Rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia
Data zawarcia umowy z konsumentem zawierającej klauzulę abuzywną i jednocześnie zapłaty kosztów wynikających z tej umowy nie stanowi początku biegu terminu przedawnienia roszczenia o zwrot kosztów. Sprawa dotyczy sporu między konsumentami a bankiem w wyniku umowy kredytu hipotecznego. Wątpliwości sądu dotyczyły kiedy rozpocząć bieg terminu przedawnienia. Trybunał uznał, że termin przedawnienia nie może czynić praktycznie niemożliwym korzystania z praw konsumenta.
Tematyka: rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia, klauzula abuzywna, umowa kredytu hipotecznego, zwrot kosztów, prawo konsumenta, nieuczciwe warunki umowne, dyrektywa 93/13/EWG, Trybunał Sprawiedliwości, termin przedawnienia, restytucja
Data zawarcia umowy z konsumentem zawierającej klauzulę abuzywną i jednocześnie zapłaty kosztów wynikających z tej umowy nie stanowi początku biegu terminu przedawnienia roszczenia o zwrot kosztów. Sprawa dotyczy sporu między konsumentami a bankiem w wyniku umowy kredytu hipotecznego. Wątpliwości sądu dotyczyły kiedy rozpocząć bieg terminu przedawnienia. Trybunał uznał, że termin przedawnienia nie może czynić praktycznie niemożliwym korzystania z praw konsumenta.
Data zawarcia umowy z konsumentem zawierającej klauzulę abuzywną i jednocześnie zapłaty kosztów wynikających z tej umowy, np. związanych z ustanowieniem hipoteki, nie może stanowić początku biegu terminu przedawnienia roszczenia o zwrot kosztów. Nie wpływa na to okoliczność, że ten konsument wiedział lub mógł racjonalnie wiedzieć o abuzywnym charakterze tego postanowienia umowy od chwili zapłaty. Stan faktyczny Hiszpański spór pomiędzy konsumentami i bankiem wynikał z zawartej w 2007 r. umowy kredytu hipotecznego. Postanowienie tej umowy, które nakładało na kredytobiorców obowiązek zapłaty wszystkich kosztów związanych z ustanowieniem hipoteki, zostało uchylone wyrokiem sądu z 2019 r. Następnie w 2021 r. wnieśli oni powództwo restytucyjne w przedmiocie kwot uiszczonych na podstawie klauzuli dotyczącej opłat rejestracyjnych oraz kosztów związanych obsługą umowy w wysokości ok. 300 euro. Bank twierdził natomiast, że roszczenie tych konsumentów uległo przedawnieniu. Jego zdaniem termin przedawnienia, który zgodnie z katalońskim kodeksem cywilnym wynosi dziesięć lat, rozpoczął bieg w chwili ustanowienia hipoteki w 2007 r., kiedy to uiszczono sporne kwoty. Wątpliwości sądu odsyłającego dotyczyły kwestii rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia, a zwłaszcza w którym momencie należy przyjąć, że konsument wiedział o okolicznościach stanowiących podstawę powództwa o zwrot kwot zapłaconych na podstawie unieważnionego warunku. Stanowisko TS Przedawnienie Zgodnie z zasadą skuteczności każdy przypadek, w którym powstaje wątpliwość, czy krajowe przepisy proceduralne czynią niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym stosowanie prawa UE, należy rozpatrywać z uwzględnieniem miejsca danego przepisu w całości procedury, jej przebiegu i jej cech szczególnych, przed poszczególnymi sądami krajowymi. W ocenie TS z tej perspektywy należy rozważyć zasady leżące u podstaw krajowego systemu sądownictwa, takie jak ochrona prawa do obrony, zasada pewności prawa i prawidłowy przebieg postępowania (wyrok TS z 10.6.2021 r., BNP Paribas Personal Finance, od C-776/19 do C‑ 782/19, , pkt 28). Trybunał uściślił, że analiza cech terminu przedawnienia, takiego jak ten rozpatrywany w postępowaniu głównym, powinna dotyczyć w szczególności długości tego terminu oraz zasad jego stosowania, w tym sposobu, w jaki następuje rozpoczęcie biegu przez ten termin. Trybunał orzekł już, że żądanie wniesione