Niezawisłość i bezstronność sędziego w tzw. sprawie frankowej
TSUE orzekł, że sędzia rozpatrujący tzw. sprawę frankową nie traci niezawisłości i bezstronności z powodu powołania w czasach PRL-u. Podkreślił konieczność skutecznej ochrony sądowej oraz spełnienia wymogów niezawisłości. Orzecznictwo TSUE wskazuje na istotę zachowania przymiotów niezawisłego sądu. Wpływ na niezawisłość sędziego może być ustalony jedynie przy wykazaniu związku między okolicznościami z przeszłości a obecnym stanowiskiem sędziego.
Tematyka: TSUE, niezawisłość sędziego, bezstronność sędziego, sprawa frankowa, skuteczna ochrona sądowa, orzecznictwo TSUE, prawo Unii Europejskiej, Karta praw podstawowych UE, Trybunał Sprawiedliwości UE
TSUE orzekł, że sędzia rozpatrujący tzw. sprawę frankową nie traci niezawisłości i bezstronności z powodu powołania w czasach PRL-u. Podkreślił konieczność skutecznej ochrony sądowej oraz spełnienia wymogów niezawisłości. Orzecznictwo TSUE wskazuje na istotę zachowania przymiotów niezawisłego sądu. Wpływ na niezawisłość sędziego może być ustalony jedynie przy wykazaniu związku między okolicznościami z przeszłości a obecnym stanowiskiem sędziego.
TSUE orzekł, że okoliczność, że sędzia rozpatrujący tzw. sprawę frankową został powołany w czasach PRL-u nie pozbawia go przymiotu niezawisłości i bezstronności przy wykonywaniu jego obowiązków sędziowskich. Tym samym sędzia rozpatrujący apelację w sprawach frankowych, w celu zapewnienia poszanowania prawa do skutecznej ochrony sądowej nie jest zobowiązany badać z urzędu, czy skład orzekający w niższej instancji spełnia wymogi niezawisłości i bezstronności, powołując się na prawo UE. Stan faktyczny SO w Ś. zasądził od (...) S.A. na rzecz powodów-kredytobiorców kwotę ok. 16 tys. zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie i uznał za niedozwolone postanowienia umowy kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego, na podstawie których bank miał możliwość określenia kursu franka szwajcarskiego bez uwzględnienia kursu średniego NBP. Jednakże Sąd ten nie stwierdził nieważności całego mechanizmu indeksacji. Wówczas kredytobiorcy wnieśli apelację do SA we Wrocławiu, który utrzymał wyrok niższej instancji w mocy. Wobec tego wnieśli oni skargę kasacyjną do SN. Sąd stwierdził, że w składzie orzekającym SA było trzech sędziów, których niezawisłość mogła być kwestionowana. FO został bowiem powołany do pełnienia urzędu sędziego w czasach PRL. Natomiast w okresie, w którym zostali powołani GP i HK, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż KRS nie działała w sposób transparentny, a jej składy były niezgodne z Konstytucją RP. Skuteczna ochrona sądowa Na podstawie art. 19 ust. 1 ak. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, s. 13; dalej: TUE) każde państwo członkowskie powinno zapewnić w szczególności, aby organy należące w rozumieniu prawa UE do systemu środków odwoławczych w dziedzinach objętych unijnym prawem jako sądy, i mogące w związku z tym rozstrzygać w tym charakterze o stosowaniu lub wykładni tego prawa, odpowiadały wymogom skutecznej ochrony sądowej. W ocenie TSUE bezsporne jest, że sąd należący do polskiego sądownictwa, taki jak SA we Wrocławiu, który orzeka o kwestiach związanych ze stosowaniem lub z wykładnią, w tym przypadku dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29), powinien spełniać wymogi skutecznej ochrony sądowej. Trybunał stwierdził, że kluczowe jest w tym zakresie zachowanie jego niezawisłości i bezstronności, co potwierdza art. 47 akapit 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, str. 389; dalej: KPP), w którym wśród wymogów związanych z prawem podstawowym do skutecznego środka prawnego wymieniono dostęp do niezawisłego sądu. Zgodnie z orzecznictwem TSUE niezbędne na podstawie prawa Unii gwarancje