SN w sprawie zasiedzenia gruntów – inaczej niż dotychczas
Przed nowelizacją KC nie mógł biec termin zasiedzenia prawa odpowiadającego treściowo danej służebności, a rolą sądów nie jest zastępowanie ustawodawcy. Sąd Okręgowy w Lublinie zwrócił się do Sądu Najwyższego z zagadnieniem prawnym dotyczącym przysądzenia własności nieruchomości przed dniem 3.8.2008 r. a jego wpływu na bieg terminu zasiedzenia służebności gruntowej. Sprawa dotyczyła wniosków o ustanowienie służebności na rzecz spółki przez właścicieli nieruchomości, na której znajdowały się urządzenia przesyłowe.
Tematyka: zasiedzenie gruntów, zasiedzenie prawa, służebność gruntowa, służebność przesyłu, zagadnienie prawne
Przed nowelizacją KC nie mógł biec termin zasiedzenia prawa odpowiadającego treściowo danej służebności, a rolą sądów nie jest zastępowanie ustawodawcy. Sąd Okręgowy w Lublinie zwrócił się do Sądu Najwyższego z zagadnieniem prawnym dotyczącym przysądzenia własności nieruchomości przed dniem 3.8.2008 r. a jego wpływu na bieg terminu zasiedzenia służebności gruntowej. Sprawa dotyczyła wniosków o ustanowienie służebności na rzecz spółki przez właścicieli nieruchomości, na której znajdowały się urządzenia przesyłowe.
Przed nowelizacją KC nie mógł biec termin zasiedzenia prawa odpowiadającego treściowo danej służebności, a rolą sądów nie jest zastępowanie ustawodawcy. Sąd Okręgowy w Lublinie zwrócił się do Sądu Najwyższego z następującym zagadnieniem prawnym: „Czy przysądzenie własności nieruchomości przed dniem 3.8.2008 r. przerywa bieg terminu zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu obciążającej tę nieruchomość?”. Chodziło o wnioski o ustanowienie służebności na rzecz spółki, które do sądu rejonowego złożyli właściciele nieruchomości. Urządzenia przesyłowe zostały wybudowane w latach 60. XX wieku na nieruchomościach, z których powstały aktualnie istniejące nieruchomości objęte wnioskiem w sprawie, przy czym nieruchomości te stanowiły wówczas własność osób fizycznych, a Skarb Państwa, budując linie przesyłowe, nie dysponował żadnym uprawnieniem do korzystania z gruntu należącego do tych osób prywatnych. W 1977 r. Skarb Państwa nabył własność nieruchomości na podstawie przepisów o scalaniu gruntów, w wyniku czego zostały one połączone w jedną nieruchomość. Doszło wówczas do sytuacji, w której zarówno urządzenia przesyłowe, jak i grunt stanowiły własność tego samego podmiotu. Sytuacja ta uległa zmianie 7.1.1991 r., gdy wraz z wejściem w życie ustawy z 20.12.1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 2, poz. 6) własność urządzeń przesyłowych nabyło korzystające z nich przedsiębiorstwo państwowe, którego następcą jest obecnie spółka. Nabycie własności urządzeń przesyłowych nie spowodowało uzyskania z mocy prawa służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu, jednak właściciel urządzeń wszedł wówczas w posiadanie takiej służebności, co spowodowało rozpoczęcie biegu zasiedzenia. Posiadanie służebności było przenoszone na kolejne podmioty, a 31.8.2010 r. objął je obecny uczestnik postępowania (spółka), który na podstawie art. 176 § 1 ustawy z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1610; dalej KC) może doliczyć czas posiadania swoich poprzedników. W postanowieniu wydanym w sprawie przez Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku skład orzekający stwierdził, że wnioski o ustanowienie na rzecz spółki służebności przesyłu na nieruchomościach stanowiących własność wnioskodawców (obecnych właścicieli) jest usprawiedliwione co do zasady. Sąd okręgowy, rozpatrując apelację, odmiennie niż sąd I instancji, przyjął, że uzyskanie posiadania służebności z 7.1.1991 r. nastąpiło w dobrej wierze. Powołując się na orzecznictwo SN, zgodnie z którym do okresu posiadania niezbędnego do zasiedzenia służebności przesyłu można