Nieuczciwa prowizja za udzielenie kredytu

Trybunał Europejski orzekł, że sąd krajowy ma obowiązek zweryfikować przejrzystość postanowienia umowy kredytu w kontekście istotnych okoliczności faktycznych, takich jak możliwość kredytobiorcy oszacowania konsekwencji ekonomicznych. Stanowisko Trybunału wynika z analizy sprawy Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, gdzie podjęto kwestię prowizji za udzielenie kredytu. Warto zwrócić uwagę na interpretację art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG dotyczącej nieuczciwych warunków umownych w relacji do głównego przedmiotu umowy.

Tematyka: Trybunał Europejski, TSUE, umowa kredytu, przejrzystość umowy, nierównowaga stron, prowizja za udzielenie kredytu, dyrektywa 93/13/EWG, dobra wiara, kryteria oceny, Caixabank, Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, wyrok TSUE

Trybunał orzekł, że sąd krajowy ma obowiązek zweryfikować wymóg przejrzystości postanowienia umowy
kredytu w świetle całokształtu istotnych okoliczności faktycznych, a zwłaszcza to, czy kredytobiorca miał
możliwość oszacować wynikające dla niego z tego postanowienia konsekwencje ekonomiczne oraz
zrozumieć charakter usług świadczonych w zamian za koszty przewidziane w tym postanowieniu, a także
sprawdzić, czy nie dochodzi do nakładania się kosztów lub usług, za które te koszty stanowią
wynagrodzenie. Dokonując kontroli w zakresie ewentualnej znaczącej nierównowagi stron umowy kredytu,
sąd krajowy powinien stosować kryteria określone w orzecznictwie TSUE.
Stan faktyczny
X (konsument) wytoczył powództwo przeciwko Caixabank SA, w którym wniósł o stwierdzenie nieważności warunku
dotyczącego prowizji za udzielenie kredytu oraz o zwrot zapłaconej kwoty. Żądanie to zostało uwzględnione przez
hiszpański Sąd, który stwierdził nieważność tego warunku i zasądził od instytucji bankowej zwrot zapłaconej kwoty na
rzecz konsumenta.
Rozpatrujący tę sprawę hiszpański Sąd Najwyższy uznał, że stanowisko Trybunału, przedstawione w wyroku
z 16.7.2020 r., Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, C-224/19 i C‑ 259/19, 
, sprawy połączone,
wynikało z faktu, że Sądy odsyłające przedstawiły krajowe uregulowania i orzecznictwo w sposób zniekształcony.
Doprowadziło to do tego, że wiele sądów hiszpańskich interpretuje ten wyrok TSUE jako uznający orzecznictwo SN
dotyczące prowizji za udzielenie kredytu za sprzeczne z prawem UE. Wobec powyższego SN zwrócił się do
Trybunału z pytaniem prejudycjalnym co do wykładni przepisów dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie
nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29).
Główny przedmiot umowy
Zgodnie z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG ocena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy ani określenia
głównego przedmiotu umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, o ile
warunki te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem. W wyroku w sprawach Caixabank i Banco Bilbao
Vizcaya Argentaria (pkt 64) Trybunał orzekł, że prowizja za udzielenie kredytu nie może zostać uznana za
podstawowe świadczenie kredytu hipotecznego tylko ze względu na fakt, że jest uwzględniona w jego całkowitym
koszcie.
Trybunał orzekł, że art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie
orzecznictwu krajowemu, w którym mając na względzie uregulowania krajowe, przewidujące, że prowizja za
udzielenie kredytu jest wynagrodzeniem za usługi związane z oceną, udzieleniem pożyczki lub kredytu hipotecznego
albo zarządzaniem pożyczką lub kredytem hipotecznym bądź za inne podobne usługi, uznaje się, iż warunek,
w którym została przewidziana taka prowizja, wchodzi w zakres wyrażenia „główny przedmiot umowy”
w rozumieniu tego przepisu, ponieważ prowizja ta jest jednym z głównych składników ceny.
Wymóg przejrzystości
Trybunał zaznaczył, że wymogu przejrzystości, o którym mowa w art. 5 dyrektywy 93/13/EWG, nie można zawężać
do rozumienia tych warunków pod względem formalnym i gramatycznym, lecz przeciwnie, z uwagi na to, że
ustanowiony przez tę dyrektywę system ochrony opiera się na założeniu, iż konsument jest stroną słabszą niż
przedsiębiorca, między innymi ze względu na stopień poinformowania, ów wymóg wyrażenia warunków umownych
prostym i zrozumiałym językiem, i w konsekwencji wymóg przejrzystości ustanowiony w tej dyrektywie, musi
podlegać wykładni rozszerzającej. W ocenie TSUE wymóg zrozumiałości należy zatem rozumieć jako nakazujący nie
tylko, aby dany warunek był zrozumiały dla konsumenta z gramatycznego punktu widzenia, lecz także aby umowa
w sposób przejrzysty przedstawiała konkretne działanie mechanizmu, do którego odnosi się ów warunek,
a także ewentualny związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach, tak
aby dany konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, konsekwencje
ekonomiczne wypływające dla niego z tej umowy (wyrok Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, pkt 67).
Trybunał podkreślił, że ważne jest, aby charakter faktycznie świadczonych usług można było racjonalnie zrozumieć
lub wywnioskować na podstawie umowy postrzeganej jako całość. Ponadto konsument musi być w stanie sprawdzić,
czy różne koszty lub usługi, za które stanowią one opłatę, nie nakładają się na siebie (wyrok TSUE z 3.10.2019 r.,
Kiss i CIB Bank, C-621/17, 
, pkt 43).
W ramach oceny prostoty i zrozumiałości takiego warunku, zdaniem TSUE należy w szczególności uwzględnić
brzmienie rozpatrywanego warunku; informacje, jakie instytucja finansowa przekazała kredytobiorcy (w tym



