Zasadniczy cel upadłości konsumenckiej a odstąpienie od ustalenia planu spłaty wierzycieli
Upadłość konsumencka to instytucja mająca na celu oddłużenie osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, przy jednoczesnym uwzględnieniu interesów wierzycieli. Umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wymaga szczegółowej analizy każdego przypadku. Zmiana priorytetów w oddłużaniu osób fizycznych bez działalności gospodarczej jest tematem dyskusji w kontekście sprawiedliwości społecznej i zaspokajania roszczeń wierzycieli.
Tematyka: upadłość konsumencka, oddłużenie, plan spłaty wierzycieli, zmiana priorytetów, umorzenie zobowiązań, sytuacja życiowa, sprawiedliwość społeczna, SN, orzecznictwo, nietypowe sytuacje, prawa majątkowe
Upadłość konsumencka to instytucja mająca na celu oddłużenie osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, przy jednoczesnym uwzględnieniu interesów wierzycieli. Umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wymaga szczegółowej analizy każdego przypadku. Zmiana priorytetów w oddłużaniu osób fizycznych bez działalności gospodarczej jest tematem dyskusji w kontekście sprawiedliwości społecznej i zaspokajania roszczeń wierzycieli.
Upadłość konsumencka to instytucja powołana w celu oddłużenia osób fizycznych, które nie prowadzą działalności gospodarczej. Oddłużenie takiego podmiotu nie może jednak odbywać się kosztem pokrzywdzenia wierzycieli. Samo umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli nie może być natomiast utożsamiane z ich pokrzywdzeniem - konieczna jest szczegółowa analiza stanu faktycznego każdego przypadku. Wobec stwierdzenia braku możliwości realizacji planu spłaty sąd winien umorzyć zobowiązania upadłego bez ustalania planu spłaty wierzycieli. Zmiana priorytetów w zakresie oddłużenia osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej Choć upadłość konsumencka jest instytucją stosunkowo młodą, to już kilkukrotnie dochodziło do gruntownej zmiany przepisów, także w zakresie naczelnych zasad tego postępowania. Aktualnie treść art. 2 ust. 2 ustawy z 28.2.2003 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1520; dalej: PrUpad) wskazuje, że: „Postępowanie uregulowane ustawą wobec osób fizycznych należy prowadzić również tak, aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym”. Pomimo, iż w stosunku do poprzedniego brzmienia przepisu (obowiązującego do 24.3.2020 r.) zmiana wydaje się być kosmetyczna poprzez dodanie słowa „również” – „Postępowanie uregulowane ustawą wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej należy prowadzić tak, aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym, a jeśli jest to możliwe - zaspokoić roszczenia wierzycieli w jak najwyższym stopniu”, to była ona interpretowana jako pozbawienie priorytetu oddłużenia upadłego na rzecz pierwszeństwa zaspokojenia wierzycieli. Odstąpienie od ustalenia planu spłaty wierzycieli W jednym z prowadzonych postępowań upadłościowych Sąd umorzył zobowiązania upadłej bez ustalania planu spłaty wierzycieli z uwagi na jej sytuację zdrowotną oraz fakt samotnego wychowywania chorego dziecka, które dodatkowo nie otrzymywało alimentów od ojca. Wynagrodzenie upadłej było dość niskie, a kwota zobowiązań znaczna, bo przekraczała 3 mln złotych. Przychylając się do wniosku o umorzenie zobowiązań upadłej, Sąd uznał, że jej osobista sytuacja wskazuje, iż nie będzie ona zdolna dokonywać jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Konkluzja orzeczenia sprowadzała się do stwierdzenia, że nałożenie na upadłą obowiązku realizacji jakiegokolwiek planu spłaty stałoby w jaskrawej sprzeczności z celami postępowania