Pozorność umowy zlecenia

Przekroczenie ustawowego terminu zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych nie świadczy jeszcze o pozorności zawartej umowy zlecenia. Stan faktyczny oraz postępowanie przed ZUS wykazały, że umowa była faktycznie realizowana, co jest kluczowym elementem braku pozorności. Istota sporu dotyczyła oceny faktycznego wykonywania umowy zlecenia oraz celu, jaki przyświecał stronom. Materiał dowodowy potwierdził rzeczywistą realizację umowy, co wykluczyło cechy pozorności i doprowadziło do zmiany decyzji ZUS przez SO w Warszawie.

Tematyka: umowa zlecenia, pozorność umowy, faktyczne wykonywanie umowy, zgłoszenie do ZUS, ubezpieczenia społeczne, orzecznictwo, prawo pracy, Sąd Najwyższy, SO Warszawa

Przekroczenie ustawowego terminu zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych nie świadczy jeszcze
o pozorności zawartej umowy zlecenia, zwłaszcza w sytuacji, w której doszło do faktycznej realizacji
przedmiotowej umowy.
Stan faktyczny
I.K. (dalej: Zleceniodawca) od 2019 r. prowadzi działalność gospodarczą, w zakresie której m.in. prowadzi salony
kosmetyczne i świadczy usługi kosmetologiczne. S.H. (dalej: Zleceniobiorca) jest studentką inżynierii zarządzania
oraz zajmuje się projektowaniem graficznym i wykonuje, na podstawie umów zlecenia lub umów o dzieło, grafiki
użytkowe i reklamowe do mediów społecznościowych. Strony nawiązały współpracę i zawarły umowę zlecenia na
czas nieokreślony. Jej przedmiotem było tworzenie grafik, loga, strony internetowej. Wynagrodzenie wynosiło 2089 zł
i było wypłacane przelewem.
Z uwagi na problemy zdrowotne Zleceniodawca zlecił swojej księgowej zgłoszenie Zleceniobiorcy od 30.12.2019 r.
do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych: emerytalnego, rentowego i wypadkowego oraz do obowiązkowego
ubezpieczenia zdrowotnego. Wpłynęło ono do ZUS dopiero 28.7.2020 r., a więc z przekroczeniem ustawowego
terminu.
Postępowanie przed ZUS
ZUS wszczął z urzędu postępowanie wyjaśniające na okoliczność zasadności zgłoszenia Zleceniobiorcy do
ubezpieczeń społecznych na podstawie ww. umowy zlecenia. Po jego zakończeniu wydał decyzję administracyjną,
w której stwierdził, że Zleceniobiorca, jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia, nie podlega
obowiązkowo ww. ubezpieczeniom od 30.12.2019 r. W uzasadnieniu zajętego stanowiska wskazał, że
Zleceniodawca zwrócił się o pomoc w ramach programu wsparcia dla mikrofirm oraz małych, średnich i dużych
przedsiębiorstw z (...) Funduszu. Warunkiem skorzystania z tego programu jest zatrudnianie co najmniej jednego
pracownika. W ocenie ZUS zawarcie przedmiotowej umowy miało zapewnić Zleceniodawcy jedynie prawo do
uzyskania ww. pomocy. Od powyższej decyzji odwołanie złożył Zleceniodawca.
Istota rozpatrywanego sporu
SO w Warszawie wskazał, iż w rozpatrywanej sprawie sporne jest to, czy Zleceniobiorca podlegał obowiązkowo
ubezpieczeniom społecznym oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu w związku z zatrudnieniem na
podstawie umowy zlecenia. W tym kontekście SO w Warszawie zauważył, że praca realizowana na podstawie
umowy zlecenia stanowi jeden z tytułów do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniem emerytalnym, rentowymi
i wypadkowym - art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r.
poz. 423 ze zm.; dalej: SysUbSpołU) oraz art. 12 ust. 1 SysUbSpołU. Osoby wykonujące pracę na podstawie umowy
zlecenia dobrowolnie podlegają natomiast ubezpieczeniu chorobowemu i jest to zależne od złożenia przez nie
stosownego wniosku (art. 11 ust. 2 SysUbSpołU).
Zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych
Zdaniem SO w Warszawie fakt przekroczenia ustawowego terminu zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych jest
bezsporny. Dyskusyjne jest, czy przekroczenie to należy kwalifikować jako nadmierne i kluczowe, biorąc pod uwagę
okoliczność, że, jak wynika z materiału dowodowego, umowa była faktycznie realizowana. W rozpatrywanej sprawie
bez względu na wskazane naruszenia przepisów ze strony Zleceniodawcy istotne jest to, że strony przystąpiły do
realizacji umowy, a więc spóźnione zgłoszenie do ubezpieczeń nie miało znaczenia decydującego.
W stosunkach pracy może to być oceniane w aspekcie przestrzegania przez pracodawcę przepisów, ale jeśli umowa
o pracę faktycznie była realizowana, nie skutkują one uznaniem, iż doszło do jej nieważności. Sam fakt świadczenia
pracy przez pracownika, w przypadku którego nie dopełniono opisywanych formalności, nie może prowadzić do tak
daleko idącego skutku, chyba że umowa nie byłaby realizowana. Tylko wówczas takie okoliczności, jakie zaistniały
w przedmiotowej sprawie, mogłyby potwierdzać pozorność umowy, a tym samym jej nieważność.
SO w Warszawie wskazał, że zgodnie z art. 83 § 1 KC nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej
zgodą dla pozoru. Pozorność umowy wyraża się w braku zamiaru wywołania skutków prawnych przy jednoczesnym
zamiarze stworzenia okoliczności mających na celu zmylenie osób trzecich. Nieważność spowodowaną pozornością
czynności prawnej należy odróżnić od nieważności czynności prawnej mającej na celu obejście ustawy lub
sprzecznej z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 1 i 2 KC). Czynność prawna mająca na celu obejście
ustawy polega na takim ukształtowaniu jej treści, które z formalnego punktu widzenia nie sprzeciwia się ustawie, ale
w rzeczywistości zmierza do zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest zakazane przez ustawę. Pojęcia obejścia

prawa i pozorności są sobie znaczeniowo bliskie i niejednokrotnie się pokrywają. Czynność prawna może być
sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, przez które rozumie się na ogół obowiązujące w stosunkach między
ludźmi reguły postępowania, które za podstawę mają uzasadnienie ocenne, a nie prawne. Odwołują się one do
powszechnie uznawanych w całym społeczeństwie lub w danej grupie społecznej wartości i ocen właściwego,
przyzwoitego, rzetelnego, lojalnego i uczciwego zachowania.
Pozorność umowy zlecenia
W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że przy ocenie istnienia tytułu do ubezpieczenia społecznego
nacisk kładzie się na ustalenie faktycznego wykonywania umowy czy działalności (zob. wyrok SN z 26.2.2013
r., I UK 472/12,
). Nie wystarczy zatem zawarcie samej umowy, lecz konieczne jest także rozpoczęcie jej
wykonywania. Umowa taka powinna mieć, przynajmniej w zamiarze, realne znaczenie gospodarcze, w innym
bowiem przypadku można by mówić jedynie o relacji grzecznościowej, nie zaś o stosunku prawnym. W tym
kontekście SO w Warszawie podzielił stanowisko SA w Białymstoku. W uzasadnieniu wyroku z 30.4.2015 r., III AUa
1630/14,
, podkreślił on, że jakkolwiek orzecznictwo SN z reguły dotyczy umowy o pracę lub działalności
gospodarczej, to powyższe stwierdzenie ma walor ogólniejszy, gdyż obowiązek ubezpieczenia jest co do zasady
powiązany z działalnością zapewniającą środki utrzymania. SA w Białymstoku stwierdził, że celem ubezpieczenia jest
ochrona przed skutkami zdarzeń losowych, powodujących z reguły niezdolność do pracy, czyli ochrona dochodu
uzyskiwanego z danego rodzaju działalności. Jest to o tyle istotne, że przedmiotem umowy zlecenia z 31.12.2019 r.,
zawartej przez Zleceniobiorcę, było tworzenie grafik, loga, strony internetowej oraz zajmowanie się obróbką graficzną
projektów graficznych. Ponadto stosunek prawny wynikający z umowy zlecenia stanowi zobowiązanie starannego
działania. Zatem do oceny umowy zlecenia, łączącej strony w kontekście jej potencjalnej pozorności, możliwe
jest stosowanie kryteriów zbliżonych do tych stosowanych przy ocenie pozorności umowy o pracę.
Przedmiotem rozważań SO w Warszawie w rozpatrywanej sprawie było więc ustalenie, czy w związku z zawarciem
umowy zlecenia Zleceniobiorca faktycznie wykonywał odpłatnie czynności na rzecz Zleceniodawcy, jak również jaki
był realny cel przyświecający stronom przy zawiązywaniu tego stosunku cywilnoprawnego. Przeprowadzone
w niniejszej sprawie postępowanie dowodowe dało podstawy do stwierdzenia, że pozorność przedmiotowego
stosunku prawnego nie została dowiedziona. Wręcz przeciwnie, zleceniodawca wykazał, że przy zawieraniu umowy
zlecenia towarzyszył mu cel jej rzeczywistego realizowania. Jak wynika z dokonanych ustaleń wiązało się to z jego
rzeczywistymi potrzebami. Zleceniodawca prowadził bowiem działalność w postaci salonów kosmetycznych
i oferował szkolenia, a także reklamował swoje usługi w mediach społecznościowych. Tym samym niewątpliwie miał
zapotrzebowanie na usługi świadczone przez Zleceniobiorcę.
Zebrany w sprawie materiał dowodowy nie tylko wskazuje na okoliczności zatrudnienia oraz na faktyczne
zapotrzebowanie na tę pracę, lecz także potwierdza fakt rzeczywistego wykonywania pracy. Świadczą o tym
w szczególności wydruki rozmów stron z komunikatora, dotyczące szczegółów zlecenia, sposobu wykonania grafik
i plakatów, oraz wszelkich kwestii związanych z terminami i końcowym wyglądem tego, co tworzył Zleceniobiorca. Za
wykonane zlecenia Zleceniobiorca otrzymywał umówione wynagrodzenie. W tej sytuacji nie sposób uznać, że
Zleceniodawca zgłosił Zleceniobiorcę do ubezpieczeń w celu otrzymania pomocy w ramach programu wsparcia z (...)
Funduszu. W tych okolicznościach SO w Warszawie uznał, że spornej umowie zlecenia nie można przypisać cech
pozorności. Materiał dowodowy potwierdza faktyczne, odpłatne wykonywanie zleconych prac. Skoro zatem umowa
zlecenia była przez strony rzeczywiście wykonywana, to nie zachodzą przesłanki do uznania jej za pozorną, a przez
to nieważną na podstawie art. 83 § 1 KC. W konsekwencji nie należy wyłączać Zleceniobiorcy z ubezpieczeń
emerytalnego, rentowych, wypadkowego i chorobowego, związanych z umową zlecenia, zawartą 31.12.2019 r.
Na podstawie art. 47714 § 2 KPC, SO w Warszawie zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, iż stwierdził, że
Zleceniobiorca podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu od 30.12.2019 r.

Komentarz
Zagadnienie pozorności umowy o pracę stanowi częsty przedmiot rozważań zarówno orzecznictwa, jak i doktryny.
W rozpatrywanej sprawie SO w Warszawie wypowiedział się zaś na temat pozorności umowy zlecenia. Mając na
uwadze poglądy prezentowane w orzecznictwie, wskazał że przy ocenie przedmiotowego stosunku pod kątem jego
ewentualnej pozorności można stosować zbliżone kryteria do tych stosowanych przy umowie o pracę.
W konsekwencji powyższego zauważył, że przy tej ocenie (tym samym przy ocenie istnienia tytułu do ubezpieczenia
społecznego) kluczowe jest ustalenie faktycznego, rzeczywistego wykonywania umowy czy działalności, nie zaś
moment samego zawarcia umowy i stosownego zgłoszenia do ZUS, jak to błędnie przyjął ZUS w zaskarżonej decyzji
administracyjnej.

Wyrok SO w Warszawie z 13.12.2021 r., VII U 778/21,

Zagadnienie pozorności umowy zlecenia jest istotnym tematem w prawie pracy. W omawianym przypadku SO w Warszawie podkreślił, że kluczowym jest faktyczne wykonywanie umowy oraz cel, a nie tylko moment jej zawarcia. Orzeczenie to wpisuje się w szerszy kontekst oceny tytułów do ubezpieczenia społecznego i podkreśla znaczenie rzeczywistej realizacji umowy.