niezawisłości i bezstronności wymagają istnienia zasad, w szczególności co do składu organu, powoływania jego członków, okresu trwania ich kadencji oraz powodów ich wyłączania lub odwołania, pozwalających wykluczyć w przekonaniu jednostek wszelką uzasadnioną wątpliwość co do niezależności tego organu od czynników zewnętrznych oraz jego neutralności względem ścierających się przed nimi interesów (wyrok TSUE z 16.11.2021 r., Prokuratura Rejonowa w Mińsku Mazowieckim i in., od C-748/19, , do C‑ 754/19, pkt 67, sprawy połączone). Wpływ na niezawisłość i bezstronność sędziego Trybunał stwierdził, że wpływ na niezawisłość i bezstronność sędziego zasiadającego obecnie w jednym ze składów orzekających można ustalić tylko wtedy, gdy wykazany zostanie związek między przepisami krajowymi, pod rządami których zaistniały te okoliczności, a obecnym pojawieniem się w przekonaniu jednostek uzasadnionych i poważnych wątpliwości co do niezawisłości i bezstronności danego sędziego. Trybunał przypomniał, że aby móc przystąpić do Unii, RP musiała spełnić kryteria, którym podlegają państwa kandydujące, a zatem co do zasady polski system sądowniczy musiał być zgodny z unijnym prawem. Ponadto w ocenie TSUE sąd odsyłający nie przedstawił żadnej informacji, która mogłaby wskazywać, dlaczego warunki pierwszego powołania sędziego (w czasach PRL), który pozostał na stanowisku po upadku tego reżimu, mogłyby wzbudzić w przekonaniu jednostek uzasadnione i poważne wątpliwości co do jego niezawisłości i bezstronności. Trybunał orzekł, że art. 19 ust. 1 akapit 2 TUE, art. 47 KPP oraz art. 7 ust. 1 i 2 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że okoliczność, iż sędzia został po raz pierwszy powołany do pełnienia tego urzędu w państwie członkowskim lub po raz kolejny powołany do sądu wyższej instancji na podstawie aktu przyjętego przez organ niedemokratycznego reżimu panującego w tym państwie przed jego przystąpieniem do UE, nie może sama w sobie wzbudzać w przekonaniu jednostek uzasadnionych i poważnych wątpliwości co do niezawisłości i bezstronności tego sędziego. W rezultacie ta okoliczność nie może podważyć w przypadku składu orzekającego, w którym taki sędzia zasiada, jego przymiotu niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy. Dotyczy to również sytuacji, w której podstawą powołania tego sędziego na stanowiska sędziowskie po upadku owego reżimu był m.in. jego staż pracy wypracowany w czasie, gdy ten reżim obowiązywał, lub jeżeli złożył on ślubowanie sędziowskie wyłącznie w momencie, gdy został po raz pierwszy powołany przez organ tego reżimu do pełnienia urzędu sędziego. „Niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy w rozumieniu prawa Unii” Z orzecznictwa TSUE wynika, że gwarancje dostępu do niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy, a w szczególności gwarancje określające pojęcie, jak również skład tego sądu, stanowią podstawę prawa do rzetelnego procesu sądowego. Zatem badanie pod kątem tego, czy z uwagi na skład organ stanowi taki sąd, jeżeli pojawia się poważna wątpliwość, jest zdaniem TSUE nieodzowne w kontekście zaufania, jakie powinny wzbudzać u jednostki sądy w społeczeństwie demokratycznym. Trybunał przypomniał, że art. 47 akapit 2 zd. 1 KPP, który odzwierciedla zasadę ogólną prawa Unii Europejskiej, dotyczącą skutecznej ochrony sądowej, wskazuje na to, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd, ustanowiony uprzednio na mocy ustawy - wyrok TSUE z 6.10.2021 r., W.