Kryteria oceny klauzuli abuzywnej

Tematyka: Kryteria oceny klauzuli abuzywnej, Trybunał Sprawiedliwości, dyrektywa 93/13, dobra wiara, znacząca nierównowaga, ochrona konsumenta, przepisy krajowe, transpozycja dyrektywy

Trybunał uznał, że dwie przesłanki uznania postanowienia umowy za nieuczciwy warunek umowny,
a mianowicie przesłanki: „dobrej wiary” i „znaczącej nierównowagi” (art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13) nie mogą
być interpretowane, na podstawie dyrektywy 93/13, jako alternatywne. Natomiast państwo członkowskie
może w tym zakresie wprowadzić taką silniejszą ochronę konsumenta na podstawie praw krajowego, jednak
pamiętając o obowiązku notyfikacji takich przepisów Komisji Europejskiej.
Stan faktyczny
Słoweński bank i konsumentka zawarli umowę kredytu. Umowa ta nie zawiera postanowień co do mającego
zastosowanie kursu wymiany, ale przyjęto w niej, że ryzyko kursowe ponosi w całości kredytobiorczyni. To ryzyko
kursowe zmaterializowało się i kredytobiorczyni wniosła pozew mający w szczególności na celu stwierdzenie
nieważności umowy kredytu, powołując się na zmiany kursu wymiany euro do franka szwajcarskiego.
Pytanie prejudycjalne
Czy art. 3 ust. 1 i art. 8 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach
konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29) należy interpretować w ten sposób, że stoją one na
przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które w sytuacji gdy warunek umowny powoduje znaczącą nierównowagę
wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta, pozwala stwierdzić nieuczciwy charakter
tego warunku bez przeprowadzania w takim przypadku badania wymogu „dobrej wiary” w rozumieniu art. 3 ust. 1
dyrektywy 93/13?
Stanowisko TS
Dyrektywa 93/13 wymaga, aby państwa członkowskie ustanowiły mechanizm gwarantujący, aby każdy warunek
umowny, który nie został wynegocjowany indywidualnie, mógł zostać poddany kontroli w celu oceny jego
ewentualnego nieuczciwego charakteru. W tych ramach do sądu krajowego należy ustalenie, przy uwzględnieniu
kryteriów określonych w art. 3 ust. 1 i art. 5 dyrektywy 93/13, czy w świetle konkretnych okoliczności danego
przypadku taki warunek umowny spełnia ustanowione w tej dyrektywie wymogi dobrej wiary, równowagi
i przejrzystości (wyrok TS z 7.11.2019 r., C-419/18,
i C‑ 483/18, Profi Credit Polska, EU:C:2019:930, pkt 53).
Zgodnie z art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 warunek umowy zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, który nie
był indywidualnie negocjowany, uznaje się za nieuczciwy, jeśli stojąc w sprzeczności z wymogami dobrej wiary,
powoduje znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.
Powołując się na pojęcia „dobrej wiary” i „znaczącej nierównowagi” wynikających z umowy praw i obowiązków stron
ze szkodą dla konsumenta, art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 definiuje jedynie w sposób abstrakcyjny elementy,
które sprawiają, iż dany warunek umowy, który nie stanowił przedmiotu indywidualnych negocjacji, ma nieuczciwy
charakter (wyrok TS z 27.1.2021 r.,C‑ 229/19 i C‑ 289/19, Dexia Nederland, EU:C:2021:68, pkt 47). Trybunał uznał,
że do sądu krajowego należy zbadanie, w świetle ogółu okoliczności faktycznych danej sprawy, po pierwsze,
możliwego niedochowania wymogu dobrej wiary, i po drugie, istnienia ewentualnej znaczącej nierównowagi na
niekorzyść klienta w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 (wyrok Kiss i CIB Bank, pkt 49). Trybunał uznał, że oba
elementy, o których mowa w art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13, wymagają – z uwzględnieniem całokształtu okoliczności
danej sprawy – dokonania przez sąd krajowy oceny w świetle właściwych im kryteriów, celem ustalenia, czy dany
warunek umowny ma nieuczciwy charakter. Przy czym należy doprecyzować, że ocena tych elementów na
podstawie owych kryteriów nie wyklucza istnienia związku między nimi. Ponadto, przejrzysty charakter warunku
umownego, wymagany w art. 5 dyrektywy 93/13, stanowi również jeden z elementów, które sąd krajowy powinien
wziąć pod uwagę przy dokonywaniu należącej do niego oceny uczciwości tego warunku na podstawie art. 3 ust. 1 tej
dyrektywy (wyrok TS z 10.6.2021 r., C-609/19,
, BNP Paribas Personal Finance, EU:C:2021:469, pkt 62).
W niniejszym przypadku sąd odsyłający dąży zasadniczo do ustalenia, czy na podstawie słoweńskiego uregulowania
może orzec w przedmiocie sporu bez zbadania kwestii, czy przedsiębiorca działał w dobrej wierze. Trybunał
przypomniał, że zgodnie z motywem dwunastym dyrektywy 93/13, dokonuje ona jedynie częściowej i minimalnej
harmonizacji przepisów krajowych dotyczących nieuczciwych warunków umownych, pozostawiając państwom
członkowskim możliwość – przy poszanowaniu TFUE – zapewnienia konsumentowi wyższego poziomu ochrony
w drodze przepisów krajowych bardziej rygorystycznych niż przepisy tej dyrektywy. Ponadto, zgodnie z art. 8
dyrektywy 93/13 w celu zapewnienia wyższego poziomu ochrony konsumenta państwa członkowskie mogą przyjąć
lub utrzymać bardziej rygorystyczne przepisy prawne zgodne z tym Traktatem w dziedzinie objętej tą dyrektywą
(wyrok TS z 21.12.2021 r., C-243/20,
, Trapeza Peiraios, EU:C:2021:1045, pkt 54).

