Wysokość opłat z tytułu przedterminowego rozwiązania umowy

Kara umowna typu „bierz lub płać” nałożona przez dostawcę energii elektrycznej na małego przedsiębiorcę w związku z przedterminowym rozwiązaniem umowy na dostawę energii elektrycznej jest zgodna z prawem UE, pod warunkiem spełnienia wymogu przejrzystości oraz zagwarantowania prawa do sądu. Polski spór między spółkami G (przedsiębiorca zatrudniający mniej niż 50 pracowników) a W (dostawca energii elektrycznej) dotyczy zapłaty kary umownej z tytułu przedterminowego rozwiązania umowy na dostawę energii elektrycznej.

Tematyka: kara umowna, przedterminowe rozwiązanie umowy, dostawca energii elektrycznej, mały przedsiębiorca, Trybunał Sprawiedliwości, dyrektywa 2009/72/WE, opłaty za wcześniejsze rozwiązanie umowy

Kara umowna typu „bierz lub płać” nałożona przez dostawcę energii elektrycznej na małego przedsiębiorcę
w związku z przedterminowym rozwiązaniem przez niego umowy na dostawę energii elektrycznej jest zgodna
z prawem UE, jednakże pod warunkiem spełnienia wymogu przejrzystości oraz zagwarantowania prawa do
sądu.
Stan faktyczny
Polski spór między spółkami G (przedsiębiorca zatrudniający mniej niż 50 pracowników) a W (dostawca energii
elektrycznej), dotyczy zapłaty kary umownej z tytułu przedterminowego rozwiązania umowy na dostawę energii
elektrycznej. W tej umowie uregulowano, że w przypadku rozwiązania tej umowy przez G przed upływem okresu, na
jaki została zawarta, W może obciążyć tę spółkę kwotą odpowiadającą cenie energii elektrycznej, którą G
zobowiązała się u niego zakupić, lecz za którą jeszcze nie zapłaciła, ani której nie pobrała. W związku z tym, że
w czasie trwania tej umowy G zawarła z innym dostawcą energii elektrycznej umowę na dostawę energii elektrycznej,
dotyczącą tego samego gospodarstwa agroturystycznego, W wystawił na rzecz G notę obciążeniową tytułem kary
umownej.
Polski sąd odsyłający podnosił m.in., że art. 4j ust. 3a ustawy z 10.4.1997 r. – Prawo energetyczne (t.j. Dz.U. z 2022
r. poz. 1385; dalej: PrEnerg) pozwala na wypowiedzenie umowy zawartej na czas oznaczony bez ponoszenia
kosztów i odszkodowań innych niż wynikające z treści umowy, jednakże nie przewiduje żadnych kryteriów naliczania
tych kosztów i odszkodowań, w tym odniesienia do ich współmierności, oraz nie wyklucza dopuszczalności
domagania się odszkodowania ryczałtowego. Natomiast sąd może dokonać miarkowania kary umownej
w rozumieniu KC wyłącznie na żądanie zainteresowanej strony, na której spoczywa ciężar udowodnienia, że ta kara
jest wygórowana (art. 484 § 2 KC).
Stanowisko TS
W ocenie TS treść art. 3 ust. 5 i 7 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE z 13.7.2009 r. dotyczącej
wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylającej dyrektywę 2003/54/WE (Dz.Urz. UE L z 2009
r. Nr 211, s. 55) ogranicza się w istocie do ustanowienia wymogu, aby uregulowanie krajowe, takie jak art. 4j ust. 3a
PrEnerg, po pierwsze, gwarantowało odbiorcy końcowemu rzeczywistą możliwość łatwej zmiany dostawcy
energii elektrycznej, jeśli życzy on sobie tej zmiany, z poszanowaniem warunków umowy na dostawę energii
elektrycznej, po drugie, zapewniało przejrzystość postanowień umownych, a po trzecie, przewidywało mechanizm
rozstrzygania sporów, jakie mogą powstać między konsumentami a ich dostawcą energii elektrycznej.
W ocenie TS dopuszczalność nałożenia na odbiorcę kary umownej w przypadku przedterminowego rozwiązania
przez niego tego rodzaju umowy zawartej na czas oznaczony z gwarancją stałej ceny może pozwolić dostawcy na
zrekompensowanie szczególnych kosztów, poniesionych przez niego w związku z tego rodzaju umową
i jednocześnie umożliwić mu uniknięcie konieczności przerzucenia na wszystkich jego odbiorców ryzyka
finansowego związanego z tego rodzaju umową, co mogłoby skutkować dla nich wyższymi cenami energii
elektrycznej i co ostatecznie byłoby sprzeczne z celem polegającym na zapewnieniu konsumentom możliwie
najniższych cen.
Trybunał przywołał również ogólny cel dyrektywy 2009/72/WE, jakim jest zakończenie procesu tworzenia rynku
wewnętrznego energii elektrycznej, a także bardziej szczegółowe cele wymienione w motywach 51 i 57 tej dyrektywy,
polegające na zapewnieniu konsumentom możliwości korzystania z konkurencyjnego i zliberalizowanego rynku.
W ocenie TS osiągnięcie tych celów byłoby zagrożone, gdyby przepisy krajowe zezwalały na nakładanie kar
umownych niewspółmiernych do kosztów, które wynikają z umowy, lecz które nie zostały w pełni zamortyzowane
w związku z jej przedterminowym rozwiązaniem.
Zgodnie z orzecznictwem TS państwa członkowskie powinny wykonywać swoje kompetencje z poszanowaniem
prawa Unii, w związku z czym nie mogą one przy tym naruszać skuteczności (effet utile) przepisów dyrektywy
2009/72/WE (wyrok TS z 17.12.2015 r., Szemerey, C-330/14,
, pkt 42). Tymczasem, zdaniem TS, taka
sytuacja miałaby miejsce, gdyby w ramach mechanizmu rozstrzygania sporów – który państwa członkowskie są
zobowiązane ustanowić na podstawie tej dyrektywy na rzecz konsumentów energii elektrycznej – rozpatrujący spór
organ administracyjny lub sądowy nie był w stanie ocenić wysokości kary umownej, takiej jak rozpatrywana. Ponadto,
gdyby w stosownym wypadku nie mógł dokonać jej miarkowania lub nawet jej uchylić.
Trybunał wskazał, że ocena proporcjonalności wysokości takiej kary umownej należy wyłącznie do organu
krajowego, przed którym zawisł ewentualny spór. Jednakże w celu udzielenia sądowi odsyłającemu użytecznej

