Prowizje od przyszłych transakcji

TSUE orzekł, że świadczenie wyrównawcze powinno obejmować również prowizje, które przedstawiciel handlowy otrzymałby w przypadku hipotetycznego kontynuowania umowy agencyjnej z tytułu transakcji zawartych z nowymi klientami lub z klientami, których obsługiwał. Sprawa dotyczyła roszczenia przedstawiciela handlowego o świadczenie wyrównawcze zgodnie z dyrektywą 86/653/EWG. Trybunał uznał, że prowizje od przyszłych transakcji powinny być uwzględnione przy ustalaniu świadczenia wyrównawczego i nie powinny być wyłączone z obliczeń na podstawie otrzymanej jednorazowej prowizji.

Tematyka: TSUE, świadczenie wyrównawcze, prowizje, umowa agencyjna, przedstawiciel handlowy, transakcje, dyrektywa 86/653/EWG, ochrona przedstawicieli handlowych, jednorazowa prowizja, wyrok TSUE

TSUE orzekł, że świadczenie wyrównawcze powinno obejmować również prowizje, które przedstawiciel handlowy otrzymałby w przypadku hipotetycznego kontynuowania umowy agencyjnej z tytułu transakcji zawartych z nowymi klientami lub z klientami, których obsługiwał. Sprawa dotyczyła roszczenia przedstawiciela handlowego o świadczenie wyrównawcze zgodnie z dyrektywą 86/653/EWG. Trybunał uznał, że prowizje od przyszłych transakcji powinny być uwzględnione przy ustalaniu świadczenia wyrównawczego i nie powinny być wyłączone z obliczeń na podstawie otrzymanej jednorazowej prowizji.

