Dodatkowe wynagrodzenie dla banku

Tematyka: bank, konsument, umowa, kredyt hipoteczny, roszczenie, wynagrodzenie, kapitał, odsetki, Trybunał Sprawiedliwości, TS, umowa nieważna, dyrektywa 93/13/EWG, skutki prawne

Bankowi, będącym stroną umowy z konsumentem, uznanej za nieważną ze względu na zawarcie w niej
klauzul abuzywnych, przysługuje wyłącznie roszczenie o zwrot kapitału oraz ustawowych odsetek za zwłokę.
Uprawnienie do żądania innych opłat z tego tytułu, w tzw. wynagrodzenie za korzystanie z kapitału,
naruszałoby prawo UE.
Stan faktyczny
Polscy konsumenci w 2008 r. zawarli z Bankiem Millennium S.A. (dalej: Bank) umowę kredytu hipotecznego
indeksowanego do franka szwajcarskiego.
W pozwie wniesionym w 2021 r. do Sądu Okręgowego w Warszawie (sąd odsyłający), Bank wniósł o zasądzenie od
tych konsumentów 522 512,72 zł (tj. 329 700,21 zł tytułem zwrotu kapitału i 192 812,51 zł tytułem wynagrodzenia za
korzystanie z tego kapitału) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tej
kwoty. Na poparcie swojego powództwa Bank podniósł, że umowa kredytu hipotecznego zawiera nieuczciwe warunki
powodujące jej nieważność, w związku z czym konsumenci otrzymali przedmiotowy kapitał i korzystali z niego bez
podstawy prawnej.
W odniesieniu do takiej umowy kredytu sąd odsyłający wskazuje, że z jednej strony bank może żądać od
konsumenta zwrotu równowartości kapitału kredytu, który został mu udostępniony, a z drugiej strony kredytobiorca
może domagać się od banku zwrotu równowartości spłaconych rat kredytu wpłaconych tytułem tej umowy, jak
również innych opłat pobranych przez bank. Sąd wskazał, że każda ze stron może również żądać zapłaty odsetek
ustawowych za opóźnienie, należnych od chwili wezwania do zapłaty. Jednakże sąd odsyłający powziął wątpliwości
co do kwestii, czy w przypadku gdy umowa kredytu jest od początku nieważna z powodu zawarcia w niej
nieuczciwych warunków umownych, bank oprócz zwrotu pieniędzy zapłaconych w wykonaniu tej umowy (kapitału
kredytu) oraz odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty, może domagać się także
jakichkolwiek innych świadczeń, w tym należności, w szczególności wynagrodzenia, odszkodowania, zwrotu kosztów
lub waloryzacji świadczenia. W związku z tym ten sąd zwrócił się, celem wyjaśniania tej kwestii, z wnioskiem
o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.
Postępowanie w niniejszej sprawie zostało zawieszone do dnia ogłoszenia wyroku z 15.6.2023 r., Bank M., C-520/21,
. Po wydaniu tego wyroku sąd odsyłający podtrzymał jednak wniosek o wydanie orzeczenia w trybie
prejudycjalnym.
Stanowisko TS
Współpraca sądowa ustanowiona w art. 267 TFUE opiera się na wyraźnym rozdziale kompetencji pomiędzy sądami
krajowymi a Trybunałem. Z jednej strony Trybunał nie jest uprawniony do stosowania przepisów prawa Unii
w określonej sprawie, lecz wyłącznie do orzekania w kwestii wykładni Traktatów oraz aktów przyjętych przez
instytucje Unii Europejskiej (wyrok TS z 18.5.2021 r., Asociaţia „Forumul Judecătorilor din România” i in., C-83/19,
C‑ 127/19, C‑ 195/19, C‑ 291/19, C‑ 355/19 i C-397/19,
). Z drugiej strony zgodnie z pkt 11 zaleceń
Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dla sądów krajowych, dotyczących składania wniosków o wydanie
orzeczenia w trybie prejudycjalnym (Dz.Urz. UE C z 2019 r. Nr 380, s. 1), do sądów krajowych należy wyciągnięcie
w zawisłym przed nimi sporze konkretnych konsekwencji z elementów wykładni przedstawionych przez Trybunał
(wyrok TS z 25.10.2018 r., Roche Li etuva, C-413/17,
).
W niniejszej sprawie, pomimo wątpliwości wyrażonych przez sąd odsyłający, Trybunał uznał, że wykładnię prawa
Unii, o dokonanie której zwrócił się sąd odsyłający, można wywieść w sposób jednoznaczny z wyroku w sprawie
Bank M. (Skutki uznania umowy za nieważną). W konsekwencji TS zastosował art. 99 regulaminu postępowania
w niniejszej sprawie, zgodnie z którym jeżeli odpowiedź na pytanie prejudycjalne można wywieść w sposób
jednoznaczny z orzecznictwa, może on orzec w formie postanowienia z uzasadnieniem. Trybunał podkreślił, że do
sądu odsyłającego należeć będzie wyciągnięcie konkretnych konsekwencji w sporze w postępowaniu głównym
z elementów wykładni wynikających z orzecznictwa Trybunału.
W konsekwencji Trybunał przywołał stanowisko przedstawione w wyroku Bank M. (Skutki uznania umowy za
nieważną), zgodnie z którym, zgodność z prawem Unii przepisów krajowych regulujących praktyczne skutki
nieważności umowy kredytu hipotecznego z powodu istnienia nieuczciwych warunków, zależy od tego, czy te
przepisy, po pierwsze, pozwalają na przywrócenie pod względem prawnym i faktycznym sytuacji konsumenta,
w której znajdowałby się on w sytuacji braku tej umowy, a po drugie, nie zagrażają realizacji odstraszającego
skutku zamierzonego w dyrektywie 93/13/EWG [wyrok Bank M. (Skutki uznania umowy za nieważną), pkt 68].

