Uchybienia formalne a ważność związku małżeńskiego zawartego w formie wyznaniowej

Publikacja omawia problem uchybień formalnych w kontekście ważności związku małżeńskiego zawartego w formie wyznaniowej. Przytoczono przykład sytuacji, w której pomimo niedopatrzenia wikariusza, małżeństwo zostało zawarte zgodnie z przepisami prawa. Analizowane są również kwestie dotyczące skutków braku spełnienia pewnych formalności w procesie zawierania małżeństwa.

Tematyka: małżeństwo, uchybienia formalne, związek małżeński, forma wyznaniowa, Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy, Sąd Najwyższy, ważność małżeństwa

Niezależnie od tego, czy dopełnione zostały wymagania przewidziane w art. 8 KRO, małżeństwo zostaje
zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła
albo innego związku wyznaniowego, w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia
małżeństwa podlegającego prawu polskiemu, a kierownik urzędu stanu cywilnego sporządzi akt małżeństwa
– wynika z uchwały Sądu Najwyższego.
Stan faktyczny
B.K. i J.K. w Parafii rzymskokatolickiej 29.12.2007 r. oświadczyli wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa
podlegającego prawu polskiemu. Na skutek niedopatrzenia wikariusza, który udzielał ślubu, zaświadczenie
stanowiące podstawę sporządzenia aktu małżeństwa zostało przekazane do Urzędu Stanu Cywilnego po ustawowo
określonym terminie. Proboszcz parafii poinformował zainteresowanych o zaistniałej sytuacji i zaproponował im
ponowne zawarcie związku małżeńskiego w formie cywilnej, jednak B.K. i J.K. odmówili. Kierując się sugestią
pracownika USC, proboszcz parafii dokonał w zaświadczeniu korekty daty zawarcia związku małżeńskiego na
5.1.2008 r. oraz zmienił numer, pod którym go zarejestrowano. Na podstawie tak zmienionego zaświadczenia
Kierownik USC w M. sporządził akt małżeństwa. Po kilku latach, gdy J.K. wystąpiła do sądu o orzeczenie separacji
i ustalenie na jej rzecz alimentów, B.K. wniósł powództwo o ustalenie nieistnienia małżeństwa.
Sąd I instancji oddalił powództwo B.K. Zgodnie z art. 1 § 2 KRO małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna
i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku
wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa
podlegającego prawu polskiemu, a kierownik urzędu stanu cywilnego sporządzi następnie akt małżeństwa.
Sąd stwierdził, że skoro B.K. i J.K. złożyli zgodne oświadczenia, a Kierownik USC w M., pomimo uchybienia
terminowi z art. 8 § 3 KRO, sporządził akt małżeństwa, to wobec spełnienia przesłanek z art. 1 § 2 KRO małżeństwo
zostało zawarte. Zdaniem Sądu nie bez znaczenia była też okoliczność, że małżonkowie przez wiele lat trwali we
wspólnym pożyciu i zaciągali wspólne zobowiązania, a spór co do faktu zawarcia związku powstał dopiero wtedy, gdy
pozwana wystąpiła z pozwem o orzeczenie separacji i zasądzenie alimentów. Sąd II instancji oddalił apelację
powoda, podzielając ocenę, że zostały spełnione przesłanki skutecznego zawarcia małżeństwa w formie
wyznaniowej ze skutkami w sferze prawa polskiego. Przerobienie przez duchownego zaświadczenia, o którym mowa
w art. 8 § 2 KRO, dotyczyło tylko daty złożenia zgodnych oświadczeń woli przez małżonków, nie zaś samego faktu
ich złożenia i treści.
Pytanie prawne
SN rozpoznający skargę kasacyjną B.K., podkreślając dużą doniosłość społeczną przepisów dotyczących zawarcia
małżeństwa w formie wyznaniowej, przedstawił do rozstrzygnięcia składowi 7 sędziów następujące zagadnienie
prawne: Czy zostaje zawarte małżeństwo (art. 1 § 2 KRO) w przypadku, gdy mężczyzna i kobieta zawierający
związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła w obecności duchownego oświadczą wolę
jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego
następnie sporządzi akt małżeństwa na podstawie zaświadczenia, o którym mowa w art. 8 § 2 KRO,
podpisanego przez innego duchownego i przekazanego do urzędu stanu cywilnego po upływie terminu
przewidzianego w art. 8 § 3 KRO?
W uzasadnieniu pytania podkreślono, że J.K. nie kwestionuje faktu złożenia przez strony oświadczeń o zawarciu
związku małżeńskiego przed duchownym oraz wyrażeniu jednocześnie woli, aby podlegało ono prawu polskiemu.
Jego zarzuty dotyczą niespełnienia wymogów warunkujących zawarcie ważnego związku małżeńskiego w formie
wyznaniowej określonej w art. 1 § 2 KRO. Zgodnie bowiem z art. 8 KRO, w brzmieniu właściwym dla tej sprawy,
duchowny, przed którym zawierany był związek małżeński, zobowiązany był do niezwłocznego sporządzenia
zaświadczenia stwierdzającego, że oświadczenia małżonków zostały złożone w jego obecności oraz przekazania go
USC przed upływem 5 dni od zawarcia małżeństwa. Kierownik USC zobowiązany był do odmowy sporządzenia aktu
małżeństwa, jeżeli zaświadczenie przekazano do USC po upływie wskazanego wyżej terminu. Jeżeli zachowanie
tego terminu nie było możliwe z powodu siły wyższej, bieg terminu ulegał zawieszeniu przez czas trwania
przeszkody, jednak Kierownik USC w M. nie czynił takich ustaleń.
W zakresie oceny charakteru prawnego czynności kierownika USC, polegającej na sporządzeniu aktu małżeństwa po
zawarciu małżeństwa w formie wyznaniowej, istnieją trzy stanowiska. Pierwsze zakłada, że jest to przesłanka
materialnoprawna zawarcia związku małżeńskiego w formie wyznaniowej, ma zatem charakter konstytutywny. Drugi

