi, które prowadzą do dostawy towarów lub świadczenia usług za
wynagrodzeniem”. Trybunał wskazał, że ten ostatni przepis należy interpretować w świetle motywów 8 i 9 dyrektywy
2011/7/UE, z których wynika, iż dotyczy ona wszystkich płatności dokonywanych tytułem wynagrodzenia
w transakcjach handlowych, w tym do transakcji między przedsiębiorstwami prywatnymi, zaś z wyłączeniem
transakcji dokonywanych z udziałem konsumentów oraz płatności innego rodzaju (wyrok TSUE z 9.7.2020 r., C-
199/19,
).
Przesłanki uznania transakcji za handlową
W ocenie TSUE w art. 2 pkt 1 dyrektywy 2011/7/UE ustanowiono dwie przesłanki, aby transakcję można było
zakwalifikować jako „transakcję handlową”. Transakcja ta powinna, po pierwsze, zostać dokonana między
przedsiębiorstwami lub między przedsiębiorstwami a organami publicznymi. Pojęcie „organ publiczny” zostało
zdefiniowane w art. 2 pkt 2 dyrektywy 2011/7/UE jako oznaczające każdą instytucję zamawiającą niezależnie od
przedmiotu lub wartości umowy, zaś pojęcie „instytucja zamawiająca” oznacza państwo, jednostki samorządu
terytorialnego, podmioty prawa publicznego i związki złożone z jednej lub wielu takich jednostek lub z jednego lub
wielu podmiotów prawa publicznego. Z orzecznictwa TSUE wynika, że pojęcie „państwo” obejmuje wszystkie organy
wykonujące władzę ustawodawczą, wykonawczą oraz sądowniczą i powinno być – podobnie jak instytucja
zamawiająca – przedmiotem wykładni funkcjonalnej (wyrok TSUE z 5.10.2017 r., C-567/15,
). Pojęcie
„przedsiębiorstwo” w rozumieniu dyrektywy 2011/7/UE, zostało zdefiniowane w art. 2 pkt 3 dyrektywy 2011/7/UE
jako oznaczające „każdą organizację inną niż organ publiczny, działającą w ramach swojej niezależnej działalności
gospodarczej lub zawodowej, nawet w przypadku gdy działalność ta prowadzona jest przez jedną osobę”. Zgodnie
z tą definicją jednostka wchodząca w zakres pojęcia „organu publicznego” w rozumieniu art. 2 pkt 2 dyrektywy
2011/7/UE nie może z tego względu zostać uznana za „przedsiębiorstwo” w rozumieniu art. 2 pkt 3 dyrektywy
2011/7/UE.
Trybunał wskazał, że sama treść art. 2 pkt 1 dyrektywy 2011/7/UE nie pozwala jednak na ustalenie, czy transakcja,
w której organ publiczny jest wierzycielem przedsiębiorstwa, wchodzi w zakres pojęcia „transakcji handlowej”
w rozumieniu tego przepisu, a w konsekwencji w zakres stosowania tej dyrektywy. W tych okolicznościach zgodnie
z jednolitym orzecznictwem TSUE należy dokonać analizy kontekstu, w jaki wpisuje się ten przepis oraz celów
regulacji, której część on stanowi (wyrok TSUE z 18.11.2020 r., C-299/19,
).
Art. 4 ust. 1 dyrektywy 2011/7/UE stanowi, że państwa członkowskie zapewniają, aby w ramach transakcji
handlowych, w których dłużnikiem jest organ publiczny, wierzyciel był uprawniony po upływie terminu określonego
w art. 4 ust. 3, 4 lub 6 dyrektywy 2011/7/UE do ustawowych odsetek za opóźnienia w płatnościach, bez konieczności
przypomnienia, w przypadku gdy spełnione są warunki wymienione w lit. a) i b). Zatem zdaniem TSUE art. 4

