Monitoring na sali operacyjnej jako naruszenie zbiorowych praw pacjenta

Praktyki monitorowania pacjentów na salach operacyjnych bez ich zgody mogą naruszać ich prawa do poszanowania intymności i godności. Rzecznik Praw Pacjenta wszczął postępowanie w tej sprawie, a ostatecznie NSA uznał, że brak zgody pacjenta na monitoring stanowi naruszenie jego praw. Decyzja ta podkreśliła, że informowanie pacjentów o monitoringu nie zastępuje uzyskania ich zgody.

Tematyka: monitoring, prawa pacjenta, poszanowanie intymności, sal operacyjnych, NSA, Rzecznik Praw Pacjenta, zgoda pacjenta

Na poszanowanie godności człowieka składa się szereg wartości. Z punktu praw pacjenta na poszanowanie
godności składa się prawo do intymności. Wyrazem tego prawa do poszanowania intymności jest takie
działanie podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych, które tej sfery nie narusza. Przekroczeniem jest
wprowadzenie takiego systemu monitorowania pacjentów, który przekracza granice wyznaczone przepisami
prawa.
Opis okoliczności faktycznych
Rzecznik Praw Pacjenta (dalej: RPP) wszczął z urzędu postępowanie w sprawie stosowania praktyk naruszających
zbiorowe prawa pacjentów przez szpital, w toku którego wystąpił do strony o udzielenie pisemnych wyjaśnień oraz
informacji m.in. w zakresie wskazania, w których pomieszczeniach należących do tej placówki medycznej
zainstalowany został monitoring, a także kto nadzoruje obraz z monitoringu oraz czy na blokach operacyjnych
szpitala znajdują się kamery - a jeżeli tak, to w jakim pomieszczeniu ustawione zostały monitory, na których widoczny
jest obraz z kamer.
Szpital poinformował, że zrealizował system monitoringu wizyjnego. Strona wskazała, że instalacja kamer została
przeprowadzona na głównych ciągach komunikacyjnych oraz w obszarach szpitala szczególnie narażonych na zabór
lub dewastację mienia, a w ograniczonym zakresie - w pomieszczeniach, w których pacjenci są poddawani
zabiegom medycznym o kluczowym znaczeniu dla ich życia. W załączniku szpital przekazał szczegółowy wykaz
pomieszczeń objętych monitoringiem. Poinformowano o funkcjonowaniu w strukturze Szpitala Lokalnego Centrum
Nadzoru (dalej: LCN). W zakresie monitoringu wydzielone zostały pomieszczenia, w których są udzielane
świadczenia zdrowotne, a obraz z kamer jest rejestrowany, lecz nie jest dostępny dla pracowników LCN. Zapisy
z monitoringu są archiwizowane na nośniku cyfrowym, do którego dostęp ma wyłącznie jeden upoważniony
pracownik - Administrator Systemu Monitoringu. Możliwość bieżącego dostępu do monitoringu posiadali Dyrektor
Szpitala, Zastępca Dyrektora ds. Lecznictwa, Zastępca Dyrektora ds. Lecznictwa Otwartego, Zastępca Dyrektora ds.
Pielęgniarstwa, Kierownik Działu Bloków Operacyjnych oraz jego zastępca. RPP wystąpił do szpitala o wskazanie
celu zainstalowania monitoringu na poszczególnych salach operacyjnych oraz salach wybudzeń. Szpital
poinformował, że celem monitorowania pomieszczeń szpitalnych, w których są udzielane świadczenia dla
hospitalizowanych pacjentów było m.in. podniesienie bezpieczeństwa pacjentów, poprawa pracy personelu oraz
zwiększenie efektywności i optymalizacji wykorzystania zasobów podczas zabiegów, wymienione cele pozostają
w ścisłej korelacji. Zwrócono się również do placówki medycznej o wskazanie, czy oprócz naklejek z treścią „obiekt
monitorowany” pacjenci informowani są o stosowaniu kamer oraz o wskazanie, czy odbiera się od pacjentów zgody
na monitoring w trakcie udzielania im świadczeń zdrowotnych.
RPP uznał praktyki stosowane przez szpital, polegające na udzielaniu świadczeń zdrowotnych na salach
operacyjnych, na których zainstalowane są urządzenia monitoringu wizyjnego (kamery), bez pobierania od pacjentów
zgody na monitorowanie, za naruszające zbiorowe prawa pacjentów do poszanowania intymności i godności
i nakazał ich zaniechania.
Stanowisko WSA
Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił skargę szpitala S. na decyzję Rzecznika Praw Pacjenta. W motywach
wyroku stwierdził, że nie można się zgodzić z twierdzeniem szpitala, że ujawnienie okoliczności z życia intymnego
pacjenta w trakcie udzielania świadczenia zdrowotnego (w tym przypadku na sali operacyjnej), może być
uzasadnione potrzebami organizacji pracy podmiotu leczniczego, czy też technicznymi wymaganiami aparatury
medycznej. Godność pacjenta jest wartością nadrzędną nad zasadami czy procedurami organizacyjno-
technicznymi szpitala. WSA nie zgodził się ze skarżącym, że podpisanie formułki „(...) przyjmuję do wiadomości, że
obiekt szpitala wraz z blokiem operacyjnym są monitorowane” oznacza automatyczną zgodę na monitorowanie.
Zdaniem sądu pierwszej instancji, takie praktyki naruszają zbiorowe prawa pacjentów zgodnie z art. 59 ust. 1 pkt 1
PrPacjRPPU. WSA uwypuklił, że zaskarżoną decyzję wydano na podstawie art. 20 ust. 1 PrPacjRPPU, zgodnie
z którym pacjent ma prawo do poszanowania intymności i godności, w szczególności w czasie udzielania mu
świadczeń zdrowotnych, uznając ją za trafną. To, że monitoring wpisany jest w realizację świadczeń zdrowotnych
szpitala w celu zapewnienia bezpieczeństwa pacjentów, czy podniesienia jakości usług medycznych lub też
wykorzystania w sytuacjach spornych (np. błędów medycznych) nie ma w niniejszej sprawie żadnego znaczenia. Nie
stanowi żadnego usprawiedliwienia dla naruszenia zbiorowych prawa pacjentów. Godność pacjenta jest wartością
nadrzędną nad zasadami czy procedurami organizacyjno-technicznymi szpitala. Nie można bowiem traktować
pacjentów instrumentalnie „zasłaniając się” procedurami i wewnętrznymi regulacjami jednostki a w zasadzie
narzucając im obligatoryjny monitoring wizyjny na sali operacyjnej.