pogląd, zgodnie z którym choć czynność ta nie ma charakteru konstytutywnego, to stanowi dopełnienie koniecznej
przesłanki dla zawarcia małżeństwa w formie wyznaniowej. Trzecie stanowisko opiera się na przyjęciu, że
sporządzenie aktu małżeństwa ma charakter deklaratywny. Przyjęcie jednego z tych poglądów determinuje ocenę
charakteru terminu określonego w art. 8 § 3 KRO i skutków wynikających z jego niedochowania. Przy założeniu
konstytutywnego charakteru czynności sporządzenia przez kierownika USC aktu małżeństwa przyjmuje się, że termin
ten ma charakter zawity. Jego uchybienie powoduje więc, że małżeństwo nie zostaje zawarte nawet wtedy, gdy
kierownik USC następnie sporządzi akt małżeństwa. Natomiast przyjęcie, że czynność ta ma charakter jedynie
deklaratoryjny oznacza, iż termin na przekazanie przez duchownego zaświadczenia, o którym mowa w art. 8 § 3
KRO, ma charakter jedynie instrukcyjny. W rezultacie bez znaczenia jest okoliczność, czy zaświadczenie przekazane
przez duchownego do USC spełnia wymagania ustawowe, a nawet czy w ogóle zostało ono sporządzone
i przekazane do USC.
Stanowisko SN
SN uznał, ż e dla oceny, czy związek małżeński zawarty w formie wyznaniowej wywołuje również skutki
zawarcia małżeństwa zgodnie z prawem polskim, podstawowe znaczenie mają kryteria wyznaczone przez art.
1 § 2 KRO. W konsekwencji kluczowe jest to, czy małżonkowie przy zawieraniu związku małżeńskiego
w formie wyznaniowej w obecności duchownego oświadczyli wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa
podlegającego prawu polskiemu, a następnie doszło do sporządzenia aktu małżeństwa przez kierownika
USC. W przypadku spełnienia tych wymogów bez znaczenia dla oceny istnienia tego małżeństwa mają
uchybienia w zakresie treści i formy zaświadczenia o zawarciu związku małżeńskiego lub naruszenie terminu
jego przesłania kierownikowi USC. Wskazane nieprawidłowości nie mogą stanowić wystarczającej podstawy
dla skutecznego zakwestionowania zawarcia małżeństwa.
Uchwała SN z 10.5.2023 r., III CZP 71/22,

Sąd Najwyższy w uchwale podkreślił, że istotne dla oceny ważności małżeństwa w formie wyznaniowej są kryteria określone w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym. Uchybienia w formie zaświadczenia o zawarciu małżeństwa nie powinny skutkować negacją zawarcia związku małżeńskiego. Decyzja SN stanowi istotne wyjaśnienie dla praktyki sądowej.