Odpowiedzialność za „zajmowanie” lokalu przez małoletniego

Tematyka: odpowiedzialność za zajmowanie lokalu, małoletni, Sąd Najwyższy, rozstrzygnięcie, odszkodowanie, art. 18 OchrLokU

Dla ustalenia, że osoba „zajmuje” lokal konieczne jest przypisanie tej osobie woli wykonywania tej
czynności, tj. pozostawania - zamieszkiwania w danym lokalu, zaś w przypadku osób małoletnich nie można
przypisać im woli pozostawania w danym lokalu. Zamieszkiwanie przez nie w konkretnym lokalu
mieszkalnym nie jest ich wolną decyzją, lecz pochodną korzystania z tego lokalu przez ich przedstawicieli
ustawowych - orzekł Sąd Najwyższy.
Opis okoliczności faktycznych
Gmina wystąpiła o zasądzenie solidarnie od pozwanych: D.J., W.S., L.P. oraz A.S. na jej rzecz kwoty 37.337,50 zł
z tytułu kwot uiszczonych właścicielowi lokalu za odszkodowanie za niedostarczenie pozwanym lokalu socjalnego.
SR zasądził solidarnie od pozwanych L.P. i A.S. (których odpowiedzialność jest solidarna z pozwanymi D. J. i W. S.,
w stosunku do których Sąd wydał częściowy wyrok zaoczny) na rzecz Gminy kwotę 37.337,50 zł z ustawowymi
odsetkami za opóźnienie. SR stanął na stanowisko, że ustawodawca nie wprowadził w art. 18 OchrLokU
ograniczenia co do zastosowania przepisów ust. 1 i 2 jedynie do osób pełnoletnich zajmujących lokal.
L.P. zwróciła się do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o skierowanie skargi nadzwyczajnej. W jej ocenie
zapadły wyrok jest niesprawiedliwy i niezgodny z prawem, ponieważ jako dziecko pozostawała pod opieką swojej
matki i nie miała wyboru co do miejsca swego zamieszkania, jak również nie miała wiedzy na temat konsekwencji
zajmowania mieszkania po wyroku orzekającym eksmisję. Została tym samym obciążona długiem, za który - jako
dziecko - nie powinna w świetle obowiązującego prawa ponosić odpowiedzialności.
Stanowisko RPO
Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł skargę nadzwyczajną argumentując, że doszło do naruszenia konstytucyjnej
zasady zaufania do państwa oraz zasady bezpieczeństwa prawnego, oraz chronionego w art. 72 ust. 1 Konstytucji
RP dobra dziecka z uwagi na wydanie zaskarżonego wyroku wobec pozwanej jako jednej z pozwanych solidarnie,
który w sposób nieuzasadniony i niesprawiedliwy nakłada na pozwaną obowiązek zapłaty należności z tytułu
wypłaconego właścicielowi lokalu przez powodową Gminę odszkodowania, mimo iż w okresie spornym była osobą
małoletnią i nie mogła ponosić odpowiedzialności za tego rodzaju należności wynikające z zamieszkiwania wraz
z matką i innymi pozwanymi w tym lokalu.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy zważył, że skarga nadzwyczajna zasługuje na uwzględnienie, albowiem prawomocny wyrok odnośnie
L.P. nie odpowiada prawu - dlatego uchylił go w całości i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Rejonowemu.
Sąd Najwyższy podkreślił, że w przedmiotowej sprawie nie budzi wątpliwości odpowiedzialność osoby zajmującej
lokal bez tytułu prawnego, której przysługuje prawo do lokalu socjalnego oraz gminy obowiązanej do dostarczenia
lokalu socjalnego. Kwestia ta została uregulowana w art. 18 ust. 1-5 OchrLokU. Natomiast odpowiedzialność
odszkodowawczą gminy, która nie dostarczyła lokalu socjalnego osobie uprawnionej do niego z mocy wyroku, wobec
właściciela lokalu, reguluje art. 18 ust. 5 OchrLokU, wskazując, że w tym wypadku właścicielowi przysługuje
roszczenie odszkodowawcze do gminy na podstawie art. 417 KC, przy czym odpowiedzialność gminy za szkodę
wynikłą z zajmowania bez tytułu prawnego przez osobę uprawnioną z mocy wyroku do lokalu socjalnego
i odpowiedzialność tej osoby kwalifikować należy jako odpowiedzialność in solidum. Dopuszczalne jest przy tym
dochodzenie przez gminę, która wypłaciła właścicielowi lokalu odszkodowanie, roszczeń regresowych wobec byłych
lokatorów. Problemem w niniejszej sprawie nie jest tym samym przesądzona w orzecznictwie dopuszczalność
roszczeń regresowych wobec byłych lokatorów w granicach ich obowiązku określonego w art. 18 ust. 1 i 3 OchrLokU
ze strony gminy, która, wypłaciła właścicielowi lokalu odszkodowanie za zajmowanie lokalu bez tytułu prawnego, lecz
kwestia odpowiedzialności pozwanej, w imieniu której wywiedziono skargę nadzwyczajną za zajmowanie
lokalu bez tytułu prawnego w okresie oczekiwania na lokal socjalny, biorąc pod uwagę fakt, że w okresie
objętym żądaniem pozwu gminy pozwana była osobą małoletnią.
SN wskazał, że ustawodawca nie wprowadził wprost w art. 18 ust. 1-3 OchrLokU ograniczenia co do ich
zastosowania jedynie do osób pełnoletnich zajmujących lokal. Zgodzić należy się jednak z RPO, iż dla ustalenia, że
osoba „zajmuje” lokal konieczne jest przypisanie tej osobie woli wykonywania tej czynności, tj. pozostawania
- zamieszkiwania w danym lokalu, zaś w przypadku osób małoletnich nie można przypisać im woli
pozostawania w danym lokalu. Zamieszkiwanie przez nie w konkretnym lokalu mieszkalnym nie jest ich
wolną decyzją, lecz pochodną korzystania z tego lokalu przez ich przedstawicieli ustawowych. Zgodnie z art.