TSUE orzekł, że świadczenie wyrównawcze powinno obejmować również prowizje, które przedstawiciel
handlowy otrzymałby w przypadku hipotetycznego kontynuowania umowy agencyjnej z tytułu transakcji
zawartych z nowymi klientami, których pozyskał on dla zleceniodawcy, lub z klientami, w odniesieniu do
których znacznie zwiększył on wielkość obrotów handlowych. Ponadto prawo do świadczenia
wyrównawczego przysługuje przedstawicielowi handlowemu niezależnie od otrzymania jednorazowej
prowizji.
Stan faktyczny
W 1998 r. T zawarł umowę agencyjną ze spółką O, która wygasła w 2010 r. Przedmiotem tej umowy była m.in.
sprzedaż usług telekomunikacyjnych oraz obsługa abonentów. Zgodnie z tą umową T otrzymywał jednorazową
prowizję z tytułu każdej umowy zawartej przez niego w imieniu O. T pozyskał na rzecz O nowych klientów oraz
zawierał inne umowy z dotychczasowymi klientami. Biorąc pod uwagę maksymalny czas zobowiązania
abonamentowego, okres obowiązywania niektórych umów wykraczał poza datę rozwiązania tej umowy agencyjnej. T
otrzymał od O zapłatę prowizji, ale uznał, że O nie wypłaciła mu świadczenia wyrównawczego, należnego na
podstawie czeskiego Kodeksu handlowego, w którym transponowano art. 17 ust. 2 lit. a) dyrektywy Rady
86/653/EWG z 18.12.1986 r. w sprawie koordynacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do
przedstawicieli handlowych działających na własny rachunek (Dz.Urz. UE L z 1986 r. Nr 382, s. 17). Wobec tego T
wniósł o zasądzenie od O na jego rzecz kwoty 2.023.799 koron czeskich. Sąd oddalił to żądanie, uznając, że T nie
wykazał, iż po rozwiązaniu wskazanej umowy przedstawicielstwa handlowego O nadal czerpała znaczne korzyści
wynikające z transakcji zawartych z pozyskanymi przezeń klientami.
Pojęcie „utracone prowizje”
W art. 17 ust. 2 lit. a) w zw. z art. 17 ust. 1 dyrektywy 86/653/EWG przewidziano warunki, w których przedstawiciel
handlowy ma prawo do świadczenia wyrównawczego po rozwiązaniu umowy agencyjnej, oraz określa sposób
obliczania tego świadczenia wyrównawczego. Przewidziane w tych przepisach prawo jest uzależnione od ustania
stosunku umownego łączącego go ze zleceniodawcą (wyrok TSUE z 19.4.2018 r., CMR, C-645/16, 
, pkt 23).
Rzecznik generalna stwierdziła w pkt. 53 opinii, że art. 17 ust. 2 lit. a) tiret pierwsze dyrektywy 86/653/EWG stanowi,
iż przedstawiciel handlowy ma prawo do świadczenia wyrównawczego, jeżeli spełnione są dwie kumulatywne
przesłanki. Po pierwsze, przedstawiciel handlowy powinien był pozyskać dla zleceniodawcy nowych klientów lub
znacznie zwiększyć wielkość obrotów handlowych z istniejącymi klientami. Po drugie, zleceniodawca musi
nadal czerpać znaczne korzyści z tytułu transakcji z tymi klientami. Tymczasem zarówno użycie przysłówków
„encore”, „noch”, „fortsat”, „nadal” (odpowiednio w wersjach językowych francuskiej, niemieckiej, duńskiej i polskiej
tego przepisu), jak i użycie form czasownikowych „to derive from”, „continuă”, „jatkuvasti” i „fortsätter” (odpowiednio
w wersjach językowych angielskiej, rumuńskiej, fińskiej i szwedzkiej tego przepisu), zdaniem TSUE wyraźnie
wskazuje, że za korzyści takie uważa się te, które utrzymują się po rozwiązaniu umowy agencyjnej, i które odnoszą
się zatem do transakcji przeprowadzonych z danymi klientami po rozwiązaniu tej umowy. Innymi słowy te
korzyści odpowiadają korzyściom, jakie zleceniodawca nadal czerpie po rozwiązaniu umowy agencyjnej ze
stosunków handlowych nawiązanych lub rozszerzonych przez przedstawiciela handlowego w trakcie wykonywania tej
umowy. Trybunał uznał, że z tego punktu widzenia art. 17 ust. 2 lit. a) tiret drugie dyrektywy 86/653/EWG stanowi, że
aby świadczenie wyrównawcze, do którego przedstawiciel handlowy jest uprawniony po rozwiązaniu umowy
agencyjnej, było zgodne z zasadami słuszności, przy jego obliczaniu należy uwzględnić wszystkie okoliczności
związane z umową agencyjną, a w szczególności utracone przez przedstawiciela handlowego prowizje z tytułu
transakcji zawartych z owymi klientami. Prowizje te odpowiadają bowiem korzyściom wskazanym w art. 17 ust. 2 lit.
a) tiret pierwsze dyrektywy 86/653/EWG, ponieważ wynikają one, podobnie jak te korzyści o których mowa w tym
przepisie, z transakcji zawartych z klientami po rozwiązaniu umowy.
Trybunał stwierdził również, że cele realizowane przez dyrektywę 86/653/EWG przemawiają również za
przedstawioną wykładnią art. 17 ust. 2 lit. a) dyrektywy 86/653/EWG. Dyrektywa ta ma bowiem na celu ochronę
przedstawicieli handlowych w stosunkach ze zleceniodawcami, dla zwiększenia bezpieczeństwa transakcji
gospodarczych i ułatwienia obrotu towarowego pomiędzy państwami członkowskimi, przez zbliżenie ich systemów
prawnych w zakresie przedstawicielstwa handlowego. W ocenie TSUE wykluczona jest wszelka wykładnia art. 17
dyrektywy 86/653/EWG, która mogłaby okazać się niekorzystna dla przedstawiciela handlowego (wyrok CMR, pkt 34,
35).
Trybunał orzekł, że art. 17 ust. 2 lit. a) dyrektywy 86/653/EWG należy interpretować w ten sposób, iż prowizje,
które w przypadku hipotetycznego kontynuowania umowy agencyjnej przedstawiciel handlowy otrzymałby