odpowiedzi TS stwierdził, że do celów tej oceny można wziąć pod uwagę w szczególności: pierwotny okres
obowiązywania rozpatrywanej umowy, czas, jaki pozostał do końca tego okresu w chwili jej rozwiązania, ilość energii
elektrycznej, którą zakupiono w celu wykonania tej umowy, lecz której odbiorca ostatecznie nie pobierze, a także
środki, jakimi dysponowałby dostawca działający z należytą starannością w celu ograniczenia ewentualnych strat
gospodarczych, jakie poniósłby w wyniku tego przedterminowego rozwiązania umowy.
Z zastrzeżeniem weryfikacji i oceny końcowej, których dokonanie należy do sądu odsyłającego, TS uznał, że art. 3
ust. 5 i 7 tej dyrektywy nie stoi na przeszkodzie stosowaniu do odbiorcy końcowego niebędącego gospodarstwem
domowym w rozumieniu dyrektywy 2009/72/WE uregulowania krajowego takiego jak art. 4j ust. 3a PrEnerg.
Reasumując TS orzekł, że art. 3 ust. 5 i 7 dyrektywy 2009/72/WE należy interpretować w ten sposób, iż nie
stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym w przypadku przedterminowego
rozwiązania przez małe przedsiębiorstwo, w celu zmiany dostawcy, zawartej na czas oznaczony umowy na
dostawę energii elektrycznej po stałej cenie jest ono zobowiązane do zapłaty zastrzeżonej w tej umowie kary
umownej, której wysokość może odpowiadać całości ceny energii elektrycznej, którą zobowiązało się ono
zakupić, nawet jeśli ta energia elektryczna nie została i nie zostanie pobrana, podczas gdy owo uregulowanie
nie przewiduje kryterium naliczania takiej kary lub jej ewentualnego miarkowania, o ile to uregulowanie:
• po pierwsze, gwarantuje, że takie postanowienie umowne powinno być jasne, zrozumiałe i swobodnie
uzgodnione,
• a po drugie, przewiduje możliwość wniesienia środka prawnego w postępowaniu administracyjnym lub
sądowym, w ramach którego organ rozpatrujący sprawę może ocenić proporcjonalny charakter tej kary
w świetle wszystkich okoliczności danej sprawy i w stosownym wypadku dokonać jej miarkowania lub ją
uchylić.

