Forma oświadczenia o odrzuceniu spadku

Publikacja omawia kwestię oświadczenia o odrzuceniu spadku z perspektywy prawa Unii Europejskiej oraz praw krajowych państw członkowskich. Przedstawia interpretację TSUE dotyczącą ważności i jurysdykcji oświadczeń o odrzuceniu spadku złożonych przed sądami państwa członkowskiego miejsca zwykłego pobytu spadkobiercy. Wyrok TSUE z 2.6.2022 r., T.N. i N.N. (Oświadczenie o odrzuceniu spadku), C-617/20, stanowi istotne wyjaśnienie dla praktyki sądowej w sprawach spadkowych transgranicznych.

Tematyka: oświadczenie o odrzuceniu spadku, TSUE, rozporządzenie 650/2012/UE, jurysdykcja, prawo właściwe, spadkobierca, sprawy spadkowe, transgraniczne, ważność oświadczenia, forma oświadczenia

Jeżeli na podstawie prawa krajowego państwa członkowskiego sądy tego państwa, będącego miejscem
zwykłego pobytu spadkobiercy, są uprawnione do otrzymania oświadczeń dotyczących odrzucenia spadku,
tak jak polskie sądy, to wszystkie czynności podlegające wykonaniu przed tymi sądami reguluje prawo tego
państwa. Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przed sądem miejsca zwykłego pobytu spadkobiercy,
zgodnie z tym prawem, powoduje zatem ważność takiego oświadczenia wobec sądu innego państwa
członkowskiego, mającego jurysdykcję do orzekania w danej sprawie spadkowej.