z tytułu transakcji, które zostały zawarte po rozwiązaniu tej umowy z nowymi klientami, pozyskanymi przez
niego dla zleceniodawcy przed rozwiązaniem umowy agencyjnej, lub z klientami, w odniesieniu do których
ów przedstawiciel handlowy znacznie zwiększył wielkość obrotów handlowych przed tym rozwiązaniem,
powinny być uwzględniane przy ustalaniu świadczenia wyrównawczego przewidzianego w art. 17 ust. 2
dyrektywy 86/653/EWG.
Jednorazowa prowizja
Trybunał przypomniał, że art. 17 ust. 2 lit. a) tiret drugie dyrektywy 86/653/EWG wymaga zasadniczo, aby kwota
świadczenia wyrównawczego była obliczana w sposób zgodny z zasadami słuszności, przy uwzględnieniu
wszystkich okoliczności danego przypadku, w szczególności prowizji utraconych przez przedstawiciela
handlowego. Wynika z tego, że „utracone prowizje” w rozumieniu tego przepisu stanowią tylko jeden z czynników,
które należy wziąć pod uwagę w celu dokonania oceny, czy świadczenie wyrównawcze jest zgodne z zasadami
słuszności. Trybunał stwierdził, że wybór określonego rodzaju prowizji, takiego jak na przykład jednorazowa
prowizja, nie może podważyć przewidzianego w tym przepisie prawa do świadczenia wyrównawczego. Gdyby tak nie
było, istniałoby ryzyko obejścia wiążącego charakteru tego przewidzianego w art. 19 dyrektywy 86/653/EWG prawa
do świadczenia wyrównawczego.
Trybunał orzekł, że art. 17 ust. 2 lit. a) dyrektywy 86/653/EWG należy interpretować w ten sposób, iż zapłata
jednorazowej prowizji nie wyłącza z obliczania świadczenia wyrównawczego przewidzianego w tym art. 17
ust. 2 dyrektywy 86/653/EWG prowizji, które przedstawiciel handlowy utracił i których źródłem są transakcje
zawarte przez zleceniodawcę, po rozwiązaniu umowy agencyjnej, z nowymi klientami pozyskanymi dla
zleceniodawcy przez tego przedstawiciela handlowego przed rozwiązaniem umowy agencyjnej, lub
z klientami, w odniesieniu do których ów przedstawiciel znacznie zwiększył wielkość obrotów handlowych
przed tym rozwiązaniem, jeżeli prowizje te odpowiadają wynagrodzeniu ryczałtowemu z tytułu każdej nowej
umowy zawartej z tymi nowymi klientami lub z dotychczasowymi klientami zleceniodawcy za pośrednictwem
przedstawiciela handlowego.

Komentarz
W niniejszym wyroku TSUE dokonał wykładni językowej, systemowej i celowościowej art. 17 ust. 2 lit. a) dyrektywy
86/653/EWG. Trybunał prezentuje stanowisko, że z treści tego przepisu wynika, iż prowizje, które w przypadku
hipotetycznego kontynuowania umowy agencyjnej przedstawiciel handlowy otrzymałby z tytułu transakcji, które
zostały zawarte po rozwiązaniu tej umowy z nowymi klientami, pozyskanymi przez niego dla zleceniodawcy przed
rozwiązaniem umowy agencyjnej, lub z klientami, w odniesieniu do których ów przedstawiciel handlowy znacznie
zwiększył wielkość obrotów handlowych przed rozwiązaniem umowy - powinny być uwzględniane przy ustalaniu
świadczenia wyrównawczego przewidzianego w art. 17 ust. 2 dyrektywy 86/653/EWG. W ocenie TSUE „utracone
prowizje” w rozumieniu art. 17 ust. 2 lit. a) tiret drugie dyrektywy 86/653/EWG są to prowizje, które przedstawiciel
handlowy powinien był otrzymać, gdyby umowa agencyjna nadal obowiązywała, i które korespondują z korzyściami,
które zleceniodawca nadal czerpie po rozwiązaniu umowy agencyjnej, i które wynikają ze stosunków handlowych
nawiązanych lub w znacząco rozszerzonych przez tego przedstawiciela handlowego przed owym rozwiązaniem. Ze
stanowiska TSUE wynika również, że ograniczenie zakresu pojęcia „utracone prowizje” do transakcji, które zostały
już zawarte przed rozwiązaniem umowy agencyjnej, mogłoby pozbawić przedstawiciela handlowego znaczącego
udziału w zyskach, jakie po rozwiązaniu umowy agencyjnej zleceniodawca będzie czerpał z pracy wykonanej przez
tego przedstawiciela handlowego.
W niniejszym wyroku Trybunał wyjaśnił również reguły obliczania świadczenia wyrównawczego, w sytuacji gdy
zleceniodawca wpłaci przedstawicielowi handlowemu jednorazową prowizję.
Artykuł 17 ust. 2 dyrektywy 86/653/EWG został transponowany w art. 7643 § 1 KC. Tym samym wykładnia
zaprezentowana w niniejszym wyroku przez Trybunał powinna być w pełni stosowana do interpretacji tego przepisu
KC.

Wyrok TSUE z 23.3.2023 r., 02 Czech Republic, C-574/21, 








Wyrok TSUE z 23.3.2023 r. dotyczył prawa przedstawiciela handlowego do świadczenia wyrównawczego po rozwiązaniu umowy agencyjnej. Trybunał wyjaśnił, że prowizje od przyszłych transakcji, które przedstawiciel mógłby otrzymać, powinny być brane pod uwagę przy ustalaniu świadczenia wyrównawczego. Decyzja ma istotne znaczenie dla ochrony przedstawicieli handlowych w stosunkach z zleceniodawcami.