Obowiązek alimentacyjny w procesie rozwodowym

Tematyka: rozwód, alimenty, obowiązek alimentacyjny, postępowanie rozwodowe, Sąd Apelacyjny, Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy

Wykładnia przepisów o zabezpieczeniu w odniesieniu do postępowania w sprawach o rozwód powinna
uwzględniać, w stopniu niezbędnym do zachowania jego celów i zasad, odrębność tego postępowania,
wyrażającą się w zakresie zabezpieczenia kosztów utrzymania rodziny, w szczególnym charakterze
postanowienia o jego udzieleniu, jako postanowienia merytorycznego, rozstrzygającego ostatecznie na czas
procesu o objętym nim przedmiocie.
Opis okoliczności faktycznych
Sprawa dotyczyła postępowania rozwodowego małżonków J.G. i T.G. Pomiędzy stronami nastąpił zupełny i trwały
rozkład pożycia małżeńskiego i nie zachodziły negatywne przesłanki orzeczenia rozwodu. Powódka żądała
alimentów dla córki stron oraz dla siebie.
Stanowisko SO
Sąd Okręgowy zaskarżonym wyrokiem orzekł rozwód małżeństwa powódki J.G. z pozwanym T.G. - z winy
pozwanego; orzekł o władzy rodzicielskiej oraz kontaktach z małoletnią córką i alimentach dla dziecka. Sąd pierwszej
instancji zasądził również od pozwanego na rzecz powódki alimenty w kwotach po 500 zł miesięcznie, oddalając
dalej idące żądania w tym zakresie.
W ocenie Sądu winę w rozkładzie pożycia małżeńskiego stron ponosi wyłącznie pozwany. Odnośnie alimentów na
dziecko, w przedmiotowej sprawie Sąd uznał, iż biorąc pod uwagę usprawiedliwione potrzeby córki stron, ponoszone
wydatki zgodnie z zasadami doświadczenia życiowego oraz aktualną sytuację majątkową powódki, pozwany
powinien partycypować w bieżących kosztach jej utrzymania kwotami po 1.500 zł miesięcznie. Co się zaś tyczy
alimentów dla małżonka, z mocy art. 60 § 2 KRO, prawo do żądania alimentów przyznano rozwiedzionemu
małżonkowi, chociażby nie znajdował się w niedostatku. Prawo to przysługuje tylko małżonkowi niewinnemu
w stosunku do małżonka wyłącznie winnego powstania rozkładu pożycia, gdy rozwód pociąga za sobą istotne
pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego. W takich wypadkach sąd może orzec, że małżonek wyłącznie
winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb
małżonka niewinnego. Przesłanką, od której jest zależne powstanie obowiązku alimentacyjnego małżonka wyłącznie
winnego rozpadu pożycia małżeńskiego, jest spowodowanie przez rozwód istotnego pogorszenia sytuacji materialnej
małżonka niewinnego. Sąd uznał, że orzeczenie rozwodu pociągnie za sobą istotne pogorszenie sytuacji majątkowej
powódki. Aktualnie powódka nie pracuje. Z uwagi na opiekę nad córką nie jest w stanie podjąć zatrudnienia na cały
etat. Wcześniej powódka pracowała razem w pozwanym w jednej firmie zarejestrowanej na pozwanego, której
dochody stanowiły źródło utrzymania rodziny. Powódka mogła także liczyć na pomoc pozwanego, w tym w opiece
nad córką. Powódka powinna zatem uzyskać alimenty od pozwanego.
Ustalając wysokość kwoty zasądzonej od pozwanego tytułem alimentów na rzecz powódki Sąd, kierując się
kryteriami wyznaczonymi ustawowo, przede wszystkim wziął pod uwagę możliwości zarobkowe i majątkowe stron.
Jak to zostało już powyżej wyeksponowane możliwości pozwanego są zdecydowanie większe od możliwości
powódki. Powódka nie osiąga dochodu, zaś pozwany jest w stanie uzyskać dochód pozwalający na łożenie
miesięcznie kwoty 500 zł tytułem alimentów przy posiadanych zobowiązaniach. Kwota alimentów w wysokości 500 zł
jest wystarczająca biorąc pod rozwagę standard życia powódki w trakcie trwania małżeństwa. Powódka powinna
także zaktywizować się zawodowo podejmując się pracy dorywczej czy zdalnej, tym bardziej, że to pozwany spłaca
także w całości ratę kredytu w kwocie ok. 1.250 zł pobranego na zakup mieszkania, w którym mieszka powódka wraz
z córką. W ocenie sądu pozwany posiada jednak oszczędności po sprzedaży majątku matki.
Wyrok apelacją zaskarżyły obie strony.
Stanowisko SA
Sąd Apelacyjny oddalił obie apelacje, w pełni podzielając ustalenia faktyczne Sądu I instancji i poczynione na ich
podstawie rozważania prawne, uznając je za własne. W ocenie Sądu Apelacyjnego zarzuty obu apelacji, w tym także
zarzut błędu w ustaleniach KPC, nie mają żadnego merytorycznego uzasadnienia, a jedynie charakter polemiki
z oceną dokonaną przez Sąd I instancji. W związku z faktem, że wnioski apelacji obu stron oparte były na
zakwestionowaniu ustaleń stanu faktycznego, a następnie na tej podstawie konstruowano zarzuty naruszenia prawa
materialnego, konsekwencją bezzasadności tych zarzutów, jest braku podstaw do uwzględnienia obu apelacji także
z tego powodu. Fakt ten z kolei determinuje zakres odpowiedzialności alimentacyjnej pozwanego wobec powódki
opartej na korzystniejszej dla powódki podstawie z art. 60 § 2 KRO.