przez konsumenta w celu stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku znajdującego się w umowie zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą nie może podlegać jakiemukolwiek terminowi przedawnienia (wyrok C-776/19 do C‑ 782/19, , pkt 38). Jednakże uściślił on, iż art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29) nie stoją na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które ustanawia termin na wytoczenie powództwa mającego na celu powołanie się na skutki restytucyjne tego stwierdzenia nieważności, z zastrzeżeniem przestrzegania zasad równoważności i skuteczności (wyrok C-776/19 do C‑ 782/19, , pkt 39). W ocenie TS przeciwstawienie terminu przedawnienia żądaniom o charakterze restytucyjnym skierowanym przez konsumentów w celu dochodzenia praw, które wywodzą oni z dyrektywy 93/13/EWG, nie jest samo w sobie sprzeczne z zasadą skuteczności, o ile jej stosowanie nie czyni praktycznie niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym wykonywania praw przyznanych przez tę dyrektywę (wyrok C-776/19 do C‑ 782/19, , pkt 40). Trybunał wskazał, że należy uwzględnić gorszą pozycję konsumenta wobec przedsiębiorcy zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień poinformowania, czyli sytuację, która prowadzi konsumenta do zaakceptowania warunków umowy zredagowanych wcześniej przez przedsiębiorcę bez możliwości wpłynięcia na ich treść. Trybunał orzekł już, że stosowanie terminu przedawnienia, który rozpoczyna bieg po podpisaniu tej umowy, w zakresie w jakim oznacza, że konsument może dochodzić zwrotu opłat uiszczonych na podstawie warunku umownego uznanego za nieuczciwy jedynie przez pewien okres od podpisania umowy, niezależnie od tego, czy miał lub mógł mieć, rozsądnie rzecz ujmując, świadomość nieuczciwego charakteru tego warunku, może czynić praktycznie niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym korzystanie z praw przyznanych konsumentowi przez dyrektywę 93/13/EWG. W ocenie TS może to w konsekwencji naruszać zasadę skuteczności w związku z zasadą pewności prawa (wyrok TS z 16.7.2020 r., Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, C-224/19 i C‑ 259/19, , pkt 91). W niniejszej sprawie z uwagi na fakt, że warunek dotyczący kosztów wywołał skutki w chwili zawarcia umowy, co odpowiada dacie dokonania zapłaty tych kosztów, zdaniem TS, ustalenie, że rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia roszczenia o zwrot tych kosztów następuje w chwili zawarcia umowy i tej zapłaty, skutkowałoby tym, że w dniu wytoczenia przez konsumentów powództwa o zwrot uległoby ono już przedawnieniu niezależnie od tego, czy ci konsumenci wiedzieli lub przynajmniej mogli racjonalnie wiedzieć o nieuczciwym charakterze warunku dotyczącego kosztów. Trybunał uznał, że data zawarcia umowy zawierającej nieuczciwy warunek i obowiązek zapłaty danych kosztów nie może jako taka stanowić początku biegu terminu przedawnienia. Natomiast w okolicznościach, takich jak w postępowaniu głównym, w dniu, w którym orzeczenie stwierdzające nieuczciwy charakter danego warunku umownego i stwierdzające jego nieważność z tego powodu stało się prawomocne, TS stwierdził, że konsument ma pewną wiedzę o nieprawidłowości tego warunku. Zatem, co do zasady, od tej daty konsument jest w stanie skutecznie dochodzić praw przyznanych mu przez dyrektywę 93/13/EWG. Trybunał zaznaczył, że ta dyrektywa nie stoi na przeszkodzie temu, aby przedsiębiorca miał możliwość udowodnienia, że konsument wiedział lub mógł racjonalnie wiedzieć o tym fakcie przed wydaniem wyroku stwierdzającego nieważność tego warunku. Trybunał orzekł, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG w związku z zasadą