Dyrektywy wymiaru zadośćuczynienia za krzywdę

Sąd Najwyższy wypowiedział się na temat odpowiedzialności cywilnej za prowadzenie badań klinicznych wbrew przepisom ustawy, szczegółowo analizując zasady ustalania zakresu zadośćuczynienia za krzywdę. W wyroku SN podkreślono konieczność pełnej rekompensaty wyrządzonej krzywdy oraz zagwarantowania poszkodowanym należytej ochrony ich dóbr osobistych. Orzecznictwo Sądu Najwyższego stanowi istotne źródło wykładni prawa powszechnego i konstytucyjnego w kwestii wymiaru zadośćuczynienia za doznane szkody.

Tematyka: Sąd Najwyższy, odpowiedzialność cywilna, badania kliniczne, zadośćuczynienie, krzywda, ochrona dóbr osobistych, rekompensata, orzecznictwo, wymiar zadośćuczynienia

Sąd Najwyższy wypowiedział się na temat odpowiedzialności cywilnej za prowadzenie badań klinicznych wbrew przepisom ustawy, szczegółowo analizując zasady ustalania zakresu zadośćuczynienia za krzywdę. W wyroku SN podkreślono konieczność pełnej rekompensaty wyrządzonej krzywdy oraz zagwarantowania poszkodowanym należytej ochrony ich dóbr osobistych. Orzecznictwo Sądu Najwyższego stanowi istotne źródło wykładni prawa powszechnego i konstytucyjnego w kwestii wymiaru zadośćuczynienia za doznane szkody.

 

Sąd Najwyższy wypowiedział się w przedmiocie odpowiedzialności cywilnej za prowadzenie badań
klinicznych wbrew przepisom ustawy wskazując na zasady ustalania zakresu zadośćuczynienia za doznaną
krzywdę.


