Wyłączenie badania abuzywności umowy
Zastosowanie wyłączenia badania abuzywności umowy z konsumentem uregulowane w art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG ma charakter obiektywny, niezależny od informacji udzielanych konsumentowi czy znajomości przepisów prawnych. Ewentualna zgoda konsumenta na zmiany umowy nie wpływa na wyłączenie warunków umownych z zakresu dyrektywy 93/13/EWG.
Tematyka: wyłączenie badania abuzywności umowy, dyrektywa 93/13/EWG, Trybunał Sprawiedliwości Europejskiej, TS, Raiffeisen Bank, interpretacja przepisów
Zastosowanie wyłączenia badania abuzywności umowy z konsumentem uregulowane w art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG ma charakter obiektywny, niezależny od informacji udzielanych konsumentowi czy znajomości przepisów prawnych. Ewentualna zgoda konsumenta na zmiany umowy nie wpływa na wyłączenie warunków umownych z zakresu dyrektywy 93/13/EWG.
Zastosowanie wyłączenia badania abuzywności umowy z konsumentem uregulowane w art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG ma charakter obiektywny i nie zależy np. od informacji udzielonych konsumentowi przez przedsiębiorcę ani od znajomości przez konsumenta mających zastosowanie przepisów prawnych. W związku z tym ewentualna wyraźna lub dorozumiana zgoda konsumenta na zmiany danej umowy nie może mieć wpływu na to, czy warunki umowne, których dotyczą te zmiany, są wyłączone z zakresu stosowania dyrektywy 93/13/EWG na mocy tego przepisu. Stan faktyczny Rumuński spór wynikał z zawartej w 2007 r. umowy kredytu o zmiennej stopie procentowej między UG (konsument) i Bankiem. W dniu zawarcia tej umowy bieżąca stopa procentowa wynosiła 5,9 % w skali roku, lecz zgodnie z warunkami tej umowy przedsiębiorca mógł ją zmienić w zależności od sytuacji na rynku finansowym, informując kredytobiorcę o nowej stopie oprocentowania zgodnie z ogólnymi warunkami. W 2010 r. Bank doręczył UG aneks do tej umowy kredytu w celu dostosowania jej treści do wymogów rumuńskiego dekretu rządowego w sprawie umów o kredyt konsumencki (dalej jako: OUG). Bank poinformował UG, że ustawodawca nakazał wprowadzić zmiany do wszystkich umów kredytu zawieranych z konsumentami, w tym dotyczących ustalania stopy zmiennej poprzez odniesienie do obiektywnego wskaźnika w zależności od waluty, w której udzielono kredytu, powiększonego o stałą marżę instytucji kredytowej przez cały okres obowiązywania umowy. W 2017 r. UG wniósł powództwo o stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunków spornej umowy kredytu dotyczących możliwości zmiany stopy procentowej przez Bank oraz o stwierdzenie z tego powodu bezwzględnej nieważności tej umowy i zwrotu kwot zapłaconych na jej podstawie. Sąd oddalił to powództwo w szczególności ze względu na to, że z uwagi na ustawę, która transponuje dyrektywę Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29) do rumuńskiego prawa, nie mógł on zbadać potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków spornej umowy kredytu wynikających z aneksu, m.in. z uwagi na to, że odzwierciedlają one obowiązek ustanowiony przez bezwzględnie obowiązujące przepisy krajowego aktu ustawodawczego, tj. OUG. W toku dalszego postępowania sąd odsyłającego powziął wątpliwości, czy wobec braku odpowiednich mechanizmów mających na celu ochronę konsumenta, właściwe przepisy OUG można uznać za podlegające zastosowaniu niezależnie od woli stron lub podlegające zastosowaniu z urzędu, w przypadku braku jakiejkolwiek innej formy porozumienia między stronami, w związku z czym ocena potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umownych odzwierciedlających te przepisy nie powinna być wyłączona spod kontroli