Stanowisko NSA
Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że skarga nie została oparta na usprawiedliwionych podstawach i ją oddalił. Na
wstępie NSA wskazał, że z przepisów nie wynika każdorazowy obowiązek instalowania kamer bez zgody pacjenta.
Dodatkowo chybione jest pomniejszanie znaczenia relewantnej okoliczności zlokalizowania monitoringu na bloku
operacyjnym szpitala. Najwięcej uwagi NSA poświęcił zarzutom naruszenia przepisów prawa materialnego, a to
wadliwej wykładni art. 59 ust. 1 pkt 1 PrPacjRPPU, wadliwej wykładni art. 20 ust. 1 PrPacjRPPU oraz wadliwego
zastosowanie art. 30 Konstytucji RP.
Istota sprawy sprowadza się do oceny, czy brak uzyskiwania przez szpital zgody pacjenta na zastosowanie
monitoringu wizyjnego na bloku operacyjnym, a ograniczenie się do zastosowania klauzuli informacyjnej o treści
ustalonej w toku postępowania przez organ, stanowił sytuację wyczerpującą pojęcie praktyki naruszającej zbiorowe
prawa pacjentów. Sąd pierwszej instancji w istocie oddalając skargę szpitala udzielił twierdzącej odpowiedzi,
stanowisko to w pełni podziela Naczelny Sąd Administracyjny. Przesłanki określające praktykę kwalifikowaną do
naruszenia zbiorowych praw pacjenta wyznacza art. 59 ust. 1 pkt 1 PrPacjRPPU, przesłanką jest bezprawne
zorganizowane działanie podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych, mające na celu pozbawienie lub
ograniczenie praw pacjentów. Na system praw pacjenta składa się prawo do poszanowania godności i intymności.
Prawo to ma umocowanie konstytucyjne i jest podniesione do praw podstawowych. Zgodnie bowiem z art. 30
Konstytucji RP, przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela.
Tak też to prawo kształtuje art. 20 ust. 1 PrPacjRPPU. Na poszanowanie godności człowieka składa się szereg
wartości, w tym prawo do intymności, którego przekroczeniem jest wprowadzenie takiego systemu monitorowania
pacjentów, który przekracza granice wyznaczone przepisami prawa. Najistotniejszy był brak uzyskania zgody
pacjenta na monitoring wizyjny w trakcie udzielanych świadczeń leczniczych na bloku operacyjnym, co NSA
zakwalifikował jako naruszający prawo pacjenta do poszanowania intymności. Skoro zastosowana przez szpital
klauzula informacyjna o istniejącym monitoringu wizyjnym na bloku operacyjnym szpitala nie mogła dawać podstaw
o przyjęciu dorozumianej zgody pacjenta na taki monitoring w tym miejscu udzielania świadczeń leczniczych,
pominięcie uzyskania takiej zgody stanowiło praktykę naruszania zbiorowych praw pacjenta w rozumieniu art. 59 ust.
1 pkt 1 PrPacjRPPU.

Komentarz
Jak wynika z wyroku NSA, prawo pacjenta do ochrony intymności i godności obejmuje nie tylko przyznanie mu prawa
do poinformowania o istniejącym w jednostce leczniczej monitoringu wizyjnego, ale przede wszystkim do tego, że ma
prawo do wyrażenia lub odmowy wyrażenia zgody na rejestrację. Sądy rozpoznające sprawę zgodnie uznały, że nie
jest wystarczająca ogólna świadomość pacjenta (nawet wyrażona w formie pisemnej) co do istnienia systemu
monitoringu. Prawo do poszanowania intymności i prawo do poszanowania godności należy rozpatrywać jako dwa
odrębne prawa, choć niewątpliwie pozostające ze sobą w ścisłym związku. Prawo do poszanowania godności należy
do sfery dóbr osobistych pacjenta i stanowi przedmiot ochrony w art. 23 KC. Jednocześnie na podstawie art. 24 KC
ustawodawca chroni owe dobra zarówno przed ich naruszeniem, jak również przed zagrożeniem ich naruszenia. Nie
można było również uznać za zasadnej argumentacji, że prawo pacjenta do intymności i godności jest zapewnione
przez to, że na nagraniu nie można zidentyfikować osoby pacjenta. Jak słusznie podkreślono, poinformowanie
pacjenta i uzyskanie zgody należy zaliczyć do elementarnego wymogu zachowania intymności i godności człowieka.

Wyrok NSA z 23.5.2023 r., II OSK 1761/20,

Wyroki sądów administracyjnych potwierdzają, że ochrona intymności i godności pacjenta wymaga uzyskania jego zgody na monitoring. Prawo do poszanowania godności i intymności pacjenta jest wartością nadrzędną, której naruszenie nie może być usprawiedliwione potrzebami organizacji szpitala czy technicznymi wymaganiami.