dyrektywy 2011/7/UE ma zastosowanie wyłącznie do sytuacji, w której organ władzy publicznej jest dłużnikiem
przedsiębiorstwa, a art. 3 dyrektywy 2011/7/UE dotyczy jedynie transakcji między przedsiębiorstwami. Tymczasem,
pojęcie przedsiębiorstwa przyjęte w tej dyrektywie wyraźnie wyklucza, aby organ publiczny w rozumieniu art. 2 pkt 2
dyrektywy 2011/7/UE mógł być objęty zakresem tego pojęcia jako wierzyciel względem przedsiębiorstwa. W ocenie
TSUE z art. 2 pkt 2 i 3, art. 3 ust. 1 i art. 4 ust. 1 dyrektywy 2011/7/UE wynika, że jeżeli, jak w niniejszej sprawie,
organ publiczny jest wierzycielem względem przedsiębiorstwa, ta sytuacja nie jest objęta zakresem pojęcia
„transakcja handlowa” w rozumieniu art. 2 pkt 1 dyrektywy 2011/7/UE.
Dyrektywa 2011/7/UE, jako środek zbliżania ustawodawstw państw członkowskich, ma na celu, zgodnie z jej art. 1
ust. 1, zwalczanie opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych, aby zapewnić właściwe funkcjonowanie
rynku wewnętrznego, wspierając tym samym konkurencyjność przedsiębiorstw, a w szczególności MŚP. W tym
względzie motyw 3 dyrektywy 2011/7/UE wskazuje, że opóźnienia w płatnościach mają negatywny wpływ na
płynność finansową tych przedsiębiorstw oraz na ich konkurencyjność i rentowność. Natomiast, jak wynika z motywu
23 dyrektywy 2011/7/UE, co do zasady, organy publiczne korzystają z bardziej bezpiecznych, przewidywalnych
i trwałych źródeł dochodów niż przedsiębiorstwa i mogą otrzymać finansowanie na bardziej atrakcyjnych
warunkach niż te przedsiębiorstwa. Ponadto, są one w mniejszym stopniu niż przedsiębiorstwa uzależnione od
budowania trwałych stosunków handlowych. Natomiast przedsiębiorstwa mogą ponosić nieuzasadnione koszty
w przypadku długich terminów płatności ze strony organów publicznych za towary lub usługi. Z uwagi na te różnice
między organami publicznymi a przedsiębiorstwami, w szczególności MŚP, oraz na to, że organy publiczne dokonują
na rzecz przedsiębiorstw znacznej liczby płatności, prawodawca UE uznał za właściwe ustanowienie w art. 4
dyrektywy 2011/7/UE przepisów mających zastosowanie wyłącznie do przedsiębiorstw będących wierzycielami kwot
pieniężnych w odniesieniu do organów publicznych, którym dostarczyły one towary lub świadczyły usługi, nie
wskazując przy tym tych organów publicznych jako wierzycieli względem przedsiębiorstw. W ocenie TSUE z art. 2 pkt
1 dyrektywy 2011/7/UE w związku z kontekstem, w jaki ten przepis się wpisuje, i celami realizowanymi przez tę
dyrektywę wynika, że jeżeli organ publiczny w rozumieniu art. 2 pkt 2 dyrektywy 2011/7/UE jest wierzycielem kwoty
pieniężnej wobec przedsiębiorstwa, stosunki między tymi dwoma podmiotami nie wchodzą w zakres pojęcia
„transakcji handlowej” w rozumieniu tego przepisu, a zatem są wyłączone z zakresu stosowania dyrektywy
2011/7/UE.
Podstawę sporu w postępowaniu głównym stanowi opóźnienie w zapłacie na rzecz Skarbu Państwa opłaty rocznej
należnej tytułem wynagrodzenia za użytkowanie wieczyste gruntu od NM, będącej „przedsiębiorstwem” w rozumieniu
art. 2 pkt 3 dyrektywy 2011/7/UE, podobnie jak podmiot, który przeniósł na nią to użytkowanie wieczyste. Jednakże
w zakresie, w jakim Skarb Państwa objęty zakresem pojęcia „organu publicznego” w rozumieniu art. 2 pkt 2
dyrektywy 2011/7/UE jest wierzycielem kwot pieniężnych należnych od przedsiębiorstwa NM tytułem wynagrodzenia
za wskazane użytkowanie wieczyste, TSUE uznał, że nie została spełniona pierwsza przesłanka kwalifikacji
transakcji jako „transakcji handlowej” w rozumieniu art. 2 pkt 1 dyrektywy 2011/7/UE. W tych okolicznościach TSUE
uznał, że Skarb Państwa nie ma prawa do ustawowych odsetek za opóźnienie w płatnościach przewidzianych w art.
4 ust. 1 dyrektywy 2011/7/UE.
Trybunał orzekł, że pojęcie „transakcji handlowej” w rozumieniu art. 2 pkt 1 dyrektywy 2011/7/UE należy
interpretować w ten sposób, iż nie obejmuje ono pobierania przez organ publiczny opłaty należnej tytułem
wynagrodzenia za użytkowanie wieczyste gruntu od przedsiębiorstwa, względem którego ten organ jest
wierzycielem.

Komentarz
W niniejszym wyroku TSUE dokonał analizy kwalifikacji danej transakcji jako „transakcja handlowa” w rozumieniu art.
2 pkt 1 dyrektywy 2011/7/UE, a precyzyjnie kwestii czy transakcja, w której organ publiczny jest wierzycielem
przedsiębiorstwa, wchodzi w zakres pojęcia „transakcji handlowej” w rozumieniu tego przepisu. Ze względu na treść
tego przepisu, która nie pozwala jednoznacznie rozstrzygnąć tego zagadnienia, w uzasadnieniu niniejszego wyroku
TSUE dokonał wykładni systemowej i celowościowej. Wynika z niej, że transakcja, w której organ publiczny jest
wierzycielem przedsiębiorstwa, nie jest objęta zakresem pojęcia „transakcja handlowa” w rozumieniu tego przepisu
art. 2 pkt 1 dyrektywy 2011/7/UE, a w konsekwencji w zakresem stosowania tej dyrektywy. W konsekwencji
w nierozpatrywanej sprawie Skarb Państwa nie może żądać odsetek z tytułu opóźnienia uiszczenia opłaty rocznej na
mocy NadmOpTransHandlU (w której transponowano dyrektywę 2011/7/UE). Tym samym podstawę prawną do
zapłaty w takiej sprawie będą stanowiły przepisy art. 481 KC w zw. z art. 71 GospNierU i art. 238 KC.

Wyrok TSUE z 13.1.2022 r., C-327/20,

Wyrok TSUE z 13.1.2022 r. dotyczył kwalifikacji transakcji, w której organ publiczny jest wierzycielem przedsiębiorstwa, jako „transakcji handlowej” w rozumieniu dyrektywy 2011/7/UE. TSUE uznał, że nie wchodzi to w zakres tego pojęcia, co wpływa na prawo do ustawowych odsetek za opóźnienie w płatnościach.