informacje, do których przekazania jest ona zobowiązana zgodnie z odpowiednimi uregulowaniami krajowymi),
a także formy zachęty prowadzone przez tę instytucję w przedmiocie zawartej umowy, z uwzględnieniem poziomu
uwagi, jakiego można oczekiwać od właściwie poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i rozsądnego
przeciętnego konsumenta. W odniesieniu do okoliczności niniejszej sprawy TSUE stwierdził, że:
1.   Powszechna znajomość warunku przewidującego prowizję za udzielenie kredytu wśród konsumentów jest
     niezależna od sposobu, w jaki ten warunek jest wyrażony w ramach konkretnej umowy. Powszechna znajomość
     takiego warunku nie jest zatem okolicznością, która może zostać uwzględniona w ramach oceny jego prostoty
     i zrozumiałości;
2.   Informacje, jakie instytucja finansowa musi przekazać potencjalnemu kredytobiorcy zgodnie z uregulowaniami
     krajowymi, są istotnymi okolicznościami do celów dokonania oceny prostoty i zrozumiałości warunku, podobnie
     jak w sposób ogólny informacje, które ta instytucja przekazała owemu kredytobiorcy w procesie negocjacji
     umowy o warunkach umownych i skutkach zawarcia owej umowy. Informacje takie mają bowiem fundamentalne
     znaczenie dla konsumenta, gdyż to w szczególności na ich podstawie podejmuje on decyzję, czy zamierza
     związać się warunkami sformułowanymi uprzednio przez przedsiębiorcę (wyrok Kásler i Káslerné Rábai, pkt 70);
3.   Formy zachęty stosowane przez instytucję finansową w przedmiocie zawartej umowy powinny również zostać
     uwzględnione jako informacje dostarczone przez kredytodawcę w procesie negocjacji umowy (wyrok Kiss i CIB
     Bank, pkt 44);
4.   Szczególna uwaga, jaką przeciętny konsument zwraca na warunek dotyczący prowizji za udzielenie kredytu
     w zakresie, w jakim w warunku tym przewidziano całkowitą zapłatę znacznej kwoty od momentu udzielenia
     pożyczki lub kredytu, może zostać uwzględniona przy dokonywaniu oceny prostoty i zrozumiałości takiego
     warunku. Zgodnie z orzecznictwem TSUE należy bowiem w ramach tej oceny uwzględnić poziom uwagi, jakiego
     można oczekiwać od właściwie poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i rozsądnego przeciętnego
     konsumenta (wyrok Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, pkt 68 i przytoczone tam orzecznictwo);
5.   Istnienie cechy charakterystycznej, zgodnie z którą treść, umiejscowienie i struktura warunku powinny pozwalać
     na stwierdzenie, że stanowi on istotny element umowy. TSUE wyjaśnił, że chociaż taki warunek jak będący
     przedmiotem sporu nie jest istotnym elementem umowy kredytu, to jednak umiejscowienie i struktura
     rozpatrywanego warunku pozwalają na stwierdzenie, czy stanowi on „ważny” element umowy. Takie okoliczności
     mogą bowiem umożliwić kredytobiorcy oszacowanie konsekwencji ekonomicznych wypływających dla niego
     z tego warunku.
Trybunał orzekł, że art. 5 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż do celów dokonania
oceny prostoty i zrozumiałości warunku umownego przewidującego zapłatę przez kredytobiorcę prowizji za
udzielenie kredytu, właściwy sąd ma obowiązek sprawdzić, w świetle całokształtu istotnych okoliczności
faktycznych, czy kredytobiorca miał możliwość oszacować wypływające dla niego z tego warunku
konsekwencje ekonomiczne, zrozumieć charakter usług świadczonych w zamian za koszty przewidziane
w tym warunku i sprawdzić, czy nie dochodzi do nakładania się kosztów lub usług, za które koszty te
stanowią wynagrodzenie.
Wymóg dobrej wiary
Trybunał stwierdził, że sąd krajowy musi sprawdzić, czy przedsiębiorca traktujący konsumenta w sposób
sprawiedliwy i słuszny mógłby się racjonalnie spodziewać, iż konsument ten przyjąłby taki warunek w drodze
negocjacji indywidualnych (motyw szesnasty dyrektywy 93/13/EWG).
Trybunał orzekł, że art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na
przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, w którym uznano, że warunek umowny przewidujący zgodnie z odpowiednimi
uregulowaniami krajowymi zapłatę przez kredytobiorcę prowizji za udzielenie kredytu, mającej na celu
wynagrodzenie za usługi związane z oceną, sporządzeniem i zindywidualizowanym rozpatrzeniem wniosku
o pożyczkę lub kredyt hipoteczny, może w danym przypadku nie powodować znaczącej nierównowagi wynikających
z umowy, praw i obowiązków stron, ze szkodą dla konsumenta. Jednakże pod warunkiem, że ewentualne istnienie
takiej nierównowagi będzie przedmiotem skutecznej kontroli właściwego sądu, zgodnie z kryteriami
wywiedzionymi z orzecznictwa Trybunału.