Stan faktyczny
Sąd Rejonowy wyrokiem z 31.1.2019 r., zasądził od Przychodni sp. z o.o. na rzecz osób fizycznych po 5 000 zł
tytułem zadośćuczynienia za krzywdę wyrządzoną prowadzeniem badania klinicznego wbrew przepisom ustawy oraz
odsetki ustawowe od tej kwoty za opóźnienie, a nadto obciążył pozwaną spółkę kosztami procesu.
Sąd Rejonowy ustalił, że w przychodni pozwanej realizowano projekt badawczy (badanie kliniczne fazy III) oceniający
immunogenność, bezpieczeństwo stosowania oraz tolerancję dwóch dawek szczepionki przeciwko grypie F-H5N1
u osób dorosłych i podeszłym wieku. W ramach badania miały być podawane dwa rodzaje szczepionek: przeciwko
sezonowemu wirusowi zwykłej grypy i przeciwko pandemicznemu wirusowi ptasiej grypy. Sąd ustalił, że uczestnicy
badania nie byli należycie informowani o jego charakterze i celu, przeciwskazaniach do wzięcia udziału w badaniu,
ryzyku z tym związanym, ubezpieczeniu czy rekompensacie w postaci zwrotu kosztów podróży. Nie wiedzieli, że
podawana była niedopuszczona do obrotu szczepionka na ptasią grypę. Sądzili, że otrzymują szczepionkę na grypę
sezonową. Sąd Rejonowy ocenił, że pozwana ponosi odpowiedzialność cywilną za bezprawne i zawinione
naruszenie dóbr osobistych pacjentów, polegające na wykorzystaniu ich zaufania do placówki ochrony zdrowia
i zatajenie informacji istotnych dla pacjentów. Ustalając zakres zadośćuczynienia sąd stwierdził, że testowanie
produktu nie spowodowało rozstroju zdrowia uczestników badania, ale naruszono ich dobra osobiste, prawo do
informacji o stanie zdrowia oraz do świadomego decydowania o poddaniu się zabiegom medycznym. Sąd zasądził
na rzecz każdego z powodów po 5 000 złotych tytułem zadośćuczynienia.
Sąd Okręgowy, wyrokiem z 18.9.2019 r., uwzględnił apelację pozwanej w części, tj. w zakresie wysokości
zasądzonego zadośćuczynienia. Uznał odpowiedzialność pozwanej, ale obniżył zasądzone każdemu
z pokrzywdzonych zadośćuczynienie z kwoty 5000 zł do 500 zł. Korekta wysokości zadośćuczynienia nastąpiła,
ponieważ - w ocenie sądu - nie wykazano by szczepionka negatywnie oddziaływała na zdrowie pacjentów.
Skarga nadzwyczajna Prokuratora Generalnego
Prokurator Generalny zaskarżył wyrok skargą nadzwyczajną, zarzucając mu naruszenie art. 2 Konstytucji RP
(zasada demokratycznego państwa prawnego i zasada sprawiedliwości) oraz art. 30 i 39 Konstytucji RP (naruszenie
zasad godności i wolności od eksperymentów medycznych będących źródłem wolności i praw człowieka
i obywatela). Naruszenie tych zasad konstytucyjnych nastąpiło przez uwzględnienie zawartych w apelacji zarzutów
i argumentów dotyczących rozmiaru krzywd, co skutkowało obniżeniem zasądzonego przez Sąd I instancji
zadośćuczynienia do kwoty symbolicznej, a tym samym nieadekwatnej do ich rozmiaru oraz z powodów takich jak
upływ ponad 10 lat od podania niezatwierdzonej szczepionki bez świadomej zgody pacjenta, za który to czyn
pracownicy pozwanej zostali skazani prawomocnym wyrokiem karnym, a nadto dotychczasowego braku
negatywnych następstw zdrowotnych.
Stanowisko Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy stwierdził, że zasadniczym zagadnieniem w sprawie jest ustalenie konstytucyjnych granic
sądowego wymiaru zadośćuczynienia pieniężnego, w szczególności za poważne naruszenia podstawowych
wolności i praw jednostki (kwalifikowanych przez ustawodawcę jako przestępstwa). Zgodnie z ugruntowanym
orzecznictwem zasądzenie zbyt niskiego zadośćuczynienia podlega nadzorowi judykacyjnemu Sądu Najwyższego.
Przywołano w uzasadnieniu orzecznictwo SN wskazujące, że zadośćuczynienie winno w pełni kompensować
krzywdę. Funkcja kompensacyjna zadośćuczynienia jest realizowana tylko wtedy, gdy kwota pieniężna przyznana
pokrzywdzonemu w pełni lub możliwym stopniu rekompensuje wyrządzoną mu krzywdę. Zadośćuczynienie nie może
mieć nigdy dla pokrzywdzonego znaczenia symbolicznego, a powinno stanowić rzeczywiste wynagrodzenie krzywdy.
Podkreślono, że prawo powszechne wymaga wykładni w zgodzie z Konstytucją RP oraz z prawem
międzynarodowym. SN podzielił stanowisko Trybunału Konstytucyjnego, zgodnie z którym wywodzone z art. 2 i 30
Konstytucji RP, normy stanowią zasadnicze punkty odniesienia do wykładni i stosowania reguł sądowego wymiaru
zadośćuczynienia, a zwłaszcza przy ocenie, czy zagwarantowano poszkodowanym, którzy doznali uszczerbku na
osobie, należytą i wymaganą konstytucyjnie ochronę. SN przypomniał, że prawo powszechne realizuje zasadnicze
preferencje danego systemu jeżeli chodzi o jego wartości. W tym kontekście szczególny charakter mają uszczerbki



na osobie. SN wskazał, że również w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wielokrotnie
podkreślano, że zasądzanie przez sądy powszechne państw-stron Konwencji zbyt niskich zadośćuczynień lub
odszkodowań w szczególności za uszczerbki na osobie narusza Konwencję (por. wyrok ETPC z 13.4.2021 r.,
Scripnic v. Mołdawia, skarga nr 63789/13).
Odnosząc powyższe zasady do sprawy będącej przedmiotem skargi nadzwyczajnej, SN podkreślił, że
dziesięciokrotne obniżenie przez Sąd II instancji i tak niskiego (zarówno według miar obiektywnych, jak
i subiektywnych) zadośćuczynienia pieniężnego za uszczerbek na najważniejszych dobrach osobistych człowieka
(godności i wolności) narusza podstawowe zasady porządku prawnego. Został on spowodowany zawinionym, a jak
wynika z akt sprawy, także przestępczym i podyktowanym niskimi pobudkami czynem, za który pracownicy pozwanej
oraz osoby wchodzące w skład organu zarządzającego spółki zostali uznani w odrębnym postępowaniu za winnych
zarzucanych czynów z art. 286 § 1 ustawy z 6.6.1997 r. – Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1138 ze zm., dalej:
KK) w zw. z art. 294 § 1 KK, art. 126a ustawy z 6.9.2001 r. – Prawo farmaceutyczne (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1977 ze
zm.) w zw. z art. 11 § 2 KK i art. 12 KK. Orzecznictwo SN wskazuje, że zasądzane kwoty zadośćuczynień za
naruszenia dóbr osobistych, co istotne w sprawach niezwiązanych z rozstrojem zdrowia, są znacznie wyższe niż
kwoty zasądzone zarówno przez Sąd I instancji, a tym bardziej – wielokrotnie – wyższe od kwot zasądzonych przez
Sąd II instancji (por. wyrok Sądu Najwyższego z 1.6.2017 r., I CSK 595/16, 
). W realiach sprawy SN zgodził
się z zarzutem, że obniżone przez Sąd II instancji zadośćuczynienie jest oczywiście i rażąco nieadekwatne
w stosunku do krzywd doznanych przez poszkodowanych. SN wskazał, że na gruncie norm konstytucyjnych i prawa
powszechnego, dla wymiaru zadośćuczynienia, nie jest obojętny charakter naruszonych dóbr osobistych. Natomiast
godność i wolność człowieka jest jednym z najważniejszych dóbr chronionych przez porządek konstytucyjny. SN nie
podzielił poglądu, że samo naruszenie dóbr osobistych jest zawsze krzywdą. Należy uwzględnić, czy takie
naruszenie rodzi konsekwencje w postaci bólu, stresu lub innego rodzaju negatywnych skutków dla pokrzywdzonego.
Jednak charakter naruszonego dobra i stan w jakim znajduje się pokrzywdzony powinny być brane zawsze pod
uwagę przy wymiarze zadośćuczynienia.

Komentarz
W wyroku, na tle stanu faktycznego związanego z bezprawnym i zawinionym naruszeniem dóbr osobistych
i znacznym obniżeniem, w ramach kontroli instancyjnej, i tak niskiego zadośćuczynienia, SN przedstawił
problematykę sposobu ustalania przez sądy powszechne wymiaru zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
Przypomniano, że przepisy prawa nie wskazują w sposób bezpośredni kryteriów wymiaru zadośćuczynienia, ale
wynika on z uregulowań norm (dyrektyw) prawa powszechnego i konstytucyjnego. Wyrok jest istotny, gdyż Sąd
Najwyższy, przedstawił w nim źródła stosowania reguł sądowego wymiaru zadośćuczynienia przez wskazanie norm
konstytucyjnych, ale też wymienił konkretnie czynniki, które sadownictwo powszechne rozważa przy określaniu
zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, jak również wymienił jakie okoliczności mogą być przyczyną jego obniżenia.

Wyrok SN z 21.9.2022 r., I NSNc 75/21, 








 

Sąd Najwyższy, analizując sprawę dotyczącą obniżenia zasądzonego zadośćuczynienia za uszczerbek na dobra osobiste, podkreślił rażącą nieadekwatność kwoty zadośćuczynienia do faktycznych krzywd poszkodowanych. SN przypomniał, że wymiar zadośćuczynienia winien w pełni kompensować wyrządzoną szkodę oraz nie może mieć charakteru symbolicznego, lecz powinien stanowić realne wynagrodzenie za doznane krzywdy.