Stan faktyczny
WN (obywatel niderlandzki) zmarł w RFN (miejsce zwykłego pobytu). Wdowa po WN, mieszkająca w RFN, wystąpiła
do sądu w Bremie (właściwy do orzekania w tej sprawie spadkowej) z wnioskiem o wydanie poświadczenia
spadkowego stwierdzającego nabycie spadku po WN, w drodze dziedziczenia ustawowego, przez nią samą w 3/4
części spadku oraz przez dwóch bratanków WN, mieszkających w Niderlandach, w 1/8 części spadku każdy. Sąd ten
poinformował bratanków WN o wszczęciu postępowania spadkowego i zażądał przedstawienia dokumentów na
potrzeby uregulowania sprawy spadkowej. Bratankowie WN złożyli przed sądem w Hadze oświadczenie
o odrzuceniu spadku, które zostało wpisane do tamtejszego rejestru spadkowego. Pismem sporządzonym w języku
niderlandzkim przedłożyli oni sądowi w Bremie kopie dokumentów sporządzonych przez sąd w Hadze w związku
z tym oświadczeniem. Sąd w Bremie poinformował ich, że z uwagi na brak tłumaczenia tego pisma oraz dokumentów
na język niemiecki nie mogą one zostać uwzględnione. Wobec tego bratankowie WN po raz kolejny poinformowali
ten niemiecki Sąd o istnieniu tego oświadczenia, ale pismem sporządzonym w języku niemieckim. Sąd w Bremie
otrzymał je już po upływie terminu przewidzianego w niemieckim prawie.
Stanowisko TSUE
Artykuł 13 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 650/2012 z 4.7.2012 r. w sprawie jurysdykcji,
prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych
dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz.Urz. UE L
z 2012 r. Nr 201, s. 107) przewiduje, że oprócz sądu mającego jurysdykcję do orzekania w danej sprawie spadkowej,
zgodnie z tym rozporządzeniem, sądy w państwie członkowskim zwykłego pobytu każdej osoby, która na mocy
prawa właściwego dla dziedziczenia może złożyć przed sądem oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku,
zapisu lub udziału obowiązkowego, lub oświadczenie mające na celu ograniczenie odpowiedzialności danej osoby za
długi spadkowe – mają jurysdykcję do przyjęcia takich oświadczeń. Oświadczenia są ważne pod względem formy,
jeżeli odpowiadają one – zgodnie z art. 28 lit. a rozporządzenia 650/2012/UE – wymogom prawa właściwego dla
dziedziczenia (lex successionis) lub – zgodnie z art. 28 lit. b rozporządzenia 650/2012/UE – wymogom prawa
państwa, w którym osoba składająca przywoływane oświadczenie ma miejsce zwykłego pobytu.
Zgodnie z motywem 32 celem art. 13 i 28 rozporządzenia 650/2012/UE jest ułatwienie życia spadkobiercom
i zapisobiercom, mającym miejsce zwykłego pobytu w państwie członkowskim innym niż to, w którym dana sprawa
spadkowa jest lub będzie rozpatrywana. Rozporządzenie powinno umożliwić każdej osobie uprawnionej na mocy
prawa właściwego dla dziedziczenia do złożenia oświadczeń dotyczących spadku, do których zalicza się również
jego odrzucenie, złożenie takich oświadczeń w formie przewidzianej prawem państwa członkowskiego zwykłego
pobytu tej osoby przed sądami tego państwa. Trybunał uściślił, że celem art. 13 rozporządzenia 650/2012/UE są
ułatwienia dla spadkobierców i zapisobierców przez ustanowienie odstępstwa od ustanowionych w art. 4–11
rozporządzenia 650/2012/UE przepisów regulujących jurysdykcję (wyrok TSUE z 21.6.2018 r., Oberle, C-20/17, pkt
42). Taka wykładnia znajduje ponadto potwierdzenie w celu rozporządzenia 650/2012/UE, którym jest ułatwienie
prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego przez usuwanie przeszkód w swobodnym przepływie osób, które
pragną wykonywać przysługujące im prawa w zakresie spraw spadkowych mających skutki transgraniczne. TSUE
wskazał, że art. 28 lit. b rozporządzenia 650/2012/UE gwarantuje, iż to uprawnienie przyznane spadkobiercy, którego
miejsce zwykłego pobytu znajduje się w państwie członkowskim innym niż państwo sądu mającego jurysdykcję do
orzekania w danej sprawie spadkowej jest skuteczne. W ocenie TSUE ze względu na ograniczony zakres jurysdykcji
sądu, o której mowa w art. 13 rozporządzenia 650/2012/UE, każda inna wykładnia zmierzająca do ograniczenia
ważności pod względem formy oświadczenia dotyczącego odrzucenia spadku, w szczególności przez poddanie go
wymogom co do formy wynikającym z prawa właściwego dla dziedziczenia, powodowałaby pozbawienie przepisów
art. 13 i art. 28 lit. b rozporządzenia 650/2012/UE skuteczności (effet utile) i naruszeniem celów tego rozporządzenia,
oraz zasady pewności prawa.
Z ostatniego zdania motywu 32 rozporządzenia 650/2012/UE wynika, że osoby, które decydują się skorzystać
z możliwości złożenia oświadczenia w państwie członkowskim ich zwykłego pobytu, powinny same poinformować