skuteczności należy interpretować w ten sposób, iż stoją one na przeszkodzie temu, aby termin przedawnienia roszczenia o zwrot kosztów uiszczonych przez konsumenta, w chwili zawarcia umowy z przedsiębiorcą, na podstawie warunku umownego, którego nieuczciwy charakter został stwierdzony prawomocnym orzeczeniem sądowym wydanym po dokonaniu zapłaty tych kosztów, rozpoczynał bieg w dniu tej zapłaty, niezależnie od tego, czy ten konsument wiedział lub mógł racjonalnie wiedzieć o nieuczciwym charakterze tego warunku od chwili owej zapłaty lub przed stwierdzeniem nieważności tego warunku mocą tego orzeczenia. Ponadto, te przepisy należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, aby termin przedawnienia roszczenia o zwrot kosztów uiszczonych przez konsumenta na podstawie warunku umowy zawartej z przedsiębiorcą, którego to warunku nieuczciwy charakter został stwierdzony prawomocnym orzeczeniem sądowym, rozpoczynał bieg w dniu, w którym krajowy SN wydał wcześniejszy wyrok w odrębnej sprawie, stwierdzający nieuczciwy charakter standardowego warunku umowy, którego treść odpowiada treści warunku zawartego w tej umowie. Komentarz Trybunał po raz kolejny odniósł się do określania w prawie krajowym terminu przedawnienia roszczenia o zwrot kosztów uiszczonych przez konsumenta na podstawie warunku umowy zawartej z przedsiębiorcą, którego to warunku nieuczciwy charakter (art. 3851 KC)) został stwierdzony prawomocnym orzeczeniem sądowym (por. art. 120 KC). Odnosząc się do stanu faktycznego i prawnego tej „hiszpańskiej sprawy” TS przyjął, że rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia nie następuje ani w dniu, w którym dany kredytobiorca (konsument) dokonał zapłaty tych kwot, ani w dniu wydania przez hiszpański Sąd Najwyższy wyroku stwierdzającego nieuczciwy charakter standardowego warunku, którego zakres byłby tożsamy z zakresem warunku dotyczącego kosztów. Zdaniem Trybunału nie ma znaczenia dla powyżej oceny okoliczność czy ten konsument wiedział lub mógł racjonalnie wiedzieć o nieuczciwym charakterze tego warunku od chwili owej zapłaty lub przed stwierdzeniem nieważności tego warunku mocą tego orzeczenia. Natomiast termin przedawnienia roszczenia o zwrot ww. kosztów może rozpocząć się w dniu, w którym orzeczenie stwierdzające abuzywność postanowienia umowy, w sprawie tego konkretnego konsumenta, stało się prawomocne. Trybunał uznaje bowiem, że od tej daty ze względu na to, że chodzi o orzeczenie sądowe mające powagę rzeczy osądzonej, którego adresatem jest dany konsument, ten ostatni ma możliwość zapoznania się z nieuczciwym charakterem przedmiotowego warunku i samodzielnej oceny celowości wystąpienia z powództwem o zwrot kwot zapłaconych na podstawie tego warunku w terminie wyznaczonym przez prawo krajowe. Co do rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia ww. roszczeń w pkt 4. tzw. „dużej uchwały frankowej” z 25.4.2024 r. polski Sąd Najwyższy orzekł, że jeżeli umowa kredytu nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bieg przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się co do zasady od dnia następującego po dniu, w którym kredytobiorca zakwestionował względem banku związanie postanowieniami umowy (uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 25.4.2024 r., III CZP 25/22, ). Wyrok TS z 25.4.2024 r., Caixabank, C-484/21,
Trybunał orzekł, że data zawarcia umowy nie stanowi początku biegu terminu przedawnienia roszczenia o zwrot kosztów. W dniu stwierdzenia nieuczciwego warunku umownego konsument uzyskuje wiedzę o nieprawidłowości warunku i ma możliwość dochodzenia swoich praw. Zasady terminu przedawnienia nie mogą uniemożliwiać korzystania z praw konsumenta.