W tym kontekście wskazać jednak należy, że porównanie zakresu obowiązku alimentacyjnego pomiędzy
małżonkami określonego w art. 27 KRO na zasadzie tzw. równej stopy, do tego obowiązku pomiędzy byłymi
małżonkami określonego w art. 60 § 2 KRO w granicach istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka
niewinnego wynikającego z faktu orzeczenia rozwodu wskazuje, że zakres tego obowiązku z art. 27 KRO jest
szerszy, niż wynika to z art. 60 § 2 KRO. Kolejną istotna okolicznością w sprawie jest fakt, że rozstrzygnięcie
w przedmiocie alimentów zawarte w wyroku rozwodowym, zarówno na rzecz byłego małżonka, czy też na rzecz
małoletnich dzieci stron, odnosi się do świadczeń z tego tytułu za okres od daty prawomocności tego wyroku. Dlatego
zasadnym jest zatem dokonanie pewnych dodatkowych ustaleń aktualizujących stan faktyczny na datę orzekania
przez Sąd II instancji.
W realiach niniejszej sprawy, dla oceny zasadności apelacji obu stron w zakresie obowiązku alimentacyjnego
pozwanego na rzecz byłej małżonki na podstawie art. 60 § 2 KRO oraz na rzecz małoletniej córki stron na podstawie
art. 133 § 1 KRO i art. 135 § 1 § 2 KRO, koniecznym jest nadto porównanie aktualnej sytuacji ze stanem faktycznym,
będącym podstawą postanowienia. Poddanie rozpoznawanych w postępowaniu odrębnym spraw o rozwód ogólnym
regułom postępowania zabezpieczającego nie może prowadzić do eliminacji celu tego postępowania,
wykraczającego poza sam tylko interes małżonków. Wykładnia przepisów o zabezpieczeniu w odniesieniu do
postępowania w sprawach o rozwód powinna uwzględniać zatem, w stopniu niezbędnym do zachowania jego celów
i zasad, odrębność tego postępowania, wyrażającą się w zakresie zabezpieczenia kosztów utrzymania rodziny,
w szczególnym charakterze postanowienia o jego udzieleniu, jako postanowienia merytorycznego, rozstrzygającego
ostatecznie na czas procesu o objętym nim przedmiocie. Postanowienie to odrywa się od kończącego sprawę
o rozwód wyroku i nie podlega w nim weryfikacji, a jego kontrola odbywa się w ramach postępowania
zabezpieczającego. W procesie o rozwód nie chodzi o zabezpieczenia roszczenia z art. 27 KRO - nie jest ono
przedmiotem rozstrzygnięcia w sprawie o rozwód - lecz o wydanie orzeczenia w tej kwestii na czas trwania procesu.
Jest to rozstrzygnięcie merytoryczne, które nie wiąże się z przeprowadzeniem jakiegokolwiek innego postępowania
w tej sprawie. Postanowienie w tej kwestii nie zabezpiecza więc roszczenia, lecz nakłada w sposób definitywny
obowiązek świadczenia. Ma w pełni byt samoistny, nie akcesoryjny.

Komentarz
Sąd Apelacyjny dokonał analizy kwestii alimentacyjnej w trakcie procesu rozwodowego. Sąd przypomniał, że art. 27
KRO dotyczy zaspokajania potrzeb rodziny w czasie małżeństwa i zasadniczo odnosi się do równej stopy życiowej,
co oznacza obowiązek obu małżonków zaspokajania potrzeb stworzonej rodziny. Kryterium oceny są siły i zdolności
zarobkowe każdego małżonka, a także osobiste starania o dom i dzieci. Całkowicie odmiennym zagadnieniem jest
obowiązek aktualizujący się wskutek rozwodu z orzeczeniem wyłącznej winy. Przesłanką pozwalająca na obciążenie
byłego małżonka świadczeniem pieniężnym jest istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego.
Przepis ten powinien być stosowany ze szczególną ostrożnością w zakresie zbadania sytuacji materialnej, gdyż brak
podstaw do automatycznego zasądzania świadczeń na rzecz byłego małżonka tylko z uwagi na orzeczenie wyłącznej
winy. Odrębnym problemem jest zaspokojenie potrzeb rodziny w trakcie trwającego rozwodu. Jak słusznie wskazał
SA, rozstrzygnięcie z art. 27 KRO nie jest zabezpieczeniem jednego z roszczeń w ramach procesu o rozwód,
ponieważ stanowi o merytorycznym rozpoznaniu kwestii zaspokojenia potrzeb jeszcze istniejącej rodziny
w oderwaniu od przedmiotu sprawy o rozwiązanie małżeństwa. Zaspokojenie potrzeb dzieci i ewentualnie małżonka,
następuje w wyniku postępowania rozwodowego w oparciu o inne przepisy, w tym art. 60 KRO.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 12.12.2023 r., I ACa 801/22,

W kontekście obowiązku alimentacyjnego w procesie rozwodowym ważne jest porównanie zakresu obowiązku pomiędzy art. 27 KRO a art. 60 § 2 KRO. Sąd Apelacyjny podkreślił istotę ustalenia faktycznego stanu na datę orzekania oraz konieczność analizy aktualnej sytuacji. Zaspokojenie potrzeb rodziny w trakcie rozwodu wymaga szczególnej ostrożności i analizy sytuacji materialnej małżonków.