26 § 1 KC, miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania
rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone
wykonywanie władzy rodzicielskiej. Małoletniemu nie można tym samym przypisać woli pozostawania w określonym
miejscu, ponieważ wolę tę wyrażają rodzice wykonując władzę rodzicielską. Tym samym brak możliwości wyrażenia
woli zamieszkiwania po stronie małoletniego sprawia, że nie zajmuje on lokalu mieszkalnego w rozumieniu art. 18
ust. 1 OchrLokU, co ma oczywiste konsekwencje w zakresie braku zobowiązania do zapłaty odszkodowania za
ewentualne korzystanie bezumowne z lokalu.
Sąd Najwyższy zgodził się, że przyjęcie odmiennego poglądu oznaczałoby, że dzieci uzyskując pełnoletność
wchodzą w dorosłe życie z długiem wynikającym z zaniechania ich rodziców, którzy w dacie powstania tego
długu zobowiązani byli jednocześnie do dostarczania dzieciom środków utrzymania. Z jednej strony rodzice - poprzez
zapewnienie dzieciom miejsca zamieszkania - wykonywaliby obowiązek alimentacyjny, z drugiej strony dzieci
zobowiązane byłyby do zapłaty za wykonanie przez rodziców tego obowiązku alimentacyjnego.
Per analogiam należy zastosować tym samym do interpretacji art. 18 OchrLokU regułę wynikającą z art. 6881 § 1 KC.
Analogicznie bowiem do odpowiedzialności za zapłatę czynszu i innych należnych opłat z tytułu umowy najmu, gdy
zamieszkiwanie małoletnich w lokalu stanowiącym przedmiot najmu jest pochodną współzamieszkiwania w tym
lokalu ich przedstawicieli ustawowych, tak samo zamieszkiwanie w przypadku małoletnich zamieszkujących w lokalu,
co do którego ich przedstawiciele ustawowi utracili tytuł prawny, nie jest przejawem ich woli. Irrelewantne prawne
jest, czy zamieszkanie to stanowi efekt działań przedstawiciela ustawowego mających swoje źródło w czynności
prawnej (umowie najmu) czy korzystaniu z cudzej rzeczy bez tytułu prawnego.
Sąd Najwyższy zgodził się ze skarżącym, iż w sprawie doszło do naruszenia norm konstytucyjnych, i to zarówno
wprost wskutek naruszenia przez wyrok praw konstytucyjnych obywatela, jak i pośrednio, poprzez odstąpienie od
prokonstytucyjnej wykładni zastosowanych przepisów prawa materialnego. Dobro dziecka wymaga od
podmiotów, które mają od niego pozycję silniejszą, m.in. tego, by nie obciążały go odpowiedzialnością za
zachowania dorosłych oraz nie wyciągały wobec niego konsekwencji za stan rzeczy, na którego zaistnienie nie miał -
bo i z racji wieku nie mógł mieć - wpływu.
Sąd Najwyższy uznał, że zasadne jest odstępstwo od konstytucyjnej zasady stabilności stosunków prawnych
ukształtowanych prawomocnymi orzeczeniami sądowymi, w sytuacji, gdy zaskarżony wyrok stanowi przykład
orzeczenia rażąco niesprawiedliwego, łamiącego elementarne standardy demokratycznego państwa prawnego,
nakazujący spełnienie świadczenia bez podstawy prawnej i naruszający tym samym prawa majątkowe oraz godzący
w dobro dziecka. Uchylenie wyroku zgodnie z wnioskiem skarżącego jest więc w pełni zasadne w świetle ochrony
standardów konstytucyjnych.

Komentarz
Wyrok w sposób prokonstytucyjny chroni interes dziecka uznając, że zaskarżone orzeczenie gratyfikuje rodziców
niewywiązujących się ze swoich prawnych obowiązków wobec dziecka – z uwagi na konstrukcję odpowiedzialności
solidarnej może prowadzić do „przerzucenia” odpowiedzialności za dług w całości na dziecko, zwłaszcza gdy rodzice
nie mają majątku ani dochodów, z których mogłaby być prowadzona egzekucja. Zatem koszt wykonania obowiązku
alimentacyjnego przez rodziców obciążałby dziecko. Jednoznacznie wskazuje to, iż interpretacja art. 18 ust. 1
OchrLokU prowadząca do przyjęcia, że istnieje roszczenie wobec małoletnich z tytułu bezumownego korzystania
z lokalu mieszkalnego jest sprzeczna z sensem art. 133 KRO. Słusznie zwrócono uwagę na element zamieszkania
małoletniego (art. 26 KC) i fakt, że dziecko nie wyraża swojej woli zamieszkania w konkretnym miejscu, ale jest to
pochodna woli jego rodziców.

Wyrok Sądu Najwyższego z 18.7.2024 r., II NSNc 433/23,

Wyrok Sądu Najwyższego z 18.7.2024 r., II NSNc 433/23, potwierdza, że interpretacja art. 18 ust. 1 OchrLokU prowadząca do przyjęcia, że istnieje roszczenie wobec małoletnich z tytułu bezumownego korzystania z lokalu mieszkalnego jest sprzeczna z sensem art. 133 KRO. Słusznie zwrócono uwagę na element zamieszkania małoletniego (art. 26 KC) i fakt, że dziecko nie wyraża swojej woli zamieszkania w konkretnym miejscu, ale jest to pochodna woli jego rodziców.