Podstawa prawna orzeczenia nieważności umowy frankowej

Trybunał Sprawiedliwości UE nie rozstrzygnął merytorycznie wniosku prejudycjalnego polskiego sądu dotyczącego podstaw prawnych orzeczenia nieważności umowy frankowej. Pozostaje rozbieżność w orzecznictwie polskich sądów co do stosowania art. 58 § 1 i 3 KC oraz art. 3851 § 1 KC. Sprawa dotyczy umowy kredytu hipotecznego z mBankiem S.A., gdzie kredytobiorcy zwrócili się o usunięcie nieuczciwych postanowień umownych i stwierdzili nieważność umowy. Sąd odsyłający podkreślał różnice interpretacyjne dotyczące nieważności umowy w zależności od podstawy prawnej.

Tematyka: Trybunał Sprawiedliwości UE, nieważność umowy frankowej, art. 58 § 1 KC, art. 3851 § 1 KC, mBank, sprawy frankowe, uchwała SN, wnioski prejudycjalne, TSUE, konflikt normatywny, orzecznictwo TSUE

Trybunał Sprawiedliwości UE nie rozstrzygnął merytorycznie wniosku prejudycjalnego polskiego sądu dotyczącego podstaw prawnych orzeczenia nieważności umowy frankowej. Pozostaje rozbieżność w orzecznictwie polskich sądów co do stosowania art. 58 § 1 i 3 KC oraz art. 3851 § 1 KC. Sprawa dotyczy umowy kredytu hipotecznego z mBankiem S.A., gdzie kredytobiorcy zwrócili się o usunięcie nieuczciwych postanowień umownych i stwierdzili nieważność umowy. Sąd odsyłający podkreślał różnice interpretacyjne dotyczące nieważności umowy w zależności od podstawy prawnej.

Trybunał Sprawiedliwości UE nie rozstrzygnął merytorycznie wniosku prejudycjalnego polskiego sądu
dotyczącego podstaw prawnych orzeczenia nieważności umowy frankowej. Tym samym pozostaje
rozbieżność w orzecznictwie polskich sądów dotycząca stosowania w takim przypadku albo art. 58 § 1 i 3
KC, bądź art. 3851 § 1 KC.
Stan faktyczny
W 2006 r. T.D. i S.D. zawarli z mBankiem S.A. umowę kredytu hipotecznego na okres 360 miesięcy w kwocie
160.000 zł, indeksowanego do wartości franka szwajcarskiego i udzielonego z zastosowaniem zmiennej stopy
oprocentowania. W 2020 r. T.D. i S.D. zwrócili się do mBanku o usunięcie niektórych postanowień umownych, które
uznali za nieuczciwe, i podnieśli, że umowa kredytu jest sprzeczna z prawem, a w konsekwencji nieważna. Bank
odrzucił to żądanie. Stwierdził, że umowa kredytu jest zgodna z prawem i nie zawiera nieuczciwych warunków.
Następnie T.D. i S.D. wnieśli do Sądu odsyłającego pozew, w którym utrzymywali, że klauzule przeliczeniowe oraz
klauzula zmiennego oprocentowania, zawarte w ich umowie kredytu, są nieuczciwe, oraz że ta umowa jest sprzeczna
z prawem, a tym samym nieważna.
T.D. i S.D. oświadczyli na piśmie, że w całości zrozumieli i zaakceptowali konsekwencje nieważności umowy
kredytowej. Dodatkowo zostali oni osobiście pouczeni przez Sąd o skutkach nieważności na rozprawie i podtrzymali
swoje pisemne oświadczenie.
Sąd odsyłający podkreślał, że zgodnie ze stanowiskiem przeważającym w polskim orzecznictwie, klauzule
przeliczeniowe są niezgodne z prawem na podstawie art. 3851 § 1 KC. Obecność takich warunków, sprawiających,
że wykonanie umowy stało się niemożliwe, powoduje jej nieważność w całości. Co do zasady polskie sądy uważają,
iż umowy zawierające warunki przewidujące zmienną stopę procentową, uznane za nieuczciwe, są dotknięte
nieważnością. Natomiast między tymi sądami istnieją rozbieżności co do tego, czy taka nieważność jest
bezwzględna, jak przewiduje art. 58 § 1 i 3 KC, czy też wynika ona z usunięcia tego nieuczciwego warunku zgodnie
z art. 3851 § 1 KC. Sąd odsyłający podkreślał, że w obu przypadkach nieważność całej rozpatrywanej umowy
następuje ze skutkiem ex tunc, lecz jej skutki różnią się w zależności od tego, czy została orzeczona na podstawie
art. 58 § 1 i 3 KC, czy art. 3851 § 1 KC. Zdaniem tego Sądu znaczna część sądów krajowych uważa, zgodnie
z orzecznictwem polskiego SN, że postanowienie umowne sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami
prawa w rozumieniu art. 58 § 1 KC nie może być uznane za niezgodne z prawem na podstawie art. 3851 § 1 KC.
Wobec powyższego Sąd odsyłający powziął wątpliwości co do zgodności tego orzecznictwa z dyrektywą Rady
93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr
95, s. 29), biorąc pod uwagę prawo konsumentów do niepowoływania się na dyrektywę 93/13/EWG oraz mniej
korzystne terminy przedawnienia - zarówno dla konsumentów, jak i dla przedsiębiorców, w odniesieniu do powództw
opartych na art. 58 § 1 KC. W tym względzie Sąd uważał, że przepisy dyrektywy 93/13/EWG nie stoją na
przeszkodzie temu, aby bezwzględna nieważność umowy została orzeczona na podstawie art. 58 § 1 KC, wyłączając
tym samym zastosowanie art. 3851 § 1 KC. Sąd ten uważał jednak za konieczne zwrócenie się do Trybunału
z pytaniem w celu zbadania tej oceny i ustalenia, czy konsumentowi można pozostawić wybór podstawy prawnej
nieważności.
Stanowisko TSUE
Zgodnie z art. 53 § 2 regulaminu postępowania przed Trybunałem, jeżeli jest on oczywiście niewłaściwy do
rozpoznania sprawy, po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, może on w każdej chwili wydać
postanowienie z uzasadnieniem, bez dalszych czynności procesowych. Zdaniem TSUE przepis ten należy
zastosować w niniejszej sprawie.
Zgodnie z jednolitym stanowiskiem TSUE wprawdzie pytania dotyczące wykładni prawa Unii, z którymi zwrócił się
Sąd krajowy w ramach stanu prawnego i faktycznego, za którego ustalenie jest on odpowiedzialny, i którego
ustalenie nie podlega ocenie Trybunału, korzystają z domniemania, iż mają one znaczenie dla sprawy. Niemniej
procedura ustanowiona w art. 267 TFUE stanowi instrument współpracy między Trybunałem a sądami krajowymi,
dzięki któremu TSUE dostarcza sądom krajowym elementy tego prawa, niezbędne do rozstrzygnięcia sporów, które
mają one rozstrzygnąć. Odesłanie prejudycjalne nie służy wydawaniu opinii doradczych w przedmiocie kwestii
ogólnych lub hipotetycznych, lecz ma być podyktowane rzeczywistą potrzebą skutecznego rozstrzygnięcia
sporu. Jak wynika z treści art. 267 TFUE, orzeczenie w trybie prejudycjalnym musi być niezbędne, aby umożliwić
sądowi odsyłającemu wydanie wyroku w zawisłej przed nim sprawie (postanowienie TSUE z 7.4.2022 r., J.P.,
C‑ 521/20, pkt 17). W ramach procedury ustanowionej w art. 267 TFUE Trybunał nie jest właściwy do orzekania