Zatem wykładnia prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta
rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania danej umowy, a tym samym
otrzymania wynagrodzenia za korzystanie z tego kapitału przez konsumenta, przyczyniłaby się do
wyeliminowania odstraszającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez uznanie tej samej umowy za
nieważną [wyrok Bank M. (Skutki uznania umowy za nieważną) pkt 78]. W konsekwencji w kontekście uznania
umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że nie może ona dalej obowiązywać po
usunięciu zawartych w niej nieuczciwych warunków, dyrektywa 93/13/EWG stoi na przeszkodzie wykładni prawa
krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza
zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę można
wywieść w sposób jednoznaczny z dotychczasowego orzecznictwa TS [wyrok Bank M. (Skutki uznania umowy za
nieważną) pkt 84].
Trybunał orzekł, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż
w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego zawartej z konsumentem przez instytucję bankową za
nieważną w całości ze względu na to, że ta umowa zawiera nieuczciwe warunki, bez których nie może ona
dalej obowiązywać, stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa państwa członkowskiego, zgodnie
z którą ta instytucja ma prawo żądać od tego konsumenta zwrotu kwot innych niż kapitał wpłacony na poczet
wykonania tej umowy oraz ustawowe odsetki za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty.

Komentarz
Niewątpliwie kierowane do Trybunału przez polskie sądy rozstrzygające spory z udziałem konsumentów wnioski
o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym spowodowały w konsekwencji ujednolicenie polskiego orzecznictwa
zwłaszcza w zakresie tzw. spraw frankowych.
Przedstawione przez polski sąd pytanie prejudycjalne dotyczyło skutków prawnych orzeczenia nieważność umowy
kredytu, w związku zawarciem w niej nieuczciwego warunku umownego (niedozwolonego postanowienia umownego
– art. 3851 KC). W związku z wydaniem w dniu 15.6.2023 r. wyroku w sprawie Bank M. (Skutki uznania umowy za
nieważną), Trybunał trafnie uznał, że zagadnienie prawne przedstawione we wniosku prejudycjalnym w niniejszej
sprawie można wywieść w sposób jednoznaczny z dotychczasowego orzecznictwa TS i orzekł w niniejszej sprawie
w formie postanowienia, a nie wyroku. W wyroku w sprawie Bank M. (Skutki uznania umowy za nieważną), Trybunał
dokonał analizy zarówno roszczeń banku (przedsiębiorcy) wobec kredytobiorcy (konsumenta), jak i konsumenta
wobec banku, w przypadku uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że nie
może ona dalej obowiązywać po usunięciu zawartych w niej nieuczciwych warunków. Co do pierwszego z tych
roszczeń, jego dotyczy bowiem pytanie prejudycjalne w niniejszej sprawie, z wyroku w sprawie Bank M. (Skutki
uznania umowy za nieważną) jednoznacznie wynika, że bank może domagać się jedynie zwrotu kapitału kredytu
wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty. Tym samym bankowi nie przysługuje
uprawnienie do domagania się od kredytobiorcy innych świadczeń w tym tzw. wynagrodzenia za bezumowne
korzystanie z kapitału.

Postanowienie TS z 11.12.2023 r., Bank Millennium, C-756/22,

Trybunał orzekł, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego zawartej z konsumentem przez instytucję bankową za nieważną w całości ze względu na to, że ta umowa zawiera nieuczciwe warunki, stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa państwa członkowskiego, zgodnie z którą ta instytucja ma prawo żądać od tego konsumenta zwrotu kwot innych niż kapitał wpłacony na poczet wykonania tej umowy oraz ustawowe odsetki za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty.