Prawo do sądu nie jest dobrem osobistym

Tematyka: dobra osobiste, naruszenie, sąd, procedury, ochrona, postępowanie, przepisy, wyrok, organy kompetentne

Jeżeli obowiązujące przepisy przewidują określone procedury bądź nadają pewnym organom lub podmiotom
kompetencje, to działanie w ich ramach - jeśli narusza sferę prawnie chronionych dóbr osobistych - z reguły
nie jest bezprawne.
Opis okoliczności faktycznych
Powód, M.L., wniósł o nakazanie pozwanej J.P. wyłączenia się z wszelkiej działalności w ramach Związku (...),
związanej z jego osobą oraz zamieszczenie w czasopiśmie (...) oświadczenia zawierającego przeprosiny za działania
naruszające jego dobra osobiste. Związek jest stowarzyszeniem, którego celem jest oparta na podstawach
naukowych organizacja hodowli i szkolenia psów rasowych dla osiągnięcia jak najwyższego poziomu, zarówno pod
względem eksterierowym, jak i użytkowym. Powód aktywnie uczestniczył w działalności stowarzyszenia. Na jednym
z posiedzeń Zarządu Tymczasowego Związku poinformowano go o wszczęciu przeciwko niemu postępowania
dyscyplinarnego, którego podstawą był kierowany wobec powoda zarzut, że pełniąc funkcję Przewodniczącego
Oddziału (...) w Ł., złożył do Zarządu Głównego nieprawdziwe informacje dotyczące składek członkowskich za 2012
r., a tym samym ilości członków Związku (...) w (...) Oddziału w Ł. Informacja ta miała istotny wpływ na nieprawidłową
liczbę delegatów wybieranych podczas Walnego Zgromadzenia członków Oddziału w Ł. Pozwana, jako
Przewodnicząca tego Sądu, wydawała zarządzenia, z którymi powód wiązał naruszenie jego dóbr osobistych.
Ostatecznie powód został prawomocnie zawieszony w prawach członka na okres 36 miesięcy.
Stanowisko SO
SO oddalił powództwo. Odnosząc się do sformułowanych pozwem żądań, wskazał, że katalog dóbr osobistych
wymienionych w art. 23 KC, pozostających pod ochroną prawa cywilnego, jest otwarty i wraz z ze zmianami
stosunków społecznych pewne dobra mogą pojawiać się i znikać. Żądając ochrony prawnej, powód winien wskazać,
które dobro zostało naruszone. Ustalenie odpowiedzialności na podstawie wyżej wskazanych norm prawnych
w pierwszej kolejności wymaga określenia dobra osobistego, które mogło zostać naruszone, a następnie
udowodnienia faktu jego naruszenia oraz oceny, że działanie strony pozwanej było bezprawne. Naruszenia swego
dobra osobistego powód upatrywał w tym, że pozwana jako Przewodnicząca Głównego (...) Związku (...) w (...)
pozostawiła jego zażalenie bez rozpoznania, czym naruszyła jego prawo do sądu.
Niewątpliwym jest, że zawarty w art. 23 KC katalog dóbr osobistych nie jest wyczerpujący. Poprzez posłużenie
się zwrotem „w szczególności” ustawodawca dopuszcza istnienie i tworzenie się innych dóbr. Nie należy do nich
m.in. prawo do obrony. Sąd zauważył, że niezależnie od podstawy prawnej żądania i argumentacji pozwu nie doszło
do naruszenia przez pozwaną przysługującego powodowi prawa do obrony. Powód miał możliwość brania udziału
w czynnościach procesowych, bezsprzecznie mógł więc podejmować aktywność w sprawie i składać stosowne
wnioski dowodowe. Wszystkie podejmowane przez pozwaną czynności były zgodne z obowiązującym prawem. Sąd
badał również, czy miało miejsce naruszenie dóbr osobistych powoda w postaci dobrego imienia oraz wizerunku
w społeczności kynologicznej. Pozwana wykonywała poszczególne czynności w ramach pełnionej funkcji, a nie jako
osoba prywatna. Nie wypowiadała się publicznie na temat postępowań prowadzonych z udziałem powoda. Nie
wykazał on, aby zawieszenie w prawach członka Związku wywołało wśród społeczności kynologicznej negatywne dla
jego wizerunku skutki. Już z tych przyczyn powództwo podlegało oddaleniu. Ponadto postępowanie przed sądem
koleżeńskim w zakresie uregulowanym w statucie i według ustalonej przez stowarzyszenie procedury należy
zakwalifikować jako działanie prowadzone w ramach porządku prawnego. Ustanowienie wewnętrznego
postępowania badającego, czy wystąpiły uchybienia w wykonywaniu praw i obowiązków członka stowarzyszenia,
oraz czy zachodzą przesłanki pozbawienia członkostwa w stowarzyszeniu, mieści się w zakresie samorządności,
a dwustopniowość tego postępowania wzmacnia gwarancje rzetelnego rozpoznania spraw poddanych pod osąd.
Stanowisko SA
SA oddalił apelację. Sąd orzekający prawidłowo uznał, że zachowanie pozwanej ani nie skutkowało naruszeniem
chronionych prawem dóbr osobistych powoda, ani nie było bezprawne. Dobra osobiste są to społecznie
uznane, obiektywne wartości niemajątkowe związane z osobowością człowieka, jego integralnością fizyczną
i psychiczną, mające indywidualny charakter. Stanowiąc atrybut każdej osoby fizycznej, są z nią ściśle związane.
Z definicji tej wynika, że konieczną cechą dobra osobistego jest wartość immanentnie złączona z istotą
człowieczeństwa oraz naturą człowieka, niezależna od jego woli, stała, dająca się skonkretyzować i zobiektywizować,
mająca zarazem decydujące znaczenie dla bytu i pozycji człowieka w społeczeństwie. Należy też zwrócić uwagę, że
przy stosowaniu przepisów art. 23 KC oraz art. 24 KC utrwaliła się taka ich wykładnia, zgodnie z którą o tym, czy
doszło do naruszenia dobra osobistego, decydujące znaczenie mają kryteria obiektywne, a nie subiektywne odczucia
osoby żądającej ochrony prawnej. Istotna jest zatem przede wszystkim reakcja społeczna na określone