ani w przedmiocie wykładni krajowych przepisów ustawowych lub wykonawczych, ani w przedmiocie
zgodności takich przepisów z prawem UE. Z utrwalonego orzecznictwa TSUE wynika bowiem, że w ramach
odesłania prejudycjalnego na podstawie art. 267 TFUE Trybunał może jedynie dokonywać wykładni prawa Unii
w granicach przyznanych mu kompetencji (postanowienie TSUE z 10.1.2022 r., Anatecor, C‑ 400/21, pkt 13).
Trybunał przyznał, że w przypadku pytań sformułowanych w sposób nieodpowiedni lub wykraczający poza ramy
zadań powierzonych mu na mocy art. 267 TFUE, do niego należy wyprowadzenie z całości informacji
przedstawionych przez sąd krajowy, a w szczególności z uzasadnienia postanowienia odsyłającego, elementów
prawa Unii, które wymagają wykładni w świetle przedmiotu sporu (C‑ 400/21, pkt 15). Niemniej jednak, zważywszy,
że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wyboru istniejącej w prawie krajowym podstawy
prawnej nieważności umów, TSUE stwierdził, że postanowienie odsyłające nie zawiera informacji pozwalających
uznać, że rozstrzygnięcie sporu w postępowaniu głównym wymaga wykładni przepisu prawa Unii.
W konsekwencji TSUE orzekł, że jest on oczywiście niewłaściwy do udzielenia odpowiedzi na pytanie zadane przez
SR dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie.

Komentarz
Polskie sądy w ostatnich latach przedstawiły liczne wnioski prejudycjalne dotyczące tzw. spraw frankowych.
Niewątpliwe wypływa na to brak oczekiwanej uchwały SN w sprawie III CZP 11/21, która miała rozstrzygnąć
istniejące wątpliwości odnośnie do skutków stwierdzenia niedozwolonego charakteru postanowień dotyczących
przeliczeń walutowych zamieszczonych w umowach o kredyt powiązany z kursem waluty obcej (denominowany
i indeksowany). Oczywiście, w związku z postanowieniem z 2.9.2021 r., w którym to SN zwrócił się z trzema
pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi problematyki powoływania sędziów w RP – jeszcze długo nie należy
spodziewać się przedmiotowej uchwały SN.
W niniejszej sprawie pytanie prejudycjalne Sądu odsyłającego dotyczyło ustalenia, czy w przypadku dwóch podstaw
prawnych w polskim prawie, a mianowicie art. 58 § 1 i §3 KC oraz art. 3851 § 1 KC, pozwalających na stwierdzenie
nieważności umów tzw. kredytu frankowego, jest on zobowiązany przyznać pierwszeństwo jednej z nich. TSUE
trafnie uznał, że w prezentowanej sprawie poprzez pytanie prejudycjalne Sąd odsyłający nie zmierzał do uzyskania
wykładni przepisów prawa Unii, lecz dążył wyłącznie do rozstrzygnięcia konfliktu normatywnego, który zdaniem tego
Sądu stawia przeciwko sobie dwie normy prawa krajowego. Zgodnie zaś z jednolitym orzecznictwem TSUE, do
Trybunału nie należy orzekanie w takich kwestiach.

Postanowienie TSUE z 18.11.2022 r., mBank, C-138/22, 








Polskie sądy przedstawiają liczne wnioski prejudycjalne w sprawach frankowych, w tym dotyczących nieważności umów kredytowych. Brak uchwały SN w sprawie III CZP 11/21 pozostawia wątpliwości. TSUE uznał, że pytanie prejudycjalne nie dotyczyło prawa Unii, lecz konfliktu normatywnego w prawie krajowym. Orzecznictwo TSUE jednoznacznie określa zakres kompetencji Trybunału w tego typu sprawach.