Ż. (Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego – Powołanie), C-487/19, , pkt 122. Trybunał przyznał, że nieprawidłowość, której dopuszczono się przy powołaniu sędziów w ramach danego systemu sądownictwa, pociąga za sobą naruszenie wymogu dotyczącego ustanowienia sądu na mocy ustawy. Jednakże TSUE podkreślił, że nie każde uchybienie, jakie może wystąpić w trakcie procedury powołania sędziego, pozwala na podanie w wątpliwość niezawisłości i bezstronności tego sędziego. W konsekwencji TSUE orzekł, że art. 19 ust. 1 akapit 2 TUE, art. 47 KPP oraz art. 7 ust. 1 i 2 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż nie stoją one na przeszkodzie uznaniu za niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy, składu orzekającego sądu państwa członkowskiego, w którym zasiada sędzia, którego pierwsze powołanie do pełnienia urzędu lub kolejne powołania do sądu wyższej instancji nastąpiły: • w wyniku wyłonienia jego kandydatury do powołania do pełnienia urzędu sędziego przez organ ukształtowany na podstawie przepisów ustawowych, które następnie zostały uznane przez sąd konstytucyjny tego państwa członkowskiego za niekonstytucyjne; • albo w wyniku wyłonienia jego kandydatury do powołania do pełnienia urzędu sędziego przez organ ukonstytuowany zgodnie z prawem, jednak po przeprowadzeniu postępowania, któremu brakowało transparentności, oraz które nie było jawne, i w ramach którego nie przysługiwała droga odwoławcza do sądu. W ocenie TSUE tego rodzaju nieprawidłowości nie mają takiego charakteru i wagi, aby stworzyć rzeczywiste ryzyko, że pozostałe władze, w szczególności władza wykonawcza, mogłyby skorzystać z nienależnych im uprawnień dyskrecjonalnych, zagrażając prawidłowości skutku, do którego prowadzi procedura powołania, i wzbudzając w ten sposób w przekonaniu jednostek uzasadnione wątpliwości co do niezawisłości i bezstronności danego sędziego lub danych sędziów. Komentarz Niniejsza sprawa, chociaż źródło sporu dotyczy klauzul abuzywnych w tzw. umowie frankowej, wpisuje się w znaczną już grupę orzeczeń TSUE, dotyczących niezawisłości i bezstronności sądów krajowych państw członkowskich. Analiza przedstawiona przez TSUE wpisuję się w pewien schemat, stosowany w dotychczasowym unijnym orzecznictwie w odniesieniu do gwarancji niezawisłości i bezstronności sądów w prawie Unii. W ocenie TSUE te wymogi mają szczególne znacznie w przypadku sądu, któremu prawo państwa członkowskiego powierza właściwość w zakresie nakazania zaprzestania stosowania nieuczciwych warunków w umowach zawieranych z konsumentami na podstawie art. 7 ust. 1 i 2 dyrektywy 93/13/EWG. Ten ostatni przepis potwierdza bowiem prawo do skutecznego środka prawnego, które przysługuje konsumentom, gdy poczują się oni poszkodowani w wyniku stosowania takich warunków. Trybunał potwierdził, że skoro ta sprawa podlega prawu UE, to powodowie mogą zasadnie powoływać się na prawo do skutecznej ochrony sądowej, zagwarantowane im w art. 47 KPP. Trybunał uznał, że jedynie okoliczność związana z pierwszym powołaniem sędziego do pełnienia urzędu w czasach niedemokratycznego reżimu, tj. PRL-u, nie możne wzbudzić w przekonaniu jednostek uzasadnionych i poważnych wątpliwości co do niezawisłości i bezstronności tego sędziego przy późniejszym wykonywaniu jego obowiązków sędziowskich, w tym rozstrzygania spraw frankowych. Z niniejszego wyroku wynika również, że stwierdzenie niekonstytucyjności przepisów ustawowych przez polski TK, na podstawie których została ukonstytuowana w latach 200-2018 KRS, nie może samo w sobie prowadzić do podania w wątpliwość niezależności tego organu, ani tym samym wzbudzać w przekonaniu jednostek wątpliwości co do niezawisłości odnośnych sędziów od czynników zewnętrznych. Wyrok TSUE z 29.3.2022 r., C-132/20, (Getin Noble Bank)
Niniejsza publikacja analizuje znaczenie niezawisłości i bezstronności sędziów w kontekście spraw frankowych. TSUE podkreśla, że pierwsze powołanie sędziego w czasach PRL nie musi podważać jego przymiotów. Orzecznictwo Trybunału wskazuje na istotę skutecznej ochrony sądowej i zaufania społecznego do sądów w państwach demokratycznych.