zachowanie, a ściślej, czy w odczuciu osoby przeciętnie reagującej takie zachowanie jest uważane za
niedozwoloną ingerencję w sferę chronionych dóbr osobistych. Prawo do sądu, czy też, bardziej ogólnie, do
rozpoznania sprawy w określonym trybie i procedurze, nie stanowi dobra osobistego. Prawo do sądu należy do praw
o charakterze gwarancyjnym (art. 45 Konstytucji RP i art. 6 EKPCz), które nie należy jednak do katalogu dóbr
osobistych. To samo dotyczy praw związanych z członkostwem w różnego rodzaju organizacjach, w tym
stowarzyszeniach społecznych, zawodowych itp.
Nie można oczywiście wykluczyć sytuacji, w której na tle sporu o członkostwo dojdzie także do naruszenia
dobra osobistego członka stowarzyszenia, np. w sytuacji, gdy związane to będzie z przejawami
dyskryminacji, mobbingu, itp. Tego rodzaju sytuacja nie miała jednak miejsca w stanie faktycznym rozpoznawanej
sprawy. Co więcej ochrona dóbr osobistych obejmuje swoim zakresem naruszenia lub zagrożenia tego rodzaju dóbr,
które mają charakter bezprawny. Do okoliczności wyłączających bezprawność zalicza się działanie w ramach
porządku prawnego, wykonywanie prawa podmiotowego, ochronę uzasadnionego interesu oraz - pod pewnymi
warunkami - zgodę pokrzywdzonego. Jeżeli więc obowiązujące przepisy przewidują określone procedury bądź
nadają pewnym organom lub podmiotom kompetencje, to działanie w ich ramach - jeśli narusza sferę
prawnie chronionych dóbr osobistych - z reguły nie jest bezprawne. Co innego, gdy dochodzi do wyraźnego
i poważnego naruszenia przepisów, w szczególności polegającego na wykroczeniu poza cel i niezbędny
zakres postępowania, lub wyrażeniu ocen bądź użyciu sformułowań nieuzasadnionych przedmiotem
i potrzebami tego postępowania i naruszającymi godność osoby, której dotyczą. Postępowanie w zakresie
uregulowanym w statucie i według ustalonej przez stowarzyszenie procedury zależy zakwalifikować jako działanie
prowadzone w ramach porządku prawnego.

Komentarz
Spór sądowy koncentrował się wokół istoty dóbr osobistych i ich ochrony. Rozważania Sądów obu instancji
potwierdzają, że prawo do sądu, tak samo jak prawo do obrony czy rozpoznania sprawy przez sąd bez
nieuzasadnionej zwłoki, są prawami gwarantowanymi przepisami konstytucyjnymi oraz konwencyjnymi, ale nie
stanowią dóbr osobistych w rozumieniu art. 23 KC. Czynności podejmowane w ramach wszelkiego rodzaju
postępowań, w tym dyscyplinarnych, z reguły nie są bezprawne, chyba że dochodzi do wyraźnego
i poważnego naruszenia przepisów dotyczących danego postępowania. Oznacza to, że organy postępowania
dyscyplinarnego mogą doprowadzić do naruszenia dóbr osobistych wtedy, gdy nie działają na podstawie
i w granicach prawa. Aby wyłączać bezprawność, o której mowa w art. 24 § 1 KC, działanie w ramach porządku
prawnego musi pochodzić od osoby kompetentnej, być dokonywane w granicach określonych tym porządkiem
prawnym, a gdy chodzi o oceny innych osób, działanie to powinno być rzeczowe, obiektywne i ostrożne. Jak
wskazuje się w orzecznictwie, w zakresie wyrażanych ocen nie może też wykraczać poza potrzebę niezbędną dla
celów określonych prawem.

Wyrok SA w Poznaniu z 5.7.2022 r., I ACa 948/21,

Spór sądowy koncentrował się na ochronie dóbr osobistych. Prawo do sądu, obrony i rozpoznania sprawy nie są dobrami osobistymi. Organizacje mogą naruszyć dobra osobiste, gdy działają poza prawem. Wyrok SA potwierdził brak naruszenia dóbr osobistych w tym przypadku.