Komentarz
W niniejszym wyroku TS wyjaśnił, na podstawie przepisów dyrektywy 2009/72/WE, że kara umowna z tytułu
przedterminowego rozwiązania, w celu zmiany dostawcy, zawartej na czas oznaczony umowy na dostawę energii
elektrycznej po stałej cenie, nałożona przez poprzedniego dostawcę na odbiorcę (mały przedsiębiorca), w wysokości
odpowiadającej cenie nieodebranej energii elektrycznej do pierwotnie określonego końca trwania umowy - pod
warunkami zagwarantowania wymogu przejrzystości oraz prawa do sądu – jest zgodna z przysługującym temu
odbiorcy prawem, gwarantującym mu rzeczywistą możliwość zmiany dostawcy w rozumieniu art. 3 ust. 5 i 7 tej
dyrektywy 2009/72/WE.
Jednakże dyrektywa 2009/72/WE została zastąpiona od 1.1.2021 r., dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady
(UE) 2019/944 z 5.6.2019 r. w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej oraz zmieniającą
dyrektywę 2012/27/UE (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 158, s. 125). Art.12 dyrektywy 2019/944/UE, przewiduje, że
państwa członkowskie mogą zezwolić dostawcom na pobieranie od odbiorców opłat za rozwiązanie umowy, jeżeli ci
odbiorcy przedterminowo rozwiązują umowy na dostawy energii elektrycznej po stałej cenie - pod warunkiem, że
takie opłaty zapisano w umowie, którą odbiorca zawarł dobrowolnie, a informacje o tych opłatach przekazano
odbiorcom w sposób przejrzysty przed zawarciem umowy. Co więcej, wysokość takich opłat musi być współmierna
i nie może przekraczać wysokości bezpośrednich strat ekonomicznych, jakie ponosi dostawca w wyniku rozwiązania
danej umowy. Ponadto, ciężar udowodnienia bezpośredniej straty ekonomicznej spoczywa na dostawcy.
W związku z tym treść analizowanego w niniejszym wyroku art. 4j ust. 3a PrEnerg została zmieniona ustawą
z 17.8.2023 r. o zmianie ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz.
1762; wejście w życie: 30.11.2023 r.). Obecnie w tym przepisie, w zakresie wysokości opłat doprecyzowano, że
odbiorcy energii elektrycznej w gospodarstwie domowym oraz odbiorcy końcowemu energii elektrycznej będącego
mikroprzedsiębiorcą lub małym przedsiębiorcą, w zakresie, w jakim zużywają energię elektryczną na potrzeby
podstawowej działalności, wysokość tych kosztów i odszkodowań nie może przekraczać wysokości bezpośrednich
strat ekonomicznych, jakie poniosło przedsiębiorstwo energetyczne w wyniku rozwiązania umowy zawartej na czas
oznaczony przez odbiorcę. Niemniej jednak, również na gruncie zmienionego przepisu art. 4j ust. 3a PrEnerg,
stanowisko TS zaprezentowane w niniejszym wyroku pozostaje częściowo aktualne.

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 11.1.2024 r., G (Opłaty za wcześniejsze rozwiązanie umowy), C-371/22,

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości potwierdza zgodność nałożenia kary umownej przy przedterminowym rozwiązaniu umowy na dostawę energii elektrycznej przez małego przedsiębiorcę. Konieczność zapewnienia przejrzystości i prawa do sądu w takich sytuacjach jest kluczowa dla ochrony interesów odbiorców.