Służebność przesyłu i jej charakter

Służebność przesyłu, jako ograniczone prawo rzeczowe, wyraża się w tym, że osoba wykonująca służebność korzysta z nieruchomości w określonym zakresie, nie będąc właścicielem. Istota służebności polega na ograniczeniu prawa własności właściciela obciążonej nieruchomości, zachowując jego władztwo. NSA wyjaśnił, że posiadanie służebności to posiadanie prawa, nie rzeczy.

Tematyka: służebność przesyłu, ograniczone prawo rzeczowe, posiadanie służebności, NSA, wyrok, przedsiębiorcy przesyłowi, operatorzy sieci elektroenergetycznych

Służebność przesyłu, jako ograniczone prawo rzeczowe, wyraża się w tym, że osoba wykonująca służebność korzysta z nieruchomości w określonym zakresie, nie będąc właścicielem. Istota służebności polega na ograniczeniu prawa własności właściciela obciążonej nieruchomości, zachowując jego władztwo. NSA wyjaśnił, że posiadanie służebności to posiadanie prawa, nie rzeczy.

Swoisty charakter służebności wyraża się w tym, że osoba, która ją wykonuje, z reguły nie włada rzeczą
w ścisłym tego słowa znaczeniu, lecz korzysta z niej w określonym zakresie, na przykład przejeżdżając lub
przechodząc przez nią raz na jakiś czas.
Skarga kasacyjna
Wyrokiem z 8.5.2019 r., I SA/Go 167/19, 
, WSA w Gorzowie Wielkopolskim oddalił skargę Państwowego
Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Nadleśnictwo B. (dalej: Nadleśnictwo) na decyzję SKO w Zielonej Górze
w przedmiocie podatku od nieruchomości za 2015 r. Skargę kasacyjną od ww. wyroku wniosło Nadleśnictwo
i zarzuciło naruszenie m.in.: art. 3 ust. 1 pkt 4 lit. b) ustawy z 12.1.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (t.j. Dz.U.
z 2019 r. poz. 1170; dalej: PodLokU) w zw. z art. 3 ust. 2 PodLokU oraz art. 3 ust. 1 pkt 4 lit. a) PodLokU.
Nadleśnictwo podniosło, że niewłaściwie przyjęto, że ciąży na nim obowiązek podatkowy podatku od nieruchomości
z tytułu faktycznego władania gruntami zlokalizowanymi pod napowietrznymi liniami elektroenergetycznymi,
stanowiącymi przedmiot postępowania podatkowego, pomimo że obowiązek podatkowy w odniesieniu do tych
gruntów spoczywać winien na posiadaczu gruntów jako właścicielu infrastruktury elektroenergetycznej.
Służebność przesyłu
NSA podzielił argumentację uchwały składu 7 sędziów NSA z 9.12.2019 r., II FPS 3/19, 
, dotyczącą istoty
ograniczonego prawa rzeczowego, którym jest służebność przesyłu. Wyjaśnił, że swoisty charakter służebności
wyraża się w tym, że osoba, która wykonuje służebność, z reguły nie włada rzeczą w ścisłym tego słowa
znaczeniu, lecz z niej korzysta w określonym zakresie, na przykład co jakiś czas przejeżdża, przechodzi przez
cudzą nieruchomość. Istota służebności tkwi w tym, że ogranicza ona prawo własności każdoczesnego
właściciela nieruchomości obciążonej w korzystaniu z niej, lecz nie pozbawia go władztwa nad
nieruchomością. Każdy, kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści
służebności, jest jej posiadaczem. Jest to posiadanie swoiste, gdyż nie łączy się z władztwem nad rzeczą
w dosłownym znaczeniu. Podmiot wykonujący służebność korzysta z cudzej rzeczy tylko w oznaczonym zakresie,
nierzadko bardzo wąskim, w istocie nie władając nią. W odniesieniu do posiadania służebności nie można
posługiwać się pojęciem posiadania samoistnego lub zależnego nieruchomości (art. 336 KC). Posiadacz służebności
nie włada nieruchomością, ale faktycznie z niej korzysta. Ponadto korzystanie takie jest sporadyczne, zachodzi od
czasu do czasu, a także występuje w różnym nasileniu, a co najważniejsze - nie pozbawia właściciela władztwa nad
rzeczą. Wynika to m.in. z użycia w art. 352 § 1 KC sformułowania „korzysta”, gdy tymczasem przy posiadaniu rzeczy
użyte zostało sformułowanie „włada” (art. 336 KC). Władanie jest pojęciem zdecydowanie szerszym od korzystania.
Jeżeli dany podmiot włada rzeczą, to znaczy, że inny podmiot takiego władania jest pozbawiony. Tymczasem
korzystanie z rzeczy nie przekreśla możliwości władania nią przez kogo innego, lecz jedynie wskazuje na prawo do
wykonywania określonych czynności w stosunku do rzeczy, która nie musi pozostawać we władaniu korzystającego.
Wystarczy, że władający rzeczą nie będzie czynił przeszkód w czasowym korzystaniu z niej. Zatem posiadanie
służebności to w istocie posiadanie prawa, a nie rzeczy.
Z umowy służebności przesyłu wynika, że uprawnienia przedsiębiorców przesyłowych do korzystania z gruntu pod
liniami energetycznymi wskazują na dopuszczalność korzystania z niego jedynie w zakresie, jaki odpowiada
zakresowi służebności przesyłu. Na podstawie tej umowy przedsiębiorcy przesyłowi uzyskali uprawnienie do
korzystania z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do dokonywania konserwacji, remontów,
modernizacji, usuwania awarii oraz przebudowy urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, wycinki drzew bądź
krzewów lub ich podkrzesywaniu; w zakresie niezbędnym dla utrzymania urządzeń i instalacji elektroenergetycznych
w należytym stanie celem uniknięcia zagrożenia dla funkcjonowania tych urządzeń wraz z prawem wejścia i wjazdu
na teren odpowiednim sprzętem przez pracowników przedsiębiorstwa oraz przez wszystkie podmioty i osoby, którymi
przedsiębiorstwa te posługują się w związku z prowadzoną działalnością. Wobec tego operatorom sieci
elektroenergetycznych na podstawie umów ustanawiających służebność przesyłu nie można przypisać statusu
posiadacza zależnego, albowiem na ich podstawie przedsiębiorstwa te uzyskały jedynie uprawnienie do korzystania
z rzeczy, a nie władztwo nad rzeczą. Zakres wzajemnych praw i obowiązków stron klasycznej umowy
o ustanowienie służebności przesyłu nie świadczy o oddaniu gruntu w posiadanie zależne, lecz wyznacza
zasady korzystania z nieruchomości w granicach, które określają zakres służebności przesyłu. Tym samym
zakres ten pozwala uznać przedsiębiorców przesyłowych jedynie za posiadaczy służebności, nie zaś za posiadaczy
zależnych (art. 336 KC).
NSA zwrócił uwagę na pogląd orzecznictwa, zgodnie z którym grunty leśne, nad którymi przebiegają linie
elektroenergetyczne, są zajęte na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie przesyłu energii przez



przedsiębiorstwo energetyczne. Przez pojęcie „gruntów zajętych” należy rozumieć faktyczne wykonywanie
konkretnych czynności, działań na gruncie, powodujących dokonanie zamierzonych celów lub osiągnięcie
konkretnego rezultatu, w ramach prowadzonej działalności gospodarczej (wyrok NSA z 28.10.2019 r., II FSK
1652/19, 
), w rozumieniu art. 3 ustawy z 6.3.2018 r. Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 162).
Okoliczność, że grunty leśne, na których ustanowiono służebność przesyłu, nie znajdują się w posiadaniu
prowadzącego działalność gospodarczą (art. 1a ust. 1 pkt 3 PodLokU) nie oznacza, że nie są zajęte na prowadzenie
działalności gospodarczej. Posiadania gruntu nie jest bowiem przesłanką niezbędną dla określenia, czy grunt
jest zajęty na prowadzenie działalności gospodarczej.
W tym kontekście NSA wskazał, że art. 3 ust. 1 pkt 4 PodLokU dotyczy posiadania rzeczy (nieruchomości), nie zaś
praw związanych z nieruchomością, w tym służebności przesyłu. Wynika to z istoty opodatkowania podatkiem od
nieruchomości (podatek o charakterze majątkowym), obciążającym nieruchomość, nie zaś prawa z nią związane.
Wobec tego podatnikiem (w sytuacji określonej w art. 3 ust. 1 pkt 4 lit. a) PodLokU) będzie podmiot, który zawarł
umowę ze Skarbem Państwa, bądź też posiada nieruchomość na podstawie innego tytułu prawnego jako posiadacz
zależny. Jeżeli zaś z umowy wynika, że nie przeniesiono na taki podmiot posiadania, lecz ma on jedynie prawo
korzystania z nieruchomości Skarbu Państwa w zakresie odpowiadającym posiadaniu służebności, nie będzie mógł
być uznany za podatnika tego podatku.
Obowiązki podatkowe
Z uzasadnienia ww. uchwały wynika, że podatnikiem (art. 3 ust. 1 pkt 4 lit. a) PodLokU) powinno być Nadleśnictwo,
niezależnie od treści jakiejkolwiek umowy czy też treści służebności przesyłu, oraz zakresu posiadania
nieruchomości przez przedsiębiorcę przesyłowego, gdyż poprzez przekazanie nieruchomości w dalsze posiadanie
nie traci ono przymiotu posiadacza na podstawie „innego tytułu prawnego” i jest wymienione jako podatnik w art. 3
ust. 2 PodLokU. Zgodnie z art. 2 ust. 2 PodLokU opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości nie podlegają użytki
rolne, grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych lub lasy, z wyjątkiem tych zajętych na prowadzenie
działalności gospodarczej. W rozpoznanej sprawie kluczowa i sporna kwestia dotyczyła sformułowania „zajęte na
prowadzenie działalności gospodarczej”. Spornym zagadnieniem było więc, jakiemu podatkowi - od nieruchomości
czy leśnemu - winny podlegać grunty znajdujące się pod liniami energetycznymi.
Prowadząc działalność w zakresie przesyłu energii elektrycznej, spółki energetyczne wykorzystują w sposób trwały
i nieincydentalny pasy techniczne pod napowietrznymi liniami energetycznymi. Spółki te jako operatorzy są
zobowiązane utrzymywać wskazane grunty w sposób umożliwiający bezpieczne i bezawaryjne funkcjonowanie ww.
linii. W rozpoznanej sprawie NSA uznał za okoliczność bezsporną, że działalność gospodarcza w zakresie dystrybucji
energii elektrycznej jest prowadzona, a na gruntach będących w zarządzie Nadleśnictwa posadowione są linie
energetyczne, będące własnością operatora sieci.
NSA podkreślił, że to właśnie posadowienie na gruncie i przebieg nad gruntem urządzeń służących przesyłowi
energii wpływa na możliwość sposobu korzystania z gruntu (ogranicza możliwość prowadzenia działalności leśnej),
a nie odwrotnie. Wobec tego nieprawidłowy jest pogląd, że nieodzowną cechą zajęcia gruntu na prowadzenie
działalności gospodarczej jest stan, w którym wyłączona jest w ogóle możliwość prowadzenia innego rodzaju
działalności (w niniejszej sprawie - leśnej). Przyjęcie za prawidłowe takiego stanowiska oznaczałoby, że każdy,
choćby bardzo ograniczony, a nawet bagatelny, przejaw prowadzenia działalności leśnej na gruntach usytuowanych
pod liniami energetycznymi, np. postawienie paśnika lub zasadzenie choinek, będzie powodować opodatkowanie
tych gruntów podatkiem leśnym. Ustalenie, jakim podatkiem opodatkować dany grunt, zależałoby zatem jedynie od
tego, czy pod liniami jest prowadzona w jakimkolwiek zakresie gospodarka leśna, a nie od tego, czy grunty są zajęte
na prowadzenie działalności gospodarczej. Taka wykładnia tego przepisu nie zasługuje na uwzględnienie.

Komentarz
Na tle stanu faktycznego zaistniałego w rozpatrywanej sprawie NSA wypowiedział się m.in. na temat ograniczonego
prawa rzeczowego, jakim jest służebność przesyłu, jego istoty i swoistego charakteru. NSA wskazał, że ta
przewidziana przez prawo cywilne instytucja ma istotne znaczenie praktyczne i odgrywa znaczącą rolę w stosunkach
gospodarczych pomiędzy posiadaczami gruntów (np. leśnych), a przedsiębiorcami przesyłowymi energii. W tym
kontekście NSA podkreślił, że służebność przesyłu nie wiąże się z przeniesieniem prawa własności rzeczy
(nieruchomości).

Wyrok NSA z 12.1.2022 r., III FSK 1187/21, 








NSA podkreślił istotę służebności przesyłu w relacjach między posiadaczami gruntów a przedsiębiorcami energetycznymi. Służebność nie oznacza przeniesienia własności, lecz określa zasady korzystania z nieruchomości. Wyrok NSA potwierdza istotną rolę służebności przesyłu w działalności gospodarczej.