sądowej. Taki wniosek nie byłby jednak zgodny z dominującym rumuńskim orzecznictwem, zgodnie z którym warunki umowne znajdujące się w aneksach wprowadzonych w życie przez przedsiębiorców na mocy OUG nie mogą być przedmiotem takiej kontroli. Stanowisko TS Na podstawie art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG wyłączone z zakresu jej stosowania są warunki umowy, które odzwierciedlają w szczególności obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze. Mając na uwadze cel realizowany przez tę dyrektywę, a mianowicie ochronę konsumentów przed nieuczciwymi warunkami w umowach zawieranych z przedsiębiorcami, wyłączenie ustanowione w art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG podlega ścisłej wykładni. Z utrwalonego orzecznictwa TS wynika, że wyrażenie „obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze” obejmuje zarówno przepisy prawa krajowego, które mają zastosowanie między umawiającymi się stronami niezależnie od ich wyboru, jak i te, które mają charakter względnie obowiązujący, to znaczy mające domyślne zastosowanie w braku odmiennego porozumienia między stronami (wyrok TS z 21.12.2021 r., Trapeza Peiraios, C- 243/20, , pkt 30). Jeśli chodzi o kwestię, czy warunek umowy „odzwierciedla” w rozumieniu art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG obowiązujący przepis ustawowy lub wykonawczy prawa krajowego, TS podkreślił, że wyłączenie ustanowione w tym przepisie dyrektywy 93/13/EWG jest uzasadnione tym, że co do zasady można słusznie domniemywać, iż prawodawca krajowy ustanowił równowagę pomiędzy ogółem praw i obowiązków stron niektórych umów, którą to równowagę prawodawca Unii miał wyraźnie zamiar zachować (wyrok TS z 6.7.2023 r., First Bank, C-593/22, , pkt 22). Z orzecznictwa TS wynika, że warunku umowy zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, który odzwierciedla bezwzględnie obowiązujący przepis prawa krajowego, który nie ma zastosowania do tej umowy lub który ogranicza się do odesłania nie do takiego przepisu, lecz do uregulowania krajowego jako całości, nie można uznać za odzwierciedlający bezwzględnie obowiązujący przepis prawa krajowego w rozumieniu art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG i w związku z tym wyłączony z kontroli sądowej jego ewentualnie nieuczciwego charakteru (wyrok TS z 3.4.2019 r., Aqua Med, C-266/18, , pkt 35–38). Trybunał wskazał, że w niniejszej sprawie do sądu odsyłającego należy dokonanie niezbędnych ocen w celu ustalenia, czy sporny warunek umowny odzwierciedla w rozumieniu art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13//EWG przepisy OUG. W ocenie TS wydaje się, że sporne warunki umowne wynikają z przepisów OUG. Przepisy te zobowiązywały bowiem banki do wprowadzenia pewnych zmian do wszystkich umów o kredyt konsumencki. Ten obowiązek prawny dotyczył w szczególności warunków dotyczących sposobów ustalania zmiennej stopy procentowej. Ponadto wydaje się, że OUG pozbawił konsumentów możliwości przyjęcia albo odrzucenia tych zmian, ponieważ przewidywał, że w przypadku, gdyby konsumenci nie podpisali przekazanego przez bank aneksu, uważa się, iż w sposób dorozumiany zaakceptowali jego treść. Uregulowano, że stopa procentowa w umowach kredytowych powinna zostać zastąpiona stopą procentową określoną na podstawie wskaźnika referencyjnego i stałej marży mającej zastosowanie do całego okresu obowiązywania umowy. Jednakże z akt sprawy wynika, że banki dysponowały swobodą uznania zarówno w zakresie wyboru wskaźnika referencyjnego, jak i wysokości tej stałej marży. Zatem TS stwierdził – co powinien zbadać jeszcze sąd odsyłający – że OUG ustanowiło ogólne ramy i warunki, których należy przestrzegać