sąd lub organ rozpatrujący lub mający rozpatrywać daną sprawę spadkową o istnieniu takich oświadczeń w terminie
określonym przez prawo właściwe dla dziedziczenia. Trybunał wskazał, że sugeruje ono prima facie, iż zdaniem
prawodawcy Unii oświadczenie o odrzuceniu spadku złożone przed sądem państwa członkowskiego miejsca
zwykłego pobytu spadkobiercy musi zostać podane do wiadomości sądu mającego jurysdykcję do orzekania w danej
spawie spadkowej. Jednak TSUE stwierdził, że ani art. 13, ani art. 28 rozporządzenia 650/2012/UE nie przewidują
mechanizmu przekazywania takich oświadczeń przez sąd państwa członkowskiego miejsca zwykłego pobytu
spadkobiercy, który spadek odrzuca, sądowi mającemu jurysdykcję do orzekania w danej sprawie spadkowej. Ów
motyw 32 zakłada jednak, że osoby, które skorzystały z możliwości złożenia takich oświadczeń w państwie
członkowskim ich miejsca zwykłego pobytu, będą ponosiły odpowiedzialność za poinformowanie o istnieniu tych
oświadczeń organów właściwych w sprawach spadkowych. W przypadku braku w prawie Unii jednolitego systemu
przewidującego przekazywanie oświadczeń dotyczących spadku sądowi mającemu jurysdykcję do orzekania w danej
sprawie spadkowej TSUE stwierdził, że istnieje konieczność podjęcia przez osobę, która złożyła oświadczenie
o odrzuceniu spadku, niezbędnych czynności, dzięki którym sąd mający jurysdykcję do orzekania w danej sprawie
spadkowej poweźmie wiedzę o istnieniu ważnego oświadczenia. Jednak w przypadku braku podjęcia tych czynności
w terminie wyznaczonym przez prawo właściwe dla dziedziczenia ważność takiego oświadczenia nie może zostać
podważona.
W niniejszej sprawie bratankowie WN złożyli oświadczenie dotyczące zrzeczenia się spadku po zmarłym przed
niderlandzkim sądem z zachowaniem wymogów co do formy obowiązujących przed tym sądem, a niemiecki sąd
powziął wiadomość o istnieniu tego oświadczenia przed wydaniem orzeczenia w danej sprawie spadkowej. Zdaniem
TSUE niemiecki sąd powinien był uwzględnić to oświadczenie, niezależnie od tego, czy spełniało ono inne wymogi
i czy towarzyszyły mu wyjaśnienia, które ten sąd uważał za konieczne do uznania takiego oświadczenia za ważne.
Z motywu 67 rozporządzenia 650/2012/UE wynika bowiem, że spadkobiercy powinni móc łatwo wykazać swój status
lub prawa i uprawnienia w celu szybkiego, łatwego i skutecznego załatwienia sprawy spadkowej, mającej skutki
transgraniczne w Unii.
W ramach podsumowania należy wskazać, że TSUE orzekł, iż art. 13 i 28 rozporządzenia 650/2012/UE należy
interpretować w ten sposób, że oświadczenie o odrzuceniu spadku, złożone przez spadkobiercę przed
sądem państwa członkowskiego jego miejsca zwykłego pobytu, uważa się za ważne pod względem formy,
jeżeli spełnione zostały wymogi co do formy, mające zastosowanie przed tym sądem, bez konieczności
spełniania przez owo oświadczenie – dla celów jego ważności – wymogów co do formy ustanowionych
w prawie właściwym dla dziedziczenia.

Komentarz
W omawianym wyroku TSUE dokonał wykładni art. 13 i 28 rozporządzenia 650/2012/UE, rozstrzygając istotną
(również w polskiej praktyce) kwestię dotyczącą właściwego prawa, które należy stosować dla oceny prawidłowości
m.in. oświadczeń o odrzuceniu spadku. Trybunał uznał, że te dwa przepisy są ściśle skorelowane, tak że warunkiem
jurysdykcji sądów państwa członkowskiego miejsca zwykłego pobytu spadkobiercy do otrzymania oświadczeń
dotyczących odrzucenia spadku jest to, aby obowiązujące w tym państwie prawo spadkowe przewidywało możliwość
złożenia takiego oświadczenia przed sądem (w polskim prawie zostało to uregulowane, zob. art. 1012 KC). W ocenie
TSUE, jeśli ten warunek jest spełniony, to wszystkie czynności podlegające wykonaniu przed sądem państwa
członkowskiego miejsca zwykłego pobytu spadkobiercy pragnącego złożyć takie oświadczenie określa prawo tego
państwa (zob. m.in. art. 1018 § 3 KC). Zatem oświadczenie o odrzuceniu spadku w państwie członkowskim miejsca
zwykłego pobytu spadkobiercy, dla swej ważności powinno być zgodne z wymogami co do formy przewidziane przez
prawo państwa członkowskiego, w którym takie oświadczenie zostaje złożone.

Wyrok TSUE z 2.6.2022 r., T.N. i N.N. (Oświadczenie o odrzuceniu spadku), C-617/20,

Wyrok TSUE podkreślił konieczność zgodności oświadczenia o odrzuceniu spadku z wymogami co do formy obowiązującymi w państwie miejsca zwykłego pobytu spadkobiercy. Decyzja ta ma istotne znaczenie dla praktyki sądowej i spraw spadkowych mających skutki transgraniczne w Unii Europejskiej.