doliczyć czas posiadania służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, sąd okręgowy przyjął, że hipotetycznie mogłoby to oznaczać, iż po upływie 20 lat, tj. 7.1.2011 r., uczestnik postępowania nabył przez zasiedzenie służebność przesyłu obciążającą nieruchomości objęte wnioskiem. Czyniłoby to bezprzedmiotowym ustanowienie służebności przesyłu w omawianym postępowaniu i sprawiałoby, że apelacja zasługiwałaby na uwzględnienie. SO w Lublinie nabrał wątpliwości prawnych i zwrócił się o pomoc do SN. Z ustaleń sądów wynikało bowiem również, że nieruchomość, na której zlokalizowane były urządzenia przesyłowe, została w 2000 r. zbyta przez Skarb Państwa na rzecz osób fizycznych, a następnie toczyła się z niej egzekucja. W wyniku postępowania egzekucyjnego postanowieniem z 29.4.2008 r. własność nieruchomości przysądzono na rzecz wnioskodawców, a ci następnie dokonali jej podziału i darowali swoim małżonkom udziały w niektórych nieruchomościach powstałych w wyniku podziału. W ocenie SO w Lublinie konieczne jest rozstrzygnięcie, czy przysądzenie własności przerwało bieg terminu zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, gdyż w razie pozytywnej odpowiedzi na to pytanie należałoby uznać, że do zasiedzenia nie doszło. Sąd II instancji przytoczył przy tym argumenty przemawiające za każdym z dwóch możliwych wariantów odpowiedzi, skłaniając się do przyjęcia, że przysądzenie własności nieruchomości przed 3.8.2008 r. (data wejścia w życie nowelizacji KC, w ramach której instytucja służebności przesyłu została wprowadzona do tej ustawy) nie skutkuje utratą posiadania służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu ani nie przerywa biegu zasiedzenia tej służebności. W postanowieniu SN z 24.2.2023 r., III CZP 108/22, , odmówił podjęcia uchwały w przedmiotowej sprawie, bowiem uznał, że przedstawione zagadnienie nie było niezbędne dla rozstrzygnięcia sprawy, ale z uzasadnienia stanowiska przyjętego przez 2/3 składu orzekającego wynikało, że SN nie podzielił założenia przyjętego przez SO w Lublinie, zgodnie z którym przed 3.8.2008 r. mógł biec termin zasiedzenia tzw. służebności (określanej niekiedy „gruntową”) o treści odpowiadającej służebności przesyłu, a po tej dacie dotychczasowy okres zasiedzenia podlega doliczeniu do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia służebności przesyłu. Organ zaznaczył, że stanowisko przyjęte przez sąd niższej instancji jest zgodne z aktualnie dominującą linią orzeczniczą SN, lecz w ocenie składu orzekającego w przedmiotowej sprawie: „linia ta pozostaje jednak w sprzeczności z podstawowymi zasadami prawa rzeczowego, a wnioski, które z niej wynikają, budzą poważne wątpliwości co do zgodności z Konstytucją oraz Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności”. Sędziowie SN tym razem przychylili się do poglądu przeciwnego, wyrażanego w nowszym orzecznictwie, zgodnie z którym przed nowelizacją KC nie mógł biec termin zasiedzenia prawa odpowiadającego treściowo tej służebności, a „rolą sądów nie jest zastępowanie ustawodawcy (zob. postanowienie SN z 14.10.2021 r., V CSKP 69/21, )”. Do omawianego wyroku zostało zgłoszone zdanie odrębne jednego z sędziów składu orzekającego SN, wskazujące, że odejście od dotychczasowej linii orzeczniczej powinno być skutkiem uchwały powiększonego składu SN. Postanowienie SN z 24.2.2023 r., III CZP 108/22,
Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały, uznając, że zagadnienie nie było kluczowe dla rozstrzygnięcia sprawy. SN nie podzielił stanowiska Sądu Okręgowego w Lublinie, wyrażając wątpliwości co do zgodności z Konstytucją oraz Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. W nowszym orzecznictwie SN zaznaczył, że przed nowelizacją KC nie mógł biec termin zasiedzenia prawa odpowiadającego treściowo danej służebności.