w celu ustalenia nowej zmiennej stopy procentowej, pozostawiając jednocześnie instytucjom kredytowym swobodę uznania przy obliczaniu tej nowej stopy procentowej. Tymczasem w wyroku z 3.3.2020 r., Gómez del Moral Guasch, C-125/18, , pkt 33–37, TS orzekł, że wyłączenie przewidziane w art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG nie ma zastosowania do warunku umownego, który przewidywał, że stopa procentowa mająca zastosowanie do kredytu jest oparta na jednym z oficjalnych wskaźników referencyjnych przewidzianych w przepisach krajowych, jeżeli przepisy te nie przewidują obowiązkowego stosowania tego wskaźnika, lecz pozostawiają bankowi możliwość określenia zmiennej stopy procentowej w inny sposób. Trybunał orzekł, że art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie ocenie nieuczciwego charakteru warunków znajdujących się w umowie o kredyt konsumencki zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą w okolicznościach, w których przedsiębiorca wprowadził zmiany do tych warunków w celu zapewnienia zgodności tej umowy z bezwzględnie obowiązującym uregulowaniem krajowym dotyczącym zasad ustalania stopy procentowej, jeżeli to uregulowanie ustanawia jedynie ogólne ramy dla ustalenia stopy procentowej dla tej umowy o kredyt, pozostawiając jednocześnie temu przedsiębiorcy swobodę uznania w odniesieniu zarówno wyboru wskaźnika referencyjnego dla tej stopy, jak i wysokości stałej marży, którą można dodać do tej stopy. Art. 3 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym zmiany wprowadzone przez przedsiębiorcę do warunków umowy o kredyt konsumencki w celu zapewnienia zgodności tej umowy z przepisami krajowymi, które pozostawiają przedsiębiorcy swobodę uznania, nie mogą być przedmiotem badania ich ewentualnego nieuczciwego charakteru, nawet jeśli te warunki nie zostały wynegocjowane z konsumentem. Komentarz Na uwagę zasługuje przedstawiona przez Trybunał w niniejszym wyroku interpretacja przepisu art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG, na podstawie którego sąd krajowy nie dokonuje badania abuzywności (por. art. 385 1 § 1 KC). W uzasadnieniu TS odwołał się do dotychczasowego orzecznictwa i wyjaśnił jak należy interpretować sformułowanie, zgodnie z którym postanowienie umowy „odzwierciedla” obowiązujący przepis ustawowy lub wykonawczy w rozumieniu art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG. Trybunał konsekwentnie prezentuje stanowisko, że takie postanowienie musi dokładnie powtarzać treść normatywną obowiązującego przepisu mającego zastosowanie do danej umowy, tak że można uznać, iż wyraża ono w konkretny sposób tę samą normę prawną co norma ujęta w tym obowiązującym przepisie. Trybunał uznał, że nie ma to miejsca w rozpatrywanej sprawie, w której rumuńskie uregulowanie ustanawia jedynie ogólne ramy ustalania stopy procentowej tej umowy, pozostawiając jednocześnie przedsiębiorcy swobodę uznania zarówno w odniesieniu do wyboru wskaźnika referencyjnego tej stopy, jak i wysokości stałej marży, którą można dodać do tej stopy. Niniejszy wyrok zawęża wykładnię art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG i tym samym powinien być wzięty pod uwagę w polskiej praktyce, pomimo zasadniczych odmienności w regulacjach polskich i rumuńskich co do przedmiotu sporu. Wyrok TS z 30.5.2024 r., Raiffeisen Bank, C-176/23,
Trybunał Sprawiedliwości Europejskiej podkreśla, że warunek umowy odzwierciedlający obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze nie podlega kontroli sądowej. Wyrok TS z 30.5.2024 r., Raiffeisen Bank, C-176/23, zawęża wykładnię art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG, mając znaczenie dla praktyki prawnej.