Dyrektywa 93/13 została przetransponowana do słoweńskiego porządku prawnego za pomocą ustawy o ochronie
konsumentów. W tej ustawie przewidziano cztery przypadki, połączone spójnikiem „lub”, w których warunek umowny
uznaje się za nieuczciwy. Wśród nich uregulowano przypadek spowodowania przez warunek umowny ze szkodą dla
konsumenta znaczącej nierównowagi wynikających z umowy praw i obowiązków stron i przypadek naruszenia przez
warunek umowny zasady dobrej wiary i uczciwości. Trybunał podkreślił, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem jest
on zobowiązany uwzględnić, w ramach podziału kompetencji między nim a sądami krajowymi, kontekst faktyczny
i prawny, w jaki wpisują się pytania prejudycjalne, w takiej postaci, w jakiej został on opisany we wniosku
prejudycjalnym. W związku z tym badania odesłania prejudycjalnego nie można dokonywać z punktu widzenia
wykładni prawa krajowego, na którą powołuje się słoweński rząd lub Bank [wyrok TS z 15.4.2021 r., C-194/19,
, État belge (Okoliczności zaistniałe po wydaniu decyzji o przekazaniu), EU:C:2021:270, pkt 26].
Zgodnie z art. 8 dyrektywy 93/13 państwa członkowskie, co do zasady, dysponują swobodą w kwestii rozszerzenia
ochrony przewidzianej w art. 3 ust. 1 tej dyrektywy (wyrok TS z 19.9.2019 r., C-34/18,
Lovasné Tóth,
EU:C:2019:764, pkt 47), o ile dane uregulowanie krajowe zapewnia konsumentom wyższy poziom ochrony i nie
narusza postanowień Traktatów (wyrok TS z 2.4.2020 r., C-329/19,
, Condominio di Milano, via Meda,
EU:C:2020:263, pkt 37). Trybunał stwierdził, że krajowemu uregulowaniu, takiemu sporne słoweńskie, przyświeca cel
ochrony konsumentów zagwarantowany w dyrektywie 93/13. Ponadto, zgodnie z art. 8a tej dyrektywy, to
uregulowanie może zapewnić konsumentom wyższy poziom ochrony niż poziom ochrony ustanowiony w dyrektywie,
czego zweryfikowanie należy jednak do sądu krajowego, również z uwzględnieniem orzecznictwa krajowego w tej
dziedzinie. Komisja Europejska wskazała, że słoweńskie władze poinformowały ją o odpowiednich przepisach
dotyczących kryteriów i zasad oceny uczciwości warunków umownych zgodnie z tym, co przewiduje art. 8 dyrektywy
93/13, tak że ten przepis nie może mieć w niniejszym przypadku wpływu na żądaną wykładnię.
Reasumując TS orzekł, że art. 3 ust. 1 i art. 8 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż nie stoją
one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które w sytuacji gdy warunek umowny powoduje znaczącą
nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta, pozwala
stwierdzić nieuczciwy charakter tego warunku bez przeprowadzania w takim przypadku badania wymogu
„dobrej wiary” w rozumieniu art. 3 ust. 1.