Komentarz
Niniejsza sprawa wynika z różnic pomiędzy hiszpańskim SN a hiszpańskimi sądami powszechnymi co zgodności
z prawem Unii stanowiska tego SN w odniesieniu do prowizji za udzielenie kredytów hipotecznych. Jednakże uwagi
TSUE zawarte w uzasadnieniu niniejszego wyroku wykraczają poza ten hiszpański spór i mogą być przydatne
w zakresie wyjaśnienia obecnie spornych zagadnień na gruncie polskich umów kredytu. Trybunał bardzo
szczegółowo wyjaśnił bowiem, jakie elementy powinien zbadać sąd krajowy dokonujący oceny spełniania przez
przedsiębiorcę wymogu przejrzystości (por. art. 385 § 2 KC). Ponadto przedstawił precyzyjnie kryteria, które sąd




krajowy powinien zastosować, dokonując oceny spełnienia wymogu dobrej wiary przez przedsiębiorcę (zob. art. 3851
KC).

Wyrok TSUE z 16.3.2023 r., Caixabank (Prowizja za udzielnie kredytu), C-565/21,

Trybunał Europejski precyzyjnie określił kryteria dotyczące oceny przejrzystości i dobrej wiary w umowach kredytowych. Wyrok TSUE z 16.3.2023 r. w sprawie Caixabank podkreśla znaczenie zrozumiałości warunków umownych dla konsumentów oraz konieczność sprawdzenia, czy nie dochodzi do nierównowagi stron. Decyzja ta może mieć istotne znaczenie także dla polskiego prawa.