upadłościowego, realizującego w praktyce zasady sprawiedliwości społecznej, i pomijałoby względy humanitarne. Po wniesieniu przez ZUS zażalenia na takie rozstrzygnięcie, SO co do zasady podzielił ustalenia dokonane przez Sąd I instancji. Wierzyciel wniósł jednak od przedmiotowego rozstrzygnięcia skargę kasacyjną, wskazując, iż oddłużenie konsumenta (jako priorytet w upadłości) nie może odbywać się kosztem zaspokojenia wierzycieli. Rozstrzygnięcie SN Postanowieniem z 25.5.2021 roku, I CSKP 100/21, , SN oddalił skargę kasacyjną, wskazując jednocześnie, iż podniesionych zarzutów nie można uznać za prawidłowe. Zarówno Sąd I, jak i II instancji prawidłowo ustalił stan faktyczny, wskazując, że upadła nie będzie w stanie regulować planu spłaty choćby w najmniejszej części. I choć w doktrynie i orzecznictwie wskazuje się, że odstąpienie od planu spłaty powinno mieć charakter wyjątkowy, to jednak przy obiektywnym uzasadnieniu takiego stanu (sytuacja zdrowotna, rodzinna, alimentacyjna upadłego i członków jego rodziny) brak jest podstaw do obciążania upadłego planem spłaty. Nie można bowiem tego uczynić, gdy jego sytuacja życiowa na to nie pozwala. To prowadziłoby do jego ubóstwa i podważało zasadniczy cel postępowania upadłościowego. Komentarz SN potwierdził dotychczasową linię orzeczniczą, wskazując, że umorzenie zobowiązań bez ustalania planu spłaty zarezerwowane jest dla szczególnych przypadków (tak np. postanowienie SO w Bydgoszczy z 27.9.2019 r., VIII Gz 159/19, : „Odstąpienie od ustalenia planu spłaty, tj. rezygnacja z istotnego stadium postępowania upadłościowego, powinno mieć charakter absolutnie wyjątkowy – w sytuacji gdy dostępne źródła utrzymania pozwalają wyłącznie na pokrycie bieżących potrzeb upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, a nie ma podstaw do uznania, aby ten stan mógł ulec zmianie w najdłuższym możliwym, tj. 36 miesięcznym okresie wykonywania planu spłaty”. I choć komentowane orzeczenie zostało wydane na gruncie poprzednio obowiązującego stanu prawnego (decyduje data złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości) to uważam, że zachowuje ono aktualność także na gruncie aktualnego brzmienia art. 2 ust. 2 PrUpad. Zasada ustalania planu spłaty wierzycieli zawsze jednak winna zejść na dalszy plan w sytuacji, gdy nie ma żadnych wątpliwości co do braku możliwości jego regulowania przez upadłego. Nie powinno tutaj mieć miejsca obserwowane w ostatnim okresie zaostrzenie linii orzeczniczej, w ramach którego plan spłaty ustalany jest dla każdej osoby zdolnej do zarobkowania lub otrzymującej regularne świadczenie. Przy przyjęciu założenia, że pozyskiwana przez upadłego kwota odpowiada jego możliwościom zarobkowym, a wydatki ją w całości kompensują, sąd powinien odstąpić od ustalania planu spłaty. Nie może on wykraczać poza zakres osoby upadłego i obciążać członków jego rodziny. Gdyby wobec braku możliwości realizacji planu spłaty przez upadłego sąd uznał, że może on otrzymać zewnętrzne wsparcie od osób bliskich, to abstrahując od sprzeczności takiego stanowiska z literalnym brzmieniem przepisów, jest ono rażąco niesprawiedliwe i w sposób nieuprawniony narusza prawa majątkowe osób trzecich, a przez to naraża art. 491 (15) ust. 4 PrUpad na zarzut niekonstytucyjności (art. 64 ust. 2 Konstytucji RP). Postanowienie SN z 25.5.2021 r., I CSKP 100/21,
SN potwierdził dotychczasową linię orzeczniczą, że odstąpienie od planu spłaty wierzycieli powinno być wyjątkowe i uzasadnione, zwłaszcza w sytuacjach nietypowych, np. z uwagi na trudną sytuację życiową upadłego. Odstąpienie od planu spłaty nie powinno prowadzić do ubóstwa upadłego ani naruszać praw osób trzecich.