Komentarz
Ważny wyrok TS dla polskich konsumentów i ich pełnomocników.
Z niniejszego wyroku wynika, że dwie przesłanki uznania warunku umownego, który nie został wynegocjowany
indywidualnie, za nieuczciwy, a mianowicie „dobrej wiary” i „znaczącej nierównowagi” (wskazane w art. 3 ust. 1
dyrektywy 93/13), należy interpretować jako kumulatywne. Przyjmując to niekorzystne dla interesów konsumenta
stanowisko, TS „nieco je osłabił” powołując się na ewentualną szerszą ochronę zagwarantowaną w prawie krajowym.
A mianowicie Trybunał podkreślił, że państwo członkowskie może transponować art. 3 ust. 1 do prawa krajowego
w taki sposób, aby przesłanki „dobrej wiary” i „znaczącej nierównowagi” były odrębne i niezależne od siebie. Z art. 8
i 8a tej dyrektywy wynika bowiem, że państwa członkowskie mogą przyjąć przepisy zapewniające wyższy poziom
ochrony konsumentów niż poziom ochrony zagwarantowany w tej dyrektywie i w takim przypadku o tych przepisach
powinno poinformować Komisję Europejską. Wówczas dopiero sąd krajowy mógłby badać, tylko jedną z przesłanek
„dobrej wiary” i „znaczącej nierównowagi” jako alternatywne (odrębne, autonomiczne i niezależne), oceniając
nieuczciwy charakter warunku umownego. W tym zakresie należy weryfikować, czy dane państwo członkowskie
poinformowało Komisję o przepisach krajowych, przewidujące słabszą ochronę konsumenta co do warunków,
o których mowa w art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13.
Niniejszy wyrok ma podstawowe znaczenie również dla badania przez polski sąd przesłanek niedozwolonego
charakteru postanowienia umownego, które zostały określone w art. 3851 § 1 KC. W świetle stanowiska TS
wyrażonego w tym wyroku wszystkie wymienione w tym przepisie przesłanki uznania postanowienia umowy za
niedozwolone klauzule umowne powinny być spełnione kumulatywnie. Zatem polski sąd powinien zweryfikować, czy
postanowienia: nie są uzgodnione indywidualnie; kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny
z dobrymi obyczajami (w dyrektywie 93/13 określone jako: dobra wiara); rażąco naruszają jego interesy w dyrektywie
93/13 określone jako: znacząca nierównowaga) oraz nie są to postanowienia, które określają główne świadczenia
stron, w tym wynagrodzenie, chyba że takie postanowienia byłyby sformułowane w sposób niejednoznaczny.

Wyrok TS z 13.10.2022 r., NOVA KREDITNA BANKA MARIBOR, C-405/21

Wyrok TS z 13.10.2022 r., NOVA KREDITNA BANKA MARIBOR, C-405/21, ma istotne znaczenie dla badania przez polski sąd przesłanek niedozwolonego charakteru postanowienia umownego, szczególnie w kontekście kumulatywnego spełniania przesłanek uznania postanowienia umowy